Pređi na sadržaj

Taliban

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
(preusmereno sa Талибани)
Taliban
طَالِبَانْ (ṭālibān)
Osnivači
Vrhovni vođa
Grupeuglavnom Paštuni;[1][2] u malom broju Tadžici i Uzbeci[3][4]
SedišteKandahar (1994—2001; 2021—danas)
DelokrugAvganistan
Ideologijavećinom:
Brojnost
Deo Islamskog Emirata Avganistan (2021—danas, 1996—2001)
Bitke i ratovi
 
Označena kao teroristička organizacija od strane Kanada[26]
 Kirgistan[27]
 Novi Zeland[28]
 Rusija[29]
 Tadžikistan[30]
 Ujedinjeni Arapski Emirati[31][32]
Veb-sajtalemarahenglish.af

Taliban (pašt. طالبان — „učenici” ili „tragaoci”), čiji pripadnici za sebe koriste naziv Islamski Emirat Avganistan (IEA), deobandski je islamistički pokret i vojna organizacija u Avganistanu, koja služi kao trenutna vladajuća snaga u zemlji. Vođa Talibana od 2016. je mavlavi Hibatula Akundžada. Prema podacima iz 2021. procenjuje da pokret Taliban ima oko 75.000 boraca. Talibansku vladu ne priznaje nijedna država. Talibanska vlada je međunarodno osuđena zbog ograničavanja ljudskih prava u Avganistanu, uključujući prava žena i devojaka da rade i obrazuju se.[33]

Istorija

[uredi | uredi izvor]

Udruženje je osnovano u Kandaharu 1994. godine od strane Mule Omara, koji je bio i njegov prvi emir. Prvobitna pristalica pokreta bila je mala grupa verskih učenika, manja od sto ljudi. Njihov inicijalni povod bile su glasine o korumpiranim i ozloglašenim plemenskim poglavicama i ratnim profiterima iz vremena Sovjetske invazije, kao i činjenica da u Avganistanu nije uspostavljen islamski zakon nakon povlačenja istih. U prvim mesecima udruženje je dobilo na hiljade pristalica iz Pakistana. Njihova delanja protiv ratnih profitera i kriminalaca dali su im i slavu među određenim slojevima paštunskog naroda. Već u novembru iste godine osvojili su grad Kandahar, a naredne godine držali su 12 oblasti.

Talibani u Heratu (2001)

Totalitarni Islamski Emirat Avganistan osnovan je 1996. i prestonica Avganistana je prebačena u Kandahar. IEA je držao kontrolu nad većim delom zemlje od 1996. do 2001. godine. Ostaci druge vlasti i ostali politički protivnici vlasti povukli su se na severna sela, gde su osnovali takozvani Severni savez. Svoju podršku našli su među Hazarejcima i Tadžicima, plemenima kojima je smetalo fundamentalno tumačenje sunitskog islama i nametanje paštunskog zakona.

Tokom svoje vlasti, talibani postali su ozloglašeni u svetu kao nemilosrdni zločinci. Ubrajaju im se mnogi masakri, naročito protiv šiitskih Hazarejaca, i okrutno ophođenje prema civilima. Nakon napada na kule bliznakinje 11. septembra, američka javnost bila je zgrožena i spremna za rat. Islamski emirat nije bio direktno odgovaran za napad, ali je bio u bliskim odnosima sa odgovornom Al Kaidom, i služio je kao utočište istoj. Ovo je bilo dovoljno da Sjedinjene Američke Države pod predsednikom Džordžom Bušom objave rat u oktobru iste godine, podržavajući Severni savez. Nakon mesec dana talibani isterani su iz svih važnijih oblasti, povlačeći se u zabačena sela.

Amerikanci su uspostavili Islamsku republiku Avganistan, državu sa demokratskom upravom. Nesigurni u njen opstanak, odužili su prisustvo svoje vojske u zemlji. Narednih 20 godina pristalice talibana vodile su nepredvidiv gerilski rat protiv okupatora, često bivajući bez milosti prema zahvaćenim mestima. Tokom ovog razdoblja talibanska moć je jenjavala i u jednom trenutku svela na ništavnu, ali selo nikad nije bilo obezbeđeno i sigurno.

Pod američkim predsednikom Donaldom Trampom 2020. godine počeli su pregovori sa talibanom i sprema za povlačenje američke vojske iz Avganistana. Iste godine potpisan je dogovor u Dohi, kojim je Taliban pristao da prekine saradnju sa Al Kaidom, a SAD počeo postepeno povlačenje. Pod predsednikom Džo Bajdenom u maju 2021. povukle su se poslednje američke jedinice, otpočevši veliku talibansku kontraofanzivu protiv Islamske republike. Mudžahedini su se u narednih mesec dana neprikosnovenom brzinom uspostavili na avganistanskom selu, a krajem jula i početkom avgusta pod njima su počeli da padaju i veći gradski centri. Nakon zauzimanja Kabula 15. avgusta 2021, talibani su povratili kontrolu nad državom. Ostaci stare vlasti i dalje se drže u zabačenim delovima zemlje, naročito u provinciji Pandžšir.

