Pređi na sadržaj

Tona

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Tona
Betonski blok od jedne tone (1.000 kilograma).
Informacije o jedinici
SistemJedinica koja nije SI prihvaćena je za upotrebu sa SI
JedinicaMasa
Simbolt 
U osnovnim jedinicama SI sistema:1 t = 1,000 kg = 1 Mg

Tona (simbol: t; u Sjedinjenim Državama poznata kao metrička tona) je jedinica za masu jednaka 1.000 kilograma,[1] ali nije prihvaćena kao osnovna jedinica u SI sistemu. Takođe se naziva i metrička tona.[2][3] To je ekvivalentno sa približno 2.204,6 funti;[4] 1,102 kratke tone (SAD) i 0,984 duge tone (UK). Zvanična SI jedinica je megagram (simbol: Mg), manje uobičajen način da se izrazi ista masa.

Definicija

[uredi | uredi izvor]

Jedna tona se definiše kao 1000 kilograma ili 1 mega gram.

1 t = 1.000 kg = 1.000.000 g

1 t = 1*103 kg = 1*106 g

Simbol i skraćenice

[uredi | uredi izvor]

Simbol Međunarodnog biroa za tegove i mere za tonu je t, usvojen u isto vreme kada i jedinica 1879. godine.[5] Njegova upotreba je takođe zvanična za metričku tonu u Sjedinjenim Državama, pošto je usvojen od strane Nacionalnog instituta za standarde i tehnologiju Sjedinjenih Država (NIST).[6][7] To je simbol, a ne skraćenica, i ne bi trebalo da je prati tačka. Upotreba umanjenih velikih slova je značajna, a upotreba drugih kombinacija slova može dovesti do dvosmislenosti. Na primer, T, MT, mT, Mt i mt su SI simboli za teslu, megateslu, militeslu, megatonu (jedan teragram) i militonu (jedan kilogram). Ako se opisuju jedinice energije kao TNT ekvivalenti, jedna megatona TNT-a je ekvivalentan približno 4,184 petadžula.

Poreklo i pravopis

[uredi | uredi izvor]

Na engleskom, tonne je ustaljena pravopisna alternativa metričkoj toni.[8] U SAD i Velikoj Britaniji, tona se obično izgovara isto kao ton (/tʌn/), ali se može izgovoriti i sa završnim „e“, tj. „tunnie“ (/ˈtʌni/).[9] U Australiji, uobičajen i preporučen izgovor je /tɒn/.[10][11] U Sjedinjenim Državama, metrička tona je naziv za ovu jedinicu koju koristi i preporučuje NIST;[6] nekvalifikovano pominjanje tone skoro uvek se odnosi na kratku tonu od 2.000 lb (907 kg), a tonne se retko koristi u govoru ili pisanju. Oba termina su prihvatljiva u kanadskoj upotrebi.

Ton i tonne su izvedene od germanske reči koja je u opštoj upotrebi u oblasti Severnog mora od srednjeg veka (up. staroengleski i starofrizijski tunne, starovisokonemački i srednjovekovni latinski tunna, nemački i francuski tonne) za označavanje velike bačva, odnosno tun.[12] Pun tun, visok oko metar, mogao bi lako da teži tonu.

Pravopis reč tonne predatira uvođenje SI sistema 1960. godine. Reč sa ovim značenjem se koristi u Francuskoj od 1842. godine,[13] kada nije bilo metričkih prefiksa za višekratnike od 106 i više, a sada se koristi kao standardni pravopis za merenje metričke mase u većini zemalja engleskog govornog područja.[14][15][16][17] U Sjedinjenim Državama, jedinica se prvobitno pominjala koristeći francuske reči millier ili tonneau,[18] ali su ovi termini sada zastareli.[3] Imperijalna i SAD ustaljena jedinica koja se može uporediti sa tonom su obe pišu kao ton na engleskom, iako se razlikuju po masi.

