Tit Livije

Tit Livije
Portret Tita Livija iz 1905. godine izrađen prema antičkom bronzanom reljefu.
Ime po rođenju	Titus Livius
Datum rođenja	64. ili 59. p. n. e.
Mesto rođenja	Padova, Veneti, Rimska republika (moderna Padova, Italija)
Datum smrti	12. ili 17.
Mesto smrti	Padova, Italija, Rimsko carstvo
Zanimanje	istoričar
Delovanje	istorija, biografija, besedništvo
Stil	istorija
Pokret	Zlatno doba latinskog

Tit Livije (lat. Titus Livius; rođen 59. p. n. e.— umro 17. godine naše ere) bio je najveći istoričar iz vremena prvog rimskog cara Avgusta. Postoji dilema da li je Tit Livije rođen 59. ili 64. p. n. e, ali se kao najverovatnija godina obično uzima 59. p. n. e. Tit Livije je rođen u gradu Patavijumu koji je danas moderni grad Padova.

Livije je sastavio rimsku istoriju Od osnivanja Grada (lat. Ab Urbe Condita) u kojoj je obuhvatio period od 753. godine p. n. e., kada je Rim po tradiciji osnovan, do svog vremena i smrti carevog posinka Druza Starijeg 9. godine p. n. e. Svoju istoriju podelio u 142 knjige, ali su od toga sačuvane u celini samo 35 (prvih deset i od 21. do 45. uz praznine u tekstu od 40. do 45. knjige). Sadržaj ostalih poznat nam je iz kasnijih epitoma i drugih beležaka. Zahvaljujući pohvalnom tonu njegovog dela i stilu pisanja, Tit Livije je bio još od antike rado čitan istoričar neretko smatran za uzor. Bio je u dobrim odnosima sa članovima dinastije Julije-Klaudije i bio je prijatelj Avgusta, čijeg je mladog unuka, budućeg cara Klaudija, podsticao da se bavi pisanjem istorije.

Život i delo

Livije je rođen 59. godine p. n. e. u Padovi, Italija. Detaljni podaci o Livijevom životu nisu poznati. Takođe nisu dostupni ni podaci o njegovim roditeljima osim da su pripadali provincijskoj eliti; iako nisu bili preterano bogati mogli su svom sinu pružiti kvalitetno obrazovanje. Livije je imao poteškoća sa grčkim jezikom te se može pretpostaviti da nije imao priliku da dobije visoko obrazovanje npr. u Atini, za razliku od mladića iz najbogatijih porodica kojima je bar poseta grčkoj akademiji bila gotovo obaveza.

Statua sa likom rimskog imperatora Avgusta, oko 30. godine p. n. e. Čuva se u Muzeju Kapitolino, Rim, Italija. Avgust i Livije su imali pozitivan odnos.

U mladosti je dobio je temeljito retorsko obrazovanje. Retorika, odnosno govorništvo, bilo je veoma cenjena veština u Rimu, a naročito je bila potrebna u Senatu i politici uopšte. Zahvaljujući činjenici da je njegova porodica bila dobrostojeća Livije je mogao čitav svoj život neometano posvetiti svom literarnom radu. U dobi od 30 godina preselio se u Rim ali je zadržao stilske i jezičke osobenosti rodnog grada. Livije nije izgubio svoj zavičajni akcenat ni nakon godina provedenih u Rimu. Možda su ga zbog toga u rimskim visokim društvenim krugovima uvek posmatrali kao došljaka. Uprkos tome, Livije je uspeo brzo da stekne ugled značajnog istoričara te je kao takav bio prihvaćen već i kod svojih savremenika.

Svoje prve delove Ab Urbe Kondita objavio je oko 26. godine p. n. e. U to vreme već je bio u Rimu i imao je oko 30 godina života. Prosečan Rimljanin je u tom životnom dobu bio oženjen i imao decu. Kvintilijan (oko. 35 –100. godine, rimski retoričar, poreklom iz Hispanije) piše da je Livije imao sina i kćer. Potkraj života Livije se vratio u rodni grad, gde je 17. godine i umro.

