Uzorkovanje
Uzorak je skup objekata koji učestvuju u istraživanju. Ti objekti su elementi uzorka. U istraživanjima koja imaju i subjekte i stimuluse postoji uzorak subjekata i uzorak stimulusa.
Postupak uzorkovanja se odnosi na sastavljanje uzorka odnosno izbor objekata koji će ući u uzorak. Uzorak se bira iz populacije po određenim kriterijumima. Istraživanje cele populacije bilo bi nepraktično (kada je populacija vrlo velika), nemoguće (kada se cela populacija ni u načelu ne može ispitati) ili nepotrebno (kada se i na osnovu uzorka mogu utvrditi osobine populacije).[1]
Zaključivanje[uredi | uredi izvor]
Kada je interes istraživača usmeren na uzorak tj. samo na subjekte, način izbora subjekata nije od veće važnosti. Međutim u najvećem broju istraživanja način uzorkovanja je značajan i odnjega zavisi da li će rezultati moći da se generalizuju na populaciju.
S induktivnim zaključivanjem se na osnovu određenog broja posebnih slučajeva donosi opšti zaključak. Nasuprot tome je deduktivno zaključivanje od opšteg ka pojedinačnom. Deduktivno zaključivanje, ako je ispravno sprovedeno mora da bude valjano, a induktivno je samo verovatno. S obzirom na valjanost zaključivanja, dedukcija je pouzdanija od indukcije, alije u empirijskim istraživanjima nemoguće koristiti dedukciju. Često je opšti stav deduktivnog zaključivanja u stvari rezultat induktivnog zaključivanja.
Dakle, zaključivanje u empirijskim istraživanjima je induktivno (na osnovu uzorka se zaključuje o populaciji), a ono je samo verovatno. Da bi se smanjile greške u indukciji potrebno je da uzorak bude reprezentativan (uzorak je reprezentativan kada njegovi članovi verno predstavljaju populaciju).
Postoje dve situacije:
- kada je populacija homogena i
- kada je heterogena.
Kada je populacija homogena, tj. kada su razlike između članova samo kvantitativne i slučajne, svaki normalan član populacije je reprezentativan za nju. Kada je populacija homogena može se koristiti prigodni uzorak – to je uzorak objekata istraživanja koji je istraživaču relativno dostupan. Prigodni uzorak se koristi i kada su ispitivani slučajevi veoma retki, pa istraživač nije u poziciji da bira.
Kada je populacija heterogena, tj. kada su razlike između objekata kvalitativne i sistematske, uzorkovanju se mora posvetiti posebna pažnja. Ako je uzorak nereprezentativan rezultati istraživanja se moraju ograničiti na uzorke i ne mogu se generalizovati na populaciju. Problem heterogenosti populacije postoji samo kada je populacija heterogena s obzirom na varijablu koja se ispituje.[2]
Vrste izbora uzorka[uredi | uredi izvor]
Kada je populacija heterogena, postoji više načina za izbor članova uzorka. Dve osnovne vrste uzorka su slučajni i neslučajni. Slučajni se biraju na osnovu postavki teorije verovatnoće, a neslučajni ne. Kod slučajnih uzorka svaki član populacije ima jednaku verovatnoću da bude biran u uzorak. Za neslučajne uzorke nema osnova da se pretpostavi da su reprezentativni.
Neslučajni uzorci su prigodni, dobrovoljački i kvotni. Prigodni neslučajni uzorci su opravdani kod homogenih populacija i sastoje se iz članova populacije koji su dostupni istraživaču. Dobrovoljački neslučajni uzorci se sastoje iz samostalno prijavljenih dobrovoljaca. Kvotni neslučajni uzorci se formiraju kod stratifikovanih populacija (populacija podeljenih na stratume) tako što se iz svakog stratuma prigodnim putem biraju objekti za uzorak i to tako da je zastupljenost stratuma u uzorku proporcionalna zastupljenosti u populaciji.
Slučajni uzorci su sistematski, prosti, stratifikovani i klasterski. Sistematski slučajni uzorak se bira tako što se sa spiska populacije za uzorak bira svaki član posle određenog, unapred utvrđenog razmaka zavisno od odnosa veličine populacije i veličine planiranog uzorka. Ako je željeni uzorak 10 puta manji od populacije, u uzorak se bira svaki deseti član.[3]
Neslučajni uzorci[uredi | uredi izvor]
Neslučajni uzorci mogu biti: prigodni, dobrovoljački i kvotni. Oni se ne sastavljaju putem teorije verovatnoće, već sticajem okolnosti. Prigodni uzorci su opravdani kod homogenih populacija, ali ne i kod nehomogenih, jer nisu u stanju da obezbede reprezentativnost uzorka.
Na primer, ukoliko istraživači žele da ispitaju mišljenje studenata jednog fakulteta, oni će anketirati studente nakon izlaska sa predavanja. Problem s ovakvim uzorkom jeste to što ovakvi uzorci mogu imati zajedničku osobinu koja ih izdvaja od populacije, na primer, pripadaju istoj studijskoj grupi.
Dobrovoljački uzorak predstavljaju dobrovoljci koji ne moraju biti reprezentativni. Podaci dobijeni na osnovu dobrovoljaca ne pružaju osnovu da se na osnovu njih donesu ozbiljni zaključci o populaciji.
Kvotni uzorak je neslučajni uzorak koji se formira kod stratifikovanih populacija i to putem proporcionalnog izbora. Razlika između kvotnog i stratifikovanog uzorka je u tome što se kod kvotnog uzorka izbor članova uzorka ne vrši na slučajan način već prigodnim putem. Prednost ovakvog uzorka je da nije nužno posedovanje spiska svih članova populacije. Uzorak ne mora biti reprezentativan, pa se stoga ovakav postupak, koji se ranije koristio, danas uglavnom i ne preporučuje.