Konverzije

[uredi | uredi izvor]

Jedna tona je ekvivalentna sa:

  • U kilogramima: 1000 kilograma (kg) po definiciji.[1]
  • U gramima: 1.000.000 grama (g) ili 1 megagram (Mg). Megagram je odgovarajuća zvanična SI jedinica sa istom masom. Mg se razlikuje od mg, miligram.
  • U funtama: Tačno 1000/0.453 592 37 funti (lb) po definiciji funte,[19] ili približno 2204.622622 lb.
  • U kratkim tonama: Tačno 1/0.907 184 74 kratke tone (ST), ili približno 1,102311311 ST.
    • Jedna kratka tona je tačno 0.90718474 t.[20]
  • U dugim tonama: Tačno 1/1.016 046 9088 dugih tona (DT), ili približno 0,9842065276 LT.
    • Jedna duga tona je tačno 1,0160469088 t.[20]

Tona je masa jednog kubnog metra čiste vode: na 4 °C hiljadu litara čiste vode ima apsolutnu masu od jedne tone.[21]

Izvedene jedinice

[uredi | uredi izvor]

Za umnoške tone, uobičajenije je govoriti o hiljadama ili milionima tona. Kilotona, megatona i gigatona se obično koriste za energiju nuklearnih eksplozija i drugih događaja u ekvivalentnoj masi TNT-a, često labavo kao približne brojke. Kada se koristi u ovom kontekstu, malo je potrebe da se pravi razlika između metričkih i drugih tona, a jedinica se piše ili kao ton or tonne sa odgovarajućim prefiksom.[22]

Stepen Naziv Simbol Stepen Naziv Simbol
100 tona t      
101 dekatona dat 10–1 decitona dt
102 hektotona ht 10–2 centitona ct
103 kilotona kt 10–3 militona mt
106 megatona Mt 10–6 mikrotona µt
109 gigatona Gt 10–9 nanotona nt
1012 teratona Tt 10–12 pikotona pt
1015 petatona Pt 10–15 femtotona ft
1018 eksatona Et 10–18 atotona at
1021 cetatona Zt 10–21 ceptotona zt
1024 jotatona Yt 10–24 joktotona yt

Alternativna upotreba

[uredi | uredi izvor]

Jedinica metrička tona (mtu) može značiti 10 kg (približno 22 lb) u okviru trgovanja metalom (npr. volfram, mangan), posebno u SAD. Tradicionalno se odnosila na metričku tonu rude koja sadrži 1% (tj. 10 kg) metala.[23][24] Sledeći izvod iz udžbenika rudarske geologije opisuje njegovu upotrebu u konkretnom slučaju volframa:

„Koncentrati volframa se obično trguju u jedinicama metričke tone (prvobitno označavajući jednu tonu rude koja sadrži 1% WO3, a danas se koristi za merenje količine WO3 u jedinicama od 10 kg. Jedna metrička jedinica tone (mtu) volframa (VI) sadrži 7,93 kilograma volfram.“[25]

U slučaju uranijuma, MTU se ponekad koristi u smislu metričke tone uranijuma (1.000 kg).[26][27][28][29]

Gigatona je jedinica mase koju industrija rudarstva često koristi za procenu i definisanje obima rezervi uglja.

Upotreba mase kao zamene za energiju

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: TNT ekvivalent

Tona trinitrotoluena (TNT) se koristi kao zamena za energiju, obično za eksplozije (TNT je uobičajeni jaki eksploziv). Koriste se prefiksi: kiloton, megaton, gigaton, posebno za izražavanje prinosa nuklearnog oružja, na osnovu specifične energije sagorevanja TNT-a od oko 4,2 MJ/kg (ili jedne termohemijske kalorije po miligramu). Dakle, 1 t TNT = pribl. 4,2 GJ, 1 kt TNT = pribl. 4,2 TJ, 1 Mt TNT = pribl. 4,2 PJ.