Ni o Livijem karakteru nema mnogo podataka osim onih nekoliko navedenih u anegdotama budućih istoričara. Livije je bio ozbiljan mladić (a taj se utisak stiče i čitanjem njegovih tekstova), sa malo smisla za ironiju ili humor ali sa dubokim razumevanjem ljudske psihologije i mnogo saosjećaja za siromašne.

Avgust je 27. godine p. n. e. postao prvi rimski imperator, a Livije je imao njegovu naklonost. Iako ga je, prema Tacitu, Avgust ponekad nazivao Pompejac zbog Livijeve pro-republikanske orijentacije, njih su dvojica ipak bili u dobrim odnosima. U takvim okolnostima Livije se mogao posvetiti pisanju Ab Urbe Kondita u kojem je slavio Rim i svog imperatora. Osim toga, Livije je bio zadužen i za obrazovanje budućeg rimskog imperatora Klaudija.

Tit Livije, prevašodno čuven po svojoj elokvenciji i istinoljubivosti, tako je uzvisio Pompeja u svom hvalospevu da ga je Avgust nazvao Pompejanus, ali to ipak nije bila prepreka njihovom prijateljstvu.

(Pompejac - prema imenu Gneja Pompeja Velikog, 106. godine p. n. e. - 48. godine p. n. e., vojnog i političkog lidera u vreme kasne Rimske republike. Pompej je bio provincijskog porekla, ali nakon vojnih pobeda osigurao je mesto među plemstvom Rima i prozvan Veliki u znak priznanja njegovim uspesima.)

Sam naslov dela Ab Urbe Kondita - Otkad je grad osnovan (od osnivanja grada (Rima) izražava obim i magnitudu Livijevog poduhvata. Livijevo pisanje je mešavina hronologije događaja i direktnog kazivanja s čestim prekidima kako bi najavio izbor novih konzula, pošto su stari Rimljani na taj način pratili protok godina. U Livijevo vreme (odnosno nakon razaranja Kartage i grčkih gradova), iako moćna imperija, Rim je bio u krizi morala. Moćni i bogati odali su se uživanjima i dekadenciji, a u siromašnim slojevima je raslo nezadovoljstvo. Livije je verovao da je bilo moguće povratiti moralne vrednosti te je u tom smislu usmeravao sadržaj i poruku svog dela.

Najveći deo svojih radova Livije je napisao tokom vladavine Avgusta. Već je navedeno da se kod Livija osećala privrženost prema nakadašnjoj Republici; osim toga on je izražavao i želju za njenim obnavljanjem. Nažalost, pošto Livijeve knjige na temu pada republike i Avgustovog uspona nisu preživele zub vremena i uticaj čoveka, nema čvrstih dokaza za prethodnu tvrdnju. Svakako da je Livije preispitivao vrednosti koje su bile prisutne u novom režimu, ali ipak je njegovo stanovište bilo složenije od pukog preferiranja republike na štetu imperije. Ni sam Avgust nije Liviju zamerao takav stav, čak ga je odredio za Klaudijevog tutora, a ta Avgustova odluka ima veći značajaj uzme li se u obzir njegovo srodstvo sa Klaudijem. Livijev uticaj na Klaudija postao je očit tokom Klaudijeve vladavine i primetan u njegovim govorima zbog podudarnosti sa Livijevom interpretacijom rimske istorije.

Knjige

Izgled jednog svitka

Knjige su zapravo bile svici sa količinom teksta koji otprilike stane na šezdesetak strana knjige džepnog formata. Procenjuje se da je ukupno bilo nešto manje od deset hiljada stranica. Svici u bili grupisani u pentade i dekade, odnosno komplete od po pet i deset svitaka. Ukupan originalan Livijev rad sastojao se od 142 knjige od kojih je tek 35 preživelo do današnjeg vremena. Fragmenti su pronađeni na raznim mestima; od Vatikana do Egipta, skraćene verzije - tu su i epitome, spiskovi tema njegovih knjiga. Svakako da trebamo biti zahvalni nepoznatom pisaru koji je sačinio epitome svih Livijevih knjiga. Ovi sačuvani dokumenti omogućili su prilično dobar uvid u pregled tema o kojima je Livije pisao a dobrim delom i njihov sadržaj. Periochae su takođe bile veoma važne za rekonstrukciju izgubljenog dela Livijevog rada.

