Pređi na sadržaj

Uzun Hasan

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Uzun Hasan
Lični podaci
Datum rođenja1423
Mesto rođenjaDijarbakir,
Datum smrti6. januar 1478.(1478-01-06) (54/55 god.)
Mesto smrtiTabriz,
Porodica
SupružnikDespina Hatun
PotomstvoYaqub Beg, Halima Begum, Sultan-Khalil, Maqsud Mirza, Uğurlu Mehmet Bey

Uzun Hasan rođen 1423. godine, umro se 6. januara 1478. godine, Uzun na turskom znači "Visoki". Bio je vladar Turkomanske[1] Ak Kojunlu države i generalno se smatra njenim najjačim vladarom.[2] Hasan je vladao između 1452. i 1478. godine, i bio je na čelu konfederacije plemena kada je država obuhvatala delove ili ceo današnji Irak, Tursku, Azerbejdžan, Iran, Zakavkazje i Siriju.

Vladavina

[uredi | uredi izvor]
Ak Kojunlu, na kraju Uzun Hasanove vladavine 1478. godine.

Timur, osnivač i vladar Timuridskog carstva, imenovao je Uzun Hasanovog dedu, Kara Juluk Osmana, za guvernera Dijarbakira, sa gradovima Erzindžan, Mardin, Ruha (ili Urfa) i Sivas. Kasnije je Persija bila podeljena između dva timuridska vladara, Džahan Šaha od Kara Kojunlua (Turkomani Crni Ovan) i Uzun Hasana. Posle dvadeset godina borbi, Uzun Hasan je na kraju pobedio Džahan Šaha u bici kod sandžaka Čapakčur[3][4] u današnjoj istočnoj Turskoj 30. oktobra [5] (ili 11. novembra[6]) 1467. godine. porazom Džahan Šaha, drugi timuridski vladar, Abu Said Mirza, odgovorio je na molbu sina Džahan Šaha za pomoć, uzevši veći deo bivše zemlje Džahan Šaha i krenuo u rat protiv Uzun Hasana uprkos Hasanovoj mirovnoj ponudi. Uzun Hasan je tada upao u zasedu, ali je pobedio i zatim zarobio Abu Saida u bici kod Karabaga, nakon čega ga je pogubio Džadgar Muhamed Mirza.[7]

Venecijanski senat je 1463. godine, tražeći saveznike u svom ratu protiv Osmanlija, poslao Lazara Kerinija kao svog prvog ambasadora u Tabriz,[8] ali on nije uspeo da ubedi Uzun Hasana da napadne Osmanlije.[9] Hasan je zauzvrat poslao svoje izaslanike u Veneciju.[8]

Godine 1465. Hasan je napao i zarobio Harputa od Bejlika iz Dulkadira.

Godine 1471. Kverini se vratio u Veneciju sa Hasanovim poslanikom Muratom.[8] Mletački Senat je izglasao slanje drugog poslanika u Persiju, odabravši Katerino Zena nakon što su druga dva čoveka odbila.[10] Zenon, čija je žena bila bratanica Uzun Hasanove žene, uspeo je da ubedi Hasana da napadne Turke. Hasan je u početku bio uspešan, ali nije bilo istovremenog napada nijedne od zapadnih sila.[9]

Uzun Hasan se susreo sa Osmanlijama u bici kod Erzindžana 1471. godine, napredovao je do Akšehira, pljačkajući i uništavajući Tokat,[11] i vodio je bitku kod Tercana 1473. godine. Nakon toga, odneo je pobedu nad Osmanlijama u nekoliko manjih bitaka. Poražen je od sultana Mehmeda II u bici kod Otlukbelija u kasno leto 1473.[12]

Izveo je tri uspešne invazije Gruzije, od kojih je zadnja bila 1477. i opljakani plen je znatno obogatio riznicu.

Ambrođo Kontarini, Viaggio al signor Usun Hassan re di Persia („Putovanje ser Uzun Hasanu, kralju Persije“), 1487.