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b „The International System of Units (SI), 9th edition” (PDF). 2019. str. 145. Pristupljeno 31. 12. 2019. 
  2. ^ Government of Canada, Innovation. „Field Inspection Manual — Automatic Weighing Devices”. www.ic.gc.ca. Pristupljeno 2021-08-05. 
  3. ^ a b „Metric System of Measurement: Interpretation of the International System of Units for the United States” (PDF). Federal Register. 63 (144): 40338. 28. 7. 1998. 63 FR 40333. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 10. 2011. g. 
  4. ^ United States National Bureau of Standards (1959-06-25). „Notices "Refinement of values for the yard and the pound"” (PDF). Pristupljeno 2006-08-12. 
  5. ^ Table 6 Arhivirano 2009-10-01 na sajtu Wayback Machine. BIPM. Retrieved on 2011-07-10.
  6. ^ a b Metric System of Measurement: Interpretation of the International System of Units for the United States Arhivirano 2008-04-09 na sajtu Wayback Machine (PDF). See corrections in the Errata section of [1] Arhivirano 2008-04-18 na sajtu Wayback Machine.
  7. ^ NIST Special Publication 330, 2019 edition states "The name of the unit with symbol t and defined according to 1 t = 103 kg is called 'metric ton' rather than 'tonne.'".
  8. ^ „tonne, n”. OED. Pristupljeno 6. 8. 2021. 
  9. ^ The Oxford English dictionary 2nd ed. lists both /tʌn/ and /ˈtʌni/
  10. ^ Macquarie Dictionary (fifth izd.). Sydney: Macquarie Dictionary Publishers Pty Ltd. 2009. 
  11. ^ „How To Pronounce Metrics Units (advertisement by Australian Metric Conversion Board)”. The Age. 1972-11-21. str. 14. Pristupljeno 2021-11-01. 
  12. ^ Harper, Douglas. „tonne”. Online Etymology Dictionary. 
  13. ^ „Recherche d'un mot”. atilf.atilf.fr. 
  14. ^ „Guidance Note on the use of Metric Units of Measurement by the Public Sector” (PDF). National Measurement Office. 2007. Arhivirano iz originala (PDF) 2011-02-07. g. Pristupljeno 2010-02-13.  "Tonne" is listed under "The Principal Metric Units of Measurement" on p. 7.
  15. ^ „National Measurement Regulations 1999 |”. Australian Government. 1999. Pristupljeno 2010-02-13.  "Tonne" is listed under Schedule 1, Part 3 as a non-SI unit of measurement used with SI units of measurement.
  16. ^ „Appendix 4: Units of Measurement and Conversion Factors”. MAF (Ministry of Agriculture and Forestry (New Zealand)). Pristupljeno 2010-02-13. 
  17. ^ „Canada Gazette”. Government of Canada. 1998—2007. Arhivirano iz originala 06. 07. 2011. g. Pristupljeno 2010-02-13. „The Corporation shall pay to producers selling and delivering wheat produced in the designated area to the Corporation the following sums certain per tonne basis...” 
  18. ^ Act of July 28, 1866, codified in 15 U.S.C. § 205
  19. ^ Barbrow, L.E.; Judson, L.V. (1976). Weights and measures standards of the United States – A brief history. Arhivirano iz originala 2008-05-11. g. 
  20. ^ a b National Institute of Standards and Technology. Butcher, Tina; Crown, Linda; Harshman, Rick; Williams, Juana, ur. (oktobar 2013). „Appendix C – General Tables of Units of Measurement” (PDF). Specifications, Tolerances, and Other Technical Requirements for Weighing and Measuring Devices. NIST Handbook. 44 (2014 izd.). Washington, D.C.: U.S. Department of Commerce, Technology Administration, National Institute of Standards and Technology. str. C-13. ISSN 0271-4027. OCLC 58927093. Pristupljeno 10. 12. 2013. 
  21. ^ To within 0.003%.
  22. ^ The Oxford English Dictionary 2nd ed. gives both megaton and megatonne and adds "The unit may be calculated in either imperial or metric tons; the form megatonne generally implies the metric unit". The use for energy is the first definition; use for mass or weight is the third definition.
  23. ^ „Platt's Metals Guide to Specifications – Conversion Tables”. 8. 9. 2008. Arhivirano iz originala 8. 9. 2008. g. 
  24. ^ How Many? A Dictionary of Units of Measurement Arhivirano na veb-sajtu Wayback Machine (4. septembar 2011). Unc.edu. Retrieved on 2011-07-10.
  25. ^ Walter L Pohl, Economic Geology: Principles and Practices, English edition, 2011, p 183.
  26. ^ Reference.Pdf. (PDF) . Retrieved on 2011-07-10.
  27. ^ "Glossary Arhivirano na veb-sajtu Wayback Machine (14. mart 2010)". (June 2000). Disposition of Surplus Hanford Site Uranium, Hanford Site, Richland, Washington. US Department of Energy.
  28. ^ "Acronyms Arhivirano na veb-sajtu Wayback Machine (12. mart 2013)". Y-12 National Security Complex.
  29. ^ NRC Collection of Abbreviations (NUREG-0544, Rev. 4), United States Nuclear Regulatory Commission. Nrc.gov (2011-03-13). Retrieved on 2011-07-10.

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Tona na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Тона&oldid=27905327”