Livije je svoju istoriju podelio prvo na pojedine knjige, te je onda knjige prema sadržini grupisao u veće odeljke, a nekima od tih odeljaka je čak dao i posebne uvode, npr. uz 21. knjigu. Nama je međutim Livijeva istorija ostala sačuvana u dekadama: izgleda da je ta podela veoma stara i da je o njoj donekle vodio računa i sam pisac. Od celokupnog dela sačuvane su nam neposredno samo prva, treća, četvrta i polovina pete dekade, dakle knjige 1–10. i 21–45, koje obrađuju period od osnivanja Rima do trećeg samnitskog rata (753–293. godine p. n. e.), te od drugog punskog rata do pobede Lucija Emilija Paula nad Makedonijom u trećem makedonskom ratu (218–167. godine p. n. e.). Za rekonstrukciju ostalih delova, pored nekoliko neposrednih fragmenata, poslužili su spisi u kojima su navedeni pojedini izvodi iz Livijevog rada: to su, pre svega, sažeci koji prethode svakoj knjizi (osim 136. i 137) te radovi nekih manje značajnih istoričara kao što je Eutropije.

Istorija Rima je takođe poslužila kao pokretačka snaga iza „severne teorije“ o poreklu Etruraca. To je zato što u knjizi Livije navodi: „Grci ih nazivaju i 'Tirenima' i 'Jadrancima ... Alpska plemena su nesumnjivo iste vrste, posebno Raeti, koji su kroz prirodu svoje zemlje postali tako necivilizovani da nisu zadržali nikakav trag od svog prvobitnog stanja osim svog jezika, pa čak ni ovaj nije bio bez kvarenja“. Tako su mnogi naučnici, poput Karla Otfrida Milera, koristili ovu izjavu kao dokaz da su Etrurci ili Tireni migrirali sa severa i da su potomci alpskog plemena poznatog kao Raeti.

Prijem

Imperijalno doba

Livijeva Istorija Rima bila je veoma tražena od trenutka kada je objavljena i ostala je takva tokom prvih godina carstva. Plinije mlađi je izvestio da je Livijeva slavna ličnost bila veoma široko poznata. Tako je na primer jedan čovek iz Kadisa putovao u Rim i nazad samo sa ciljem da ga upozna. Livijevo delo je bilo izvor za kasnija dela Aurelija Viktora, Kasiodora, Eutropija, Festa, Flora, Granija Licinijana i Orosija. Julije Obsekvens je koristio Livija, ili izvor sa pristupom Liviju, da sastavi svoj De Prodigiis, izveštaj o natprirodnim događajima u Rimu od konzulata Skipiona i Lelija do Pavla Fabija i Kvinta Elija.

Livije je pisao za vreme vladavine Avgusta, koji je došao na vlast nakon građanskog rata sa generalima i konzulima koji su tvrdili da brane Rimsku republiku, kao što je Pompej. Patavijum je bio pro-Pompejski. Da bi razjasnio svoj status, pobednik građanskog rata, Oktavijan Cezar, želeo je da uzme titulu Romul (prvi kralj Rima), ali je na kraju prihvatio senatski predlog Avgusta. Umesto da ukine republiku, on je nju i njene institucije prilagodio carskoj vlasti.

Istoričar Tacit, koji je pisao oko jednog veka nakon Livijevog vremena, opisao je cara Avgusta kao njegovog prijatelja. Opisujući suđenje Kremuciju Kordu, Tacit ga predstavlja kako se branio licem u lice sa namrštenim Tiberijem na sledeći način:

Kažu da sam hvalio Bruta i Kasija, čije su karijere mnogi opisivali, a niko ih nije spominjao bez hvalospeva. Tit Livije, izuzetno poznat po elokvenciji i istinitosti, veličao je Kn. Pompeja u takvom panegiriku da ga je Avgust nazvao Pompejanom, a ipak to nije bila prepreka njihovom prijateljstvu.

Livijevi razlozi za povratak u Padovu nakon Avgustove smrti (ako jeste) su nejasni, ali okolnosti Tiberijeve vladavine svakako dozvoljavaju spekulacije.

Kasnije

Titus Livije po Andrei Briosko (oko 1567)

Tokom srednjeg veka, zbog dužine rada, pismeni ljudi su već čitali sažetke, a ne samo delo, koje je bilo zamorno za kopiranje, skupo i zahtevalo je mnogo prostora za skladištenje. Verovatno tokom ovog perioda, ako ne i ranije, rukopisi su počeli da se gube bez zamene. Renesansa je bila vreme intenzivnog preporoda; stanovništvo je otkrilo da je Livijevo delo izgubljeno i velike količine novca promenile ruke u žurbi za prikupljanjem livijskih rukopisa. Pesnik Bekadeli je prodao seosku kuću za finansiranje kupovine jednog rukopisa koji je Pođo kopirao. Petrarka i papa Nikola V pokrenuli su potragu za sada nestalim knjigama. Laurentius Vala je objavio izmenjeni tekst kojim je inicirao polje Livijeve stipendije. Dante o njemu visoko govori u svojoj poeziji, a Francis I od Francuske naručio je obimna umetnička dela koja tretiraju livijske teme; Rad Nikola Makijavelija o republikama, Rasprava o Liviju, predstavljen je kao komentar Istorije Rima. Poštovanje prema Liviju se uzdiglo do velikih visina. Valter Skot izveštava u Veverliju (1814) kao istorijsku činjenicu da je Škot koji je učestvovao u prvom jakobitskom ustanku 1715. ponovo uhvaćen (i pogubljen) jer se, pošto je pobegao, ipak zadržao blizu mesta svog zatočeništva u „nadi da će povratiti svoj omiljeni Tit Livije“.

Datumi

Autoritet koji pruža informacije iz kojih se mogu zaključiti mogući vitalni podaci o Liviju je Jevsevije Kesarijski, episkop rane hrišćanske crkve. Jedno od njegovih dela bilo je sažetak svetske istorije na starogrčkom, nazvan Hronikon, koji datira iz ranog 4. veka nove ere. Ovo delo je izgubljeno osim fragmenata (uglavnom odlomaka), ali ne pre nego što su ga u celini i delimično preveli različiti autori kao što je Sveti Jeronim. Celokupno delo je sačuvano u dva odvojena rukopisa, jermenskom i grčkom (Christesen and Martirosova-Torlone 2006). Sveti Jeronim je pisao na latinskom. Fragmenti na sirijskom postoje.

Jevsevijevo delo se sastoji od dve knjige: Hronografije, sažetka istorije u analističkom obliku, i Chronikoi Kanones, tabele godina i događaja. Sveti Jeronim je preveo tabele na latinski kao Chronicon, verovatno dodajući neke svoje podatke iz nepoznatih izvora. Livijevi datumi se pojavljuju u Jeronimovom hronikonu.

Glavni problem sa informacijama datim u rukopisima je što oni često daju različite datume za iste događaje ili različite događaje, ne uključuju u potpunosti isti materijal, i preformatiraju ono što sadrže. Datum može biti u Ab Urbe Condita ili na Olimpijadi ili u nekom drugom obliku, kao što je starost. Ove varijacije su možda nastale usled greške pisara ili licence pisara. Neki materijali su umetnuti pod Jevsevijevo okrilje.

Tema rukopisnih varijanti je obimna i specijalizovana, ali se na njoj autori radova o Liviju retko zadržavaju. Kao rezultat, koriste se standardne informacije u standardnom izvođenju, što daje utisak standardnog skupa datuma za Livija, mada nema takvih datuma. Tipična pretpostavka je rođenje u 2. godini 180. Olimpijade i smrt u prvoj godini 199. Olimpijade, koji su kodirani 180.2 odnosno 199.1. Svi izvori koriste istu prvu Olimpijadu, 776/775–773/772 pne po savremenom kalendaru. Po složenoj formuli (napravljenoj tako što referentna tačka 0 ne pada na granicu Olimpijade), ovi kodovi odgovaraju 59. pne za rođenje, a 17. godini za smrt. U drugom rukopisu rođenje je 180.4, odnosno 57. godine pre nove ere.

Bibliografija

• Livy (1919) [written 27–9 BC]. Livy. I. Prevod: Foster, B. O. Boston: Harvard University Press. ISBN 0-674-99256-3. 
• Livy (1998) [written 27–9 BC]. The Rise of Rome. Books 1–5. Prevod: Luce, T. J. Oxford: Oxford University Press. .

Literatura

• Chaplin, Janes D. (2000). Livy's Exemplary History. Oxford: Oxford University Press. 
• Damon, Cynthia (1997). „From Source to Sermo: Narrative Technique in Livy 34.54.4-8.”. The American Journal of Philology. 118 (2): 251—266. S2CID 162297951. doi:10.1353/ajp.1997.0026. 
• Davies, Jason P. (2004). Rome's Religious History: Livy, Tacitus and Ammianus on their Gods. Cambridge: Cambridge University Press. 
• Dorey, Thomas Allen, ur. (1971). Livy. London: Routledge. 
• Feldherr, Andrew (1998). Spectacle and Society in Livy's History. Berkeley: University of California Press. 
• Hornblower, Simon; Spawforth, Antony, ur. (2003). The Oxford Classical Dictionary. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-860641-3. 
• Klindienst, Patricia (1990). „'Ritual Work on Human Flesh': Livy's Lucretia and the Rape of the Body Politic.”. HELIOS. 17 (1): 51—70. 
• Kraus, C. S.; Woodman, A. J. (1997). Latin Historians. Oxford: Oxford University Press. str. 51–81. 
• Levene, D. S. (2010). Livy on the Hannibalic War. Oxford: Oxford University Press. 
• Linderski, Jerzy. „Roman Religion in Livy”. Ur.: Wolfgang Schuller. Livius: Aspekte senes Werkes. Konstanz: Universitätsverlag Konstanz. str. 53—70. 
• Miles, Gary B. (1995). Livy: Reconstructing Early Rome. Ithaca, New York: Cornell University Press. 
• Moore, Timothy J. (1989). Artistry and Ideology: Livy's Vocabulary of Virtue. Frankfurt: Athenäum. 
• Rossi, Andreola (2004). „Parallel Lives: Hannibal and Scipio in Livy's Third Decade”. Transactions of the American Philological Association. 134 (2): 359—381. S2CID 154240047. doi:10.1353/apa.2004.0017. 
• Syme, Ronald (1959). „Livy and Augustus”. Harvard Studies in Classical Philology. 64: 27—78. JSTOR 310937. doi:10.2307/310937. 
• Vandiver, Elizabeth (1999). „The Founding Mothers of Livy’s Rome: The Sabine Women and Lucretia”. Ur.: Titchener, Frances B.; Moorton Jr., Richard F. The Eye Expanded: Life and the Arts in Greco-Roman Antiquity. Berkeley: University of California Press. str. 206—232. 
• Walsh, Patrick G. (1961). Livy: His Historical Aims and Methods. Cambridge: Cambridge University Press. 

Spoljašnje veze

• Ab Urbe Condita - projekat Gutenberg
• Works by Livy at Perseus Digital Library
• Tit Livije na sajtu Projekat Gutenberg (jezik: engleski)
• Tit Livije na sajtu Internet Archive (jezik: engleski)
• Tit Livije na sajtu LibriVox (jezik: engleski)
• Lendering, Jona (2006—2009). „Livy (1): Life”. Livius Articles on Ancient History. Livius.org. Arhivirano iz originala 03. 03. 2016. g. Pristupljeno 13. 8. 2009. CS1 održavanje: Format datuma (veza)