Godine 1473. Giosafat Barbaro je izabran za još jednog mletačkog ambasadora u Persiji, zbog svog iskustva na Krimu, u Velikoj moskovskoj kneževini i Tatariji.[13] Iako se Barbaro dobro slagao sa Uzun Hasanom, nije uspeo da ubedi vladara da ponovo napadne Osmanlije.[9] Ubrzo nakon toga, Hasanov sin Ugurlu Muhamed, podigao je pobunu, zauzevši grad Širaz.[14]

Nakon što je još jedan venecijanski ambasador, Ambrođo Kontarini, stigao u Persiju,[9] Uzun Hasan je odlučio da se Kontarini vrati u Veneciju sa izveštajem, dok će Giosafat Barbaro ostati.[15] Barbaro je bio poslednji venecijanski ambasador koji je napustio Persiju nakon što je Uzun Hasan umro 1478. godine.[16][17] Dok su se Hasanovi sinovi međusobno borili za presto, Barbaro je unajmio jermenskog vodiča i pobegao je.[18]

Prema Kontariniju, ambasadoru na Uzun Hasanovom dvoru od 1473. do 1476. godine, „Kralj je dobre veličine, mršavog lica i prijatnog lica, i činilo se da ima oko sedamdeset godina. Njegovo ponašanje je bilo veoma ljubazno i dobro je razgovarao sa svima oko sebe, ali sam primetio da su mu ruke zadrhtale kada je podigao šolju do usana“. Njegovo ime znači "visok", a Kontarini je rekao da je i on "veoma mršav".

Kontarini je takođe napisao: „Uzun-Hasanovo carstvo je veoma prostrano i omeđeno je Turskom i Karamanijom, koja pripada sultanu, a koja se proteže do Alepa. Uzun-Hasan je preuzeo kraljevstvo Persije od Kauze, koga je pogubio. Grad Ekbatana, ili Tauris, uobičajeno je prebivalište Uzun-Hasana; Persepolis ili Širaz...,[19] koji je odatle udaljen dvadeset četiri dana puta, kao poslednji grad njegovog carstva, koji se graniči sa Zagathais, koji su sinovi Buzecha, sultana Tatara, i sa kojima on neprestano ratuje. Na drugoj strani je zemlja Medija, koja je podložna Sivansi, koji plaća neku vrstu godišnjeg danaka Uzun- Hasan. Priča se da i on ima neke provincije na drugoj strani Eufrata, u blizini Turaka. Cela zemlja, sve do Isfahana... je izuzetno sušna, ima vrlo malo drveća i malo vode, ipak je plodna u žitu i drugim namirnicama.

„O njegovom najstarijem sinu, po imenu Ogurlu Mohamed, mnogo se pričalo kada sam bio u Persiji, jer se pobunio protiv svog oca. Imao je još tri sina; Halil Mirzu, stariji od njih, imao je oko trideset pet godina i vlada Širazom. Jakub-beg, drugi Uzun-Hasanov sin, imao je petnaestak godina, a zaboravio sam ime trećeg sina. Od jedne od svojih žena je imao sina po imenu Masubeč, ili Maksud-beg, kojeg je zadržao. u zatvoru jer je otkriven da se dopisuje sa svojim pobunjenim bratom Ogurluom i koga je potom ubio. Prema najboljim izveštajima koje sam dobio od raznih osoba, Uzun-Hasanove snage mogu iznositi oko 50.000 konjanika, znatan deo. Neki od prisutnih izveštavaju da je svojevremeno poveo vojsku od 40.000 Persijanaca u bitku protiv Turaka, u cilju vraćanja Pirameta suverenitetu Karamanije, odakle je bio proteran od nevernika.

Zastava Uzun Hasana, nađena u Topkapi palati.

Porodica

[uredi | uredi izvor]

Žene

[uredi | uredi izvor]

Uzun Hasan je imao četiri žene:

  • Seldžuk Šah Hatun, ćerka njegovog strica, Kur Muhameda[20]
  • Džan Hatun, ćerka Daulat Šah Buldukanija
  • Tardžil Hatun, kći Omera Zarakija
  • Teodora Velika Komnin, poznatija kao Despina Hatun. Bila je jedina ćerka cara Jovana IV Trapezuntskog. Venčali su se 1458. godine.[21]

Sinovi

[uredi | uredi izvor]

Uzun Hasan je imao najmanje sedam sinova:

