Treći sabor u Toledu

Treći sabor u Toledu održan je maja 589. godine u gradu Toledu, tadašnjoj prestonici Vizigotske kraljevine. Sabor je sazvao vizigotski kralj Rekared, sa namerom da ostvari unutrašnje jedinstvo svoje države putem verskog izmirenja između vladajućih arijanskih Vizigota i njihovih podanika Hispanoromana, koji su velikom većinom ispovedali pravoverno hrišćanstvo. Na saboru je proglašeno napuštanje arijanstva, ali je u isto vreme ozvaničeno i novo učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha od Oca i Sina. Ujedno je bačena i anatema na sve hrišćane koji ne prihvataju dvostruko ishođenje, a to učenje je potom dobilo izraz i u novom, Toledskom simbolu vere, koji je nastao umetanjem izraza Filiokve (lat. Filioque) u osmi član Nikejsko-carigradskog simbola vere. Toledsko ozvaničenje učenja o dvostrukom ishođenju Svetog duha dovelo je do ozbiljnih posledica, pošto ta novina nije bila u skladu sa načelima pravovernog hrišćanstva.

Istorija

Iluminacija iz 10. veka sa predstavom Trećeg toledskog sabora (589)

Treći toledski sabor je bio jedan od ukupno 18 crkvenih sabora održanih u gradu Toledu u razdoblju od 5. do 8. veka. Na početku tog razdoblja, društvene prilike u Vizigotskoj kraljevini bile su veoma složene usled etničkih, verskih i drugih podela između vladajućih Vizigota i pokorenih Hispanoromana. Vizigoti su još od 4. veka bili arijanci, dok su starosedeoci Hispanoromani pripadali pravovernom hrišćanstvu. Verske razlike su doprinosile unutrašnjoj nestabilnosti, koja je bila dodatno podstaknuta političkim simpatijama hispanoromanskog stanovništva prema preostalom, istočnom delu Rimskog carstva (Vizantija). Kada su susedna varvarska kraljevstva, Vandalsko i Ostrogotsko uništena od strane vizantijske vojske za vreme vladavine cara Justinijana, među Vizigotima je zavladala velika zabrinutost, što se pokazalo kao opravdano pošto su Vizantinci sredinom 6. veka, uz podršku Hispanoromana, uspeli da ovladaju južnim delom Hispanije, stvorivši svoju pokrajinu Spaniju. To je dovelo do unutrašnjih nemira i podela po političkoj i verskoj sonovi u preostalom delu Vizigotske kraljevine.

Suočen sa velikim spoljnopolitičkim i unutrašnjim izazovima, kralj Rekared je nedugo po stupanju na vlast odlučio da sazove sabor, radi postizanja unutrašnjeg verskog i društvenog jedinstva u državi. To je bio treći po redu sabor koji je održan u gradu Toledu, a sastao se u maju 589. godine. Na saboru je proglašeno odstupanje Vizigota od arijanstva, čime je učinjen ključni korak ka verskom pomirenju sa Hispanoromanima. Sabor je takođe usvojio 23 kanona, odnosno pravila i odluka o raznim crkvenim pitanjima iz oblasti dogmatike i eklisiologije. Među njima se posebno izdvaja treći kanon u kome je ozvaničeno učenje o dvostrukom ishođenju Svetog duha od Oca i Sina. U istom kanonu je doslovno i izričito izrečena i anatema nad svim hrišćanima koji ne ispovedaju dvostruko ishođenje. Time je po prvi put u istoriji hrišćanstva izrečena osuda za neprivatanje ove nove dogme, što je neposredno pogađalo upravo pravoverne hrišćane koji su prema slovu Novog zaveta i Nikejsko-carigradskog simbola vere dosledno ispovedali ishođenje Svetog duha od Oca. Toledski treći kanon iz 589. godine u izvornom latinskom tekstu glasi: Quicumque Spiritum Sanctum non credet aut non crediderit a Patre et Filio procedere eumque non dixerit coaeternum esse Patri et Filio et coessentialem, eumque non dixerit coaeternum esse Patri et Filio et coessentialem, anathema sit.

Do usvajanja pomeutog učenja došlo je zbog toga što su protivnici arijanstva, pobijajući arijanske tvrdnje o suštinskoj različitosti Sina u odnosu na Oca, otišli i korak dalje u odnosu na slovo Novog zaveta, ustvrdivši da je Sin ravan Ocu ne samo po suštini, već i po tome što Sveti Duh ishodi ne samo od Oca, kao što stoji u Novom zavetu (Jn. 15:26), već i od Sina. Usvajanje i ozvaničenje ovog učenja na Trećem toledskom saboru našlo je izraz u još jednoj novini. U nameri da afirmišu svoje verske stavove, pobornici učenja o dvostrukom ishođenju Svetog duha su usvojili novi, Toledski simbol vere, koji je nastao umetanjem izraza Filiokve (lat. Filioque) u osmi član Nikejsko-carigradskog simbola vere. Otuda je učenje o dvostrukom ishođenju nazvano filiokvističko ili dvoishodno.

Toledskim ozvaničenjem učenja o dvostrukom ishođenju Svetog duha i umetanjem uzraza Filioque u Simbol vere, postavljena je osnova za nastanak brojnih i dugotrajnih rasprava i sporova između pristalica filiokvističkog hrišćanstva na jednoj i pravoslavnog hrišćanstva na drugoj strani. Po tom osnovu, potonji sukobi i raskoli koji su potresali hrišćanski svet u razdoblju od 9. do 11. veka, pa i kasnije, vode poreklo upravo iz spornih odluka donetih na Trećem toledskom saboru.

Vidi još

• Filiokve
• Veliki raskol

Literatura

• Linč, Džozef H. (1999). Istorija srednjovekovne crkve. Beograd: Clio. 
• Martínez-Díez, Gonzalo; Rodriguez, Felix (1992). Colección canónica hispana. 5. Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas. 
• Meyendorff, John (1989). Imperial unity and Christian divisions: The Church 450-680 A.D. The Church in history. 2. Crestwood, NY: St. Vladimir's Seminary Press. 
• Majendorf, Džon (1997). Imperijalno jedinstvo i hrišćanske deobe: Crkva od 450. do 680. godine. Kragujevac: Kalenić. 
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
• Popović, Radomir V. (2007). „Neke od najvećih hrišćanskih jeresi prvog milenijuma: arijanstvo, monofizitstvo, filiokve (filioque)”. Crkva Hristova i svet religije: Antologija pravoslavnih viđenja (2. dopunjeno izd.). Beograd: Dosije. str. 331—336.