Taban (Budimpešta)

Taban (Srpska varoš) je stari deo Budima koji se prostire u dolini između Budimske tvrđave i Gelertovog brda (Đerzeleza), gde su nekada živeli Srbi.

Naziv potiče od turske reči tabak-hane, što ukazuje na štavljače kože. Budim su još pre Velike seobe Srba pod vođstvom patrijarha Arsenija Čarnojevića naseljavali srpski trgovci i zanatlije koje su se bavile izradom kože.

Istorija

Pored poznatog Rackog kupatila i gostionice „Kod zlatnog jelena“ Taban je bio poznat po lepoti i raskoši srpskog pravoslavnog katedralnog hrama koji je podignut 1697. godine u čast Svetog Dimitrija Solunskog, ali je kasnije slavio praznik Silazak Svetog Duha. Dana 3. juna 1751. godine osvećena je nova, monumentalna barokna crkva po nacrtu arhitekte Adama Majerhofera. Duborez ikonostasa uradio je Antonije Mihić, a ikone ikonostasa je oslikao Vasilije Ostojić. Na dan 5. septembra 1810. godine u Tabanu je izbio veliki požar u kojem je stradala i unutrašnjost srpske saborne crkve. Godine 1824. novosadski slikar Arsenije Teodorović završio je oslikavanje ikonostasa. Dunav je 1838. poplavio Taban, a tada je nivo vode u crkvi dostigao 110 cm, ali ikonostas nije stradao. 1898. godine hram je ponovo obnovljen. Srpska saborna crkva u Tabanu je ozbiljno oštećena za vreme Drugog svetskog rata. Iako je ikonostas ostao bez veće štete, srpska crkva je ipak porušena 1949. godine „u čast“ 70. rođendana Staljina. Na mestu nekadašnje crkve danas krivudaju serpentine Mosta Eržebet, u pravcu Ulice Heđalja.

Staro Tabansko srpsko groblje preorano je 1930. godine, odlukom gradskog saveta u Budimpešti. Bio je dat rok potomcima tu sahranjenih Srba, da sami prenesu kosti svojih predaka na drugo mesto. Matica Srpska je prva reagovala brinući se o ostacima slavnih i zaslužnih budimskih Srba. Oni čiji posmrtni ostaci nisu sklonjeni, stavljeni su u jednu zajedničku grobnicu. Posmrtni ostaci zaslužnih 35 Srba preneti su na udaljeno Farkašretsko groblje, a njihovi nadgrobni spoenici preneti u portu budimske srpske pravoslavne crkve.

Episkopi budimski rezidirali su u palati u Budimu u Debrenteijevoj ulici br. 14 koju je podigao 1897. godine patrijarh Georgije Branković. Raskošno dvospratno zdanje sa grbom Eparhije budimske, projektovao je najpoznatiji srpski arhitekta u Ugarskoj toga doba, Vladimir Nikolić. Zgrada je za vreme Drugog svetskog rata oštećena, 1952. podržavljena, a 1955. srušena.

Poznata gostionica "Kod zlatnog jelena“ bila je u rukama uvaženog budimskog advokata i velikog srpskog rodoljuba Sime Ignjatovića, strica književnika Jakova Ignjatovića. Ona je prve polovine 19. veka bila pravo stecište srpskih književnika. Čest gost kuće „Kod zlatnog jelena“ bio je Vuk Stefanović Karadžić, peštanski romanopisac Milovan Vidaković, pesnik Sima Milutinović Sarajlija, pesnik i slikar Jovan Pačić i srpsko-mađarski pesnik Mihailo Vitković.

Romantični Taban sa krivudavim ulicama, sićušnim trgovima, naherenim kućercima, cvetnim baštama i brojnim kafanama 30-ih godina 20. veka je porušen. Njegovu uspomenu danas čuvaju akvareli poznatog mađarskog slikara Erne Zorada.

Danas je Taban naselje u okviru I gradskog okruga.

Literatura

• Popović, Dušan J. (1952). Srbi u Budimu od 1690 do 1740. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Popović, Dušan J. (1954). Velika seoba Srba 1690: Srbi seljaci i plemići. Beograd: Srpska književna zadruga. 
• Stojan Vujičić, „Srbi u Budimu i Pešti“, Budimpešta 1997
• Timotijević Miroslav, „Rađanje moderne privatnosti. Privatni život Srba u Habzburškoj monarhiji od kraja 17. do početka 19. veka“, Beograd 2006

Spoljašnje veze

• Projekat Rastko-Budimpešta-Sentandreja
• Srpske narodne novine, Budimpešta