Slučajni uzorci[uredi | uredi izvor]
Kada je reč o slučajnim uzorcima, postoji verovatnoća da svaki član populacije ima jednaku verovatnoću da bude izabran kao član uzorka. Na taj način se smanjuje verovatnoća da bude više subjekata s nekom osobinom, nego što je u populaciji. Ni ovaj postupak ne može da garantuje reprezentativnost, ali pruža mnogo bolju priliku za dobijanje iste. Brojni statistički podaci obrade rezultata pretpostavljaju da su uzorci slučajni.
Postoji više vrsta slučajnih uzoraka, a najpoznatiji su sistematski, prosti, stratifikovani i klasterski slučajni uzorak.
Sistematski slučajni uzorak se bira tako što se sa spiska članova populacije uzima svaki član posle određenog razmaka, na primer, svaki dvadeseti ili svaki stoti. Razmak zavisi od odnosa veličine populacije i uzorka.
Prosti slučajni uzorak se bira tako što se generiše određen broj slučajnih brojeva (liste slučajnih brojeva ili kompjuterski program) i sa liste populacije se uzimaju u uzorak samo oni čiji redni brojevi odgovaraju brojevima sa liste slučajnih brojeva.
Stratifikovani slučajni uzorak se koristi kod stratifikovanih populacija i podrazumeva da se poseduju spiskovi članova posebno za svaki stratum, a onda se u okviru svakog stratuma vrši izbor članova uzorka kao kod sistematskih ili prostih slučajnih uzoraka. Broj članova uzorka uokviru svakog stratuma se određuje na tri načina: proporcionalno (proporcionalni izbor), disproporcionalno (disproporcionalni izbor) i paritetno (paritetni izbor). Stratifikovani slučajni uzorak se koristi kada istraživači poznaju neke osobine populacije sobzirom na koje uzorak može biti heterogen. To su npr. demografske varijable – pol, starost i sl. Kategorije ovih varijabli su stratumi, a populacija podeljena na stratume je stratifikovana.
Proporcionalni izbor podrazumeva da stratum sadrži na primer 20% članova uzorka ukoliko dati stratum čini 20% članova populacije. Disproporiconalni izbor podrazumava da je broj članova stratuma u uzorku nesrazmeran tom stratumu u populaciji i ovaj izbor se koristi ako je cilj da se nagalasi značaj nekog stratuma. Paritetni izbor podrazumeva da svi stratumi uzorka imaju isti broj članova.
Klasterski slučajni uzorak podrazumeva slučajni izbor klastera tj. grupa članova populacije, a ne pojedinaca. Klasterski uzorak je hijerarhijski organizovan – potreban je spisak klastera, a ne populacije za razliku od ostalih slučajnih uzoraka. Iz spiska klastera se slučajnim putem biraju određeni klasteri. Iz tako izabranih klastera se mogu za uzorak uzeti svi članovi, a može se dalje redukovati uzorak kroz više-etapno biranje tako da se iz prethodno izabranih klastera slučajnim putem izabere određen broj užih klastera, a onda u sledećoj etapi ponovo se naslučajan način biraju uži klasteri, a iz najužih klastera se uzimaju svi članovi.
Pri izboru objekata za uzorak potrebna je stručnost anketara. Ukoliko neki od subjekata ne može ili ne želi da učestvuje u istraživanju, važno je da oni budu, po mogućstvu, ravnomerno raspoređeni. Ukoliko članovi populacije koji ne žele da učestvuju u istraživanju imaju neku zajedničku karakteristiku, onda može biti ugrožena reprezentativnost uzorka.[4]
Broj objekata istraživanja[uredi | uredi izvor]
Veliki broj objakata se koristi kada se želi postići veoma velika pouzdanost ili se ispituje vrlo heterogena populacija. Jedan objekat se koristi kada on ima neku veoma retku i izuzetnu osobinu.
Postoje 4 kriterijuma veličine uzorka:
- Kriterijum maksimalnosti – uzeti što veći uzorak. U tom slučaju bi glavna ograničenja bila dužina trajanja i cena istraživanja.
- Kriterijum stabilnosti – bira se onoliko objekata koliko je dovoljno da bi se dobili stabilni rezultati – rezultati u kojima se pouzdano ispoljava neka pravilnost u pojavi koja se istražuje.
- Kriterijum tradicije – uzima se onoliki uzorak koliki su koristili raniji istraživači u sličnim istraživanjima.
- Statistički kriterijumi – formule kojima se računa preporučeni broj objekata na osnovu procene varijabilnosti uzorka. Dakle, i pre sprovođenja istraživanja treba unapred proceniti varijabilnost uzorka (obično na osnovu podataka iz prethodnih, srodnih istraživanja).[5]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Todorović, Dejan (2008). Metodologija psiholoških istraživanja. Beograd: Centar za primenjenu psihologiju. str. 34.
- ^ Todorović, Dejan (2008). Metodologija psiholoških istraživanja. Beograd: Centar za primenjenu psihologiju. str. 36, 37.
- ^ Todorović, Dejan (2008). Metodologija psiholoških istraživanja. Beograd: Centar za primenjenu psihologiju. str. 37, 38.
- ^ Todorović, Dejan (2008). Metodologija psiholoških istraživanja. Beograd: Centar za primenjenu psihologiju. str. 39, 40, 41, 42.
- ^ Todorović, Dejan (2008). Metodologija psiholoških istraživanja. Beograd: Centar za primenjenu psihologiju. str. 45.