  • Ugurlu Muhamed (pre 1441–1477) – sa Džan Hatun. Pošto nije uspeo da se domogne prestola, pobegao je u Carigrad, gde ga je primio osmanski sultan Mehmed II, koji mu je dao svoju ćerku Gevherhan Hatun za ženu. Njihov sin Ahmad Beg se oženio osmanskom princezom Ajniša sultan, ćerkom sultana Bajazita II, i uspeo je da preuzme presto za sebe, ali je ubrzo umro u pokušaju da ga zadrži.
  • Mirza Halil Beg (oko 1441–1478) – sa Seldžuk Šah Hatun. Zauzeo je presto posle svog oca i proglasio se za sultana.
  • Ja'kub Beg (oko 1461–1490) – sa Seldžuk Šha Hatun. Nakon što je pobedio i pogubio svog brata Halila, postao je sultan.
  • Maksud Beg (? – 1478) – sa Despinom Hatun. Pogubio ga Halil 1478.
  • Jusuf Beg (? – ?) – sa Seldžuk Šah Hatun. Prognan od strane Halila 1478.
  • Masih Beg (? – pre 1473) – sa Despinom Hatun.
  • Zegnel beg (? – pre 1473) – sa Tardžil Hatun.

Ćerke

[uredi | uredi izvor]

Uzun Hasan je imao najmanje tri ćerke:

  • Halima Alamšah Hatun[22] (1460–1522). Udala se za svog rođaka šeika Hajdara (sin Hatidži Hatun, sestre Uzun Hasana i šeika Džunejda) 1471/1472. Imali su tri sina i četiri ćerke. Jedan od njih je bio šah Ismail I, otac šaha Tahmaspa I. U hrišćanskim izvorima se zvala Marta.[23]
  • Dve neimenovane ćerke - sa Despinom Hatun. One su još bile žive 1473. godine.[24][23]

Nasleđe

[uredi | uredi izvor]

Uzun Hasan je bio prvi Ak Kojunlu vladar koji je otvoreno krenuo u kampanju transformacije plemenske konfederacije Ak Kojunlu u perso-islamski sultanat.[25] Ova kampanja transformacije započela je nakon njegovih osvajanja severozapadnog i centralnog Irana, gde je on, kao nusproizvod, istisnuo opadajući autoritet Timurida.[25] Kako je njegovo carstvo raslo i širilo se na persijske zemlje, on je angažovao persijske birokrate sa iskustvom u radu za prethodne lokalne šeike da upravljaju novodobijenim provincijama Ak Kojunlua.[25] Iako ove persijske birokrate iz doba Ak Kojunlua nisu imale isti nivo političkog autoriteta kao Nizam al-Mulk (umro 1092.) pod Seldžucima, oni su delili istu ulogu asimilacije turskih plemena u političku tradiciju koju karakterišu Perso-islamski aspekti.[25] Uzun Hasan je takođe obezbedio islamski aspekt svoje rudimentarne perso-islamske države, jer je vodio veliku brigu o negovanju islamskih organizacija i sufijskih redova, uključujući sve moćniji red Safavida.[25] U tom procesu je udao svoju sestru za šeika Džunejda, tadašnjeg vođu Safavidskog reda, a jednu od svojih ćerki za Džunejdovog sina i naslednika, šeika Hajdara.[25]

Uzun Hasan je takođe naredio da se Kuran prevede na turski.[26]

On je pokrenuo neke finansijske i administrativne reforme da bi oslabio separatizam vojnog i plemenskog plemstva i ojačao svoju ogromnu državu.

Izvori ne daju detaljne informacije o reformističkim aktivnostima Uzun Hasana. Iako tekstovi njegovih zakona nisu stigli do nas, o reformama je moguće suditi na osnovu malo podataka o zakonima koje su hroničari nazivali „Zakoni kralja Hasana“ ili „Dasturi-Hasan beg“. U turskim arhivima čuvaju se neki dokumenti koji se odnose na zapadne teritorije države Ak Kojunlu, koje su ušle u sastav Osmanskog carstva (Dijarbakir, Mardin, Urfa itd.). Ovi izvori su važni u pogledu proučavanja feudalnih odnosa u provincijama Ak Kojunlