Topovska kula

Laka topovska kula na modernom francuskom razaraču, za automatski top od 100 mm.

Topovska kula (engl. Gun turret, revolving turret) je obrtna oklopna konstrukcija koja nosi i štiti topove brodske artiljerije, municijske dizalice, deo municije i posadu. Na kopnu slična konstrukcija se, po imenu svog gornjeg, vidljivog dela, naziva kupolom, pa se ponekad taj naziv upotrebljava i za brodsku topovsku kulu u celini. Prema veličini i debljini oklopa razlikuju se teške i lake topovske kule.

Teška topovska kula

Oklopnjača Monitor

Poprečni presek topovske kule.

Po patentu Amerikanca Teodora Timbija (engl. Theodore Timby), Džon Erikson je za brod američke RM Monitor izgradio topovsku kulu, koja je oklopnim zidovima štitila topove i omogućavala sektor dejstva od 360°. Kružna platforma promera 6 m ležala je na sredini palube i nosila 2 topa glatkih cevi, kalibra 28 cm i cilindričnu kupolu od 8 slojeva gvozdenih ploča po 25 mm, visine 2.7 m, sa tanjom ravnom pokrivkom. Pri nišanjenju topovska kula se obrtala parnom mašinom, pošto bi se prethodno posebnimmmehanizmom malo podigla. Municija se dodavala čekrcima iz brodskih prostorija.

Evolucija

Savršenija topovska kula britanskog kapetana Kupera Koulsa (engl. Cowper Coles) iz 1861 (primenjena najpre u danskoj RM - oklopnjača Rolf Krake) imala je 2 topa kalibra 23 cm, bila delom usađena u trup broda i obrtala se po vencu valjkova na donjoj palubi.

Glavni nedostaci topovske kule bili su težina (nepovoljna za stabilitet broda), teškoće obrtanja, mogućnost zaglavljivanja u borbi i nagomilavanje barutnih gasova u unutrašnjosti. U prvo vreme topovske kule su prihvatile ruska (1863), švedska i danska RM. Zbog početnih nedostataka, neke RM, kao francuska, zaštićuju topove oklopnim grudobranima (barbeta), ili nepomičnim topovskim kulama koje su bile odozgo otvorene.

Pošto te topovske kule nisu pružale potpunu zaštitu, i dalje su razvijane obrtne topovske kule, naročito posle 1880, kada su sve RM konačno usvojile topove olučnih cevi sa zatvaračima, a dotur municije omogućen je dizalicama kroz centralni usadnik (bunar) topovske kule, koji se spuštao do municijskih komora. Oko 1880. oklop topovskih kula iznosio je do 457 mm. Pored drugih tehničkih poboljšanja, za obrtanje teških topovskih kula, davanje nagiba cevi i dotur municije, usavršene su hidraulične, kasnije i električne mašine.

20. vek

U početku 20. veka gotovo svi bojni brodovi imali su dvocevne topovske kule. Američka RM izradila je nekoliko četvorocevnih, sa dvospratnim kupolama, a francuska i ruska RM počele su upotrebljavati i topovske kule za zaštitu pomoćne brodske artiljerije, kalibra preko 150 mm. Oko 1910. Italija uvodi trocevne topovske kule, a Francuska je u Prvom svetskom ratu počela gradnju topovskih kula sa 4 cevi na istoj platformi, čime je smanjena relativna težina oklopa po cevi, a povećani su sektori dejstva artiljerije i rizik od gubitka topova pri oštećenju topovske kule.

Između Prvog i Drugog svetskog rata, francuska i britanska RM takođe grade četvorocevne topovske kule.

Drugi svetski rat

Animacija koja pokazuje rad britanske topovske kule za top 380 mm.

Američka topovska kula za top 403 mm (1939).

U Drugom svetskom ratu teška topovska kula bojnih brodova ili krstarica sastoji se od kupole i usadnika, koji se obrće u odgovarajućem gnezdu. Težinu topovske kule (do 2.000 t) i sile pri opaljenju topova preuzimaju horizontalni i bočni valjkasti venci. Iznad oklopne palube, delovi usadnika zaštićeni su nepomičnom cilindričnom ili poligonalnom barbetom, promera 10-12 m, debljine kalibra topa, koja dopire do kupole (1 ili više metara iznad gornje palube). Ispod kupole, topovska kula ima do 6 spratova (platformi):

• gornja, topovska platforma, nosi prizmatičnu ili ovalnu čeličnu kupolu. Čeoni oklop kupole, obično debljine kalibra cevi, ima prosečene toparnice; bočne strane kupole se stanjuju prema zadnjem kraju, a pokrivka je najtanja. Kupola je protivpožarnim pregradama podeljena u prostorije za punjenje cevi, nišanjenje i komandovanje topovskom kulom - gde je centar veze i komandno-računarski uređaj.
• na glavnoj platformi, u visini valjčastog venca, nalaze se donji deo lafeta i deo mehanizma daljinskog prenosa za nišanjenje.
• ispod glavne je platforma mašinskih (elektro-hidrauličnih) i ručnih mehanizama za pokretanje municijskih dizalica, obrtanje topovske kule i davanje nagiba cevi.
• na nižim platformama su prostorije i uređaji za dotur municije do dizalica.

Opremu topovske kule čine ventilatori, tankovi i cevi za hlađenje municije i gašenje požara, uređaji za zagrevanje, osvetljavanje i drugi. Uz pročišćavanje vazduha, u topovskoj kuli održava se malo povišen pritisak, čime se sprečava prodiranje gasova i plamena. Američku trocevnu topovsku kulu za topove 406 mm posluživalo je 80 ljudi.

Nestanak

Posle Drugog svetskog rata nestankom velikih oklopnih brodova, nestaju i teške topovske kule.

Lake topovske kule

Laka topovska kula za top kalibra 120 mm.

Lake topovske kule upotrebljene su pre Drugog svetskog rata na rečnim monitorima, a između Prvog i Drugog svetskog rata i na razaračima i većim brodovima na moru, za topove 127-138 mm. Razvijene su lake topovske kule sa i bez usadnika.

U Drugom svetskom ratu, američka laka topovska kula (engl. enclosed gun mount, turreted gun mount) za poluautomatski top 127 mm D38, namenjen prvenstveno za PVO, sastoji se od prizmatične čelične kupole (4.7x4.5x3.2 m) debljine 6.5 mm (na razaračima) do 63 mm (na većim brodovima) i dizalice za zrna koja se spušta (oko 2m) do prostora za prekrcavanje, gde završavaju i donje dizalice iz municijskih komora. Dvocevnu laku topovsku kulu poslužuje 27 ljudi.

Posle Drugog svetskog rata, laka topovska kula se i dalje usavršava.