Verovanja

[uredi | uredi izvor]
Verska policija prebija ženu koja je skinula burku

Talibanska ideologija je opisana kao kombinacija „inovativnog” oblika šerijata zasnovanog na deobandijskom fundamentalizmu i militantnom islamizmu, kombinovano sa paštunskim društvenim i kulturnim normama poznatim kao paštunvali, pošto su većina talibana paštunski saplemenici.

Talibani su međunarodno osuđeni zbog strogog sprovođenja njihovog tumačenja šerijata, što je rezultiralo brutalnim postupanjem prema mnogim Avganistancima. Tokom njihove vladavine od 1996. do 2001, talibani i njihovi saveznici izvršili su masakr nad avganistanskim civilima, uskratili snabdijevanje 160.000 izgladnjelih civila hranom iz pomoći UN-a, a vodili su i politiku spaljene zemlje, spaljujući ogromne površine plodne zemlje i uništavanjem desetine hiljada domova. Dok su talibani kontrolisali Avganistan, zabranili su aktivnosti i medije, uključujući slike, fotografije i filmove koji prikazuju ljude ili druga živa bića. Takođe su zabranili instrumentalnu muziku, sa izuzetkom dafa, vrste okvirnog bubnja. Talibani su zabranili ženama starijim od 10 godina da pohađaju školu, zabranili ženama da rade na poslovima van zdravstvene zaštite (muškim ljekarima je bilo zabranjeno da liječe žene) i zahtijevali su da žene budu u pratnji muško rođaka i da nose burku u svakom trenutku u javnosti. Ukoliko bi žene prekršile određena pravila, javno bi ih bičevali ili pogubili. Prema podacima UN-a, talibani i njihovi saveznici bili su odgovorni za 76% avganistanskih civilnih žrtava u 2010, a 80% u 2011. i 2012. godini. Talibani su takođe vršili i kulturni genocid, uništavajući brojne spomenike, uključujući poznate Bude iz Bamijana stare oko 1500 godina.

Međunarodni odnosi

[uredi | uredi izvor]

Pakistansku Međugransku obavještajnu službu i vojsku međunarodna zajednica i avganistanska vlada uveliko navode kao pomagače talibana tokom njihovog osnivanja i vremena na vlasti, ali i da su nastavili da podržavaju talibane tokom pobune. Pakistan navodi da je odustao od svake podrške grupi nakon napada 11. septembra. Prema podacima iz 2001, navodno oko 2500 Arapa pod komandom Osame bin Ladena, vođe Al Kaide, borilo se za talibane.

Na vrhuncu svoje prve vlasti nad Avganistanom, formalno diplomatsko priznanje talibanske uprave objavile su samo tri zemlje: Pakistan, Saudijska Arabija i Ujedinjeni Arapski Emirati. Početkom svoje druge vladavine 2021, Rusija, Kina, Iran i Pakistan pokazali su interesovanje za saradnju sa novom vlašću. Gotovo sve zapadne zemlje odbijaju ikakve diplomatske odnose režimom, smatrajući ih terorističkom organizacijom.

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Giustozzi, Antonio (2009). Decoding the new Taliban: insights from the Afghan field. Columbia University Press. str. 249. ISBN 978-0-231-70112-9. 
  2. ^ Clements, Frank A. (2003). Conflict in Afghanistan: An Encyclopedia (Roots of Modern Conflict). ABC-CLIO. str. 219. ISBN 978-1-85109-402-8. 
  3. ^ Bezhan, Frud (15. 6. 2016). „Ethnic Minorities Are Fueling the Taliban's Expansion in Afghanistan”. Foreign Policy (na jeziku: engleski). Pristupljeno 26. 8. 2021. 
  4. ^ „The Non-Pashtun Taleban of the North: A case study from Badakhshan – Afghanistan Analysts Network”. Afghanistan-Analysts.org. 3. 1. 2017. Pristupljeno 21. 1. 2018. 
  5. ^ a b Deobandi Islam: The Religion of the Taliban U.S. Navy Chaplain Corps, 15 October 2001
  6. ^ Maley, William (2001). Fundamentalism Reborn? Afghanistan and the Taliban. C Hurst & Co. str. 14. ISBN 978-1-85065-360-8. 
  7. ^ „Taliban – Oxford Islamic Studies Online”. www.oxfordislamicstudies.com. Arhivirano iz originala 12. 8. 2014. g. 
  8. ^ Maley, William (1998). Fundamentalism Reborn?: Afghanistan and the Taliban (na jeziku: engleski). Hurst. str. 14. ISBN 978-1-85065-360-8. 
  9. ^ Ogata, Sadako N. (2005). The Turbulent Decade: Confronting the Refugee Crises of the 1990sNeophodna slobodna registracija. W. W. Norton & Company. str. 286. ISBN 978-0-393-05773-7. 
  10. ^ Gopal, Anand (2016). „The Combined and Uneven Development of Afghan Nationalism”. Studies in Ethnicity and Nationalism. 16 (3): 478—492. doi:10.1111/sena.12206. 
  11. ^ Rashid, (2000). Taliban. 
  12. ^ „Why are Customary Pashtun Laws and Ethics Causes for Concern? | Center for Strategic and International Studies”. Csis.org. 19. 10. 2010. Arhivirano iz originala 9. 11. 2010. g. Pristupljeno 18. 8. 2014. 
  13. ^ „Understanding taliban through the prism of Pashtunwali code”. CF2R. 30. 11. 2013. Arhivirano iz originala 10. 8. 2014. g. Pristupljeno 18. 8. 2014. 
  14. ^ D. Metcalf, Barbara. „"Traditionalist" Islamic Activism: Deoband, Tablighis, and Talibs”. Social Science Research Council. Pristupljeno 1. 11. 2001. 
  15. ^ Michal Onderčo (2008). „How fundamentalists rule a country Traditionalism and modernity in the Taliban's rule” (PDF). Slovenská politologická revue. 3: 154—158. 
  16. ^ „Taliban and the Northern Alliance”. US Gov Info. Aboutcom. Arhivirano iz originala 1. 1. 2016. g. Pristupljeno 26. 11. 2009. 
  17. ^ 9/11 seven years later: US 'safe,' South Asia in turmoil Arhivirano 10 januar 2015 na sajtu Wayback Machine. Retrieved 24 August 2010.
  18. ^ Hamilton, Fiona; Coates, Sam; Savage, Michael (3. 3. 2010). „MajorGeneral Richard Barrons puts Taleban fighter numbers at 36000”. The Times. London. Arhivirano iz originala 29. 06. 2011. g. Pristupljeno 30. 05. 2024. 
  19. ^ „Despite Massive Taliban Death Toll No Drop in Insurgency”. Voice of America. Arhivirano iz originala 3. 7. 2016. g. Pristupljeno 17. 7. 2014. 
  20. ^ „Afghanistan's Security Forces Versus the Taliban: A Net Assessment”. Combating Terrorism Center at West Point. 14. 1. 2021. Arhivirano iz originala 15. 8. 2021. g. Pristupljeno 14. 8. 2021. 
  21. ^ „Remarks by President Biden on the Drawdown of U.S. Forces in Afghanistan”. The White House. 8. 7. 2021. Arhivirano iz originala 8. 7. 2021. g. Pristupljeno 17. 8. 2021. 
  22. ^ „Taliban Sweep in Afghanistan Follows Years of U.S. Miscalculations”. The New York Times. 14. 8. 2021. Arhivirano iz originala 17. 8. 2021. g. Pristupljeno 17. 8. 2021. 
  23. ^ „Taliban's Afghanistan takeover raises big questions for U.S. security chiefs”. NBC News. 16. 8. 2021. Arhivirano iz originala 16. 8. 2021. g. Pristupljeno 17. 8. 2021. 
  24. ^ „Recent Developments 2” (PDF). SIGAR. Pristupljeno 30. 1. 2024. 
  25. ^ Jonson, Lena (2006). Tajikistan in the New Central Asia. Bloomsbury Academic. ISBN 978-1-84511-293-6. Arhivirano iz originala 16. 1. 2016. g. Pristupljeno 17. 12. 2014. 
  26. ^ „Currently listed entities”. Public Safety Canada (objavljeno 21. 6. 2019). 3. 2. 2021. Pristupljeno 3. 2. 2021. 
  27. ^ „List of terrorist and extremist organizations banned in Kyrgyzstan”. 24.kg. 5. 4. 2017. Pristupljeno 3. 3. 2020. 
  28. ^ „Lists associated with Resolutions 1267/1989/2253 and 1988”. police.govt.nz. 1. 8. 2023. Pristupljeno 14. 11. 2023. 
  29. ^ Edinый federalьnый spisok organizaciй, priznannыh terrorističeskimi Verhovnыm Sudom Rossiйskoй Federacii [Single federal list of organizations recognized as terrorist by the Supreme Court of the Russian Federation]. Russian Federation National Anti-Terrorism Committee. Arhivirano iz originala 2. 5. 2014. g. Pristupljeno 20. 4. 2014. 
  30. ^ „The list of terrorists and extremists”. National Bank of Tajikistan. Pristupljeno 3. 3. 2020. 
  31. ^ „43 new designations specifically address threats posed by Qatar linked and based Al Qaida Terrorism Support Networks”. Emirates News Agency. 9. 6. 2017. Pristupljeno 4. 3. 2020. 
  32. ^ „UAE, Saudi Arabia, Egypt, Bahrain declare details of new terror designations”. Emirates News Agency. 25. 7. 2017. Pristupljeno 4. 3. 2020. 
  33. ^ „Afghanistan: Taliban ban women from universities amid condemnation”. BBC News (na jeziku: engleski). 2022-12-20. Pristupljeno 2022-12-28. 

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Талибан&oldid=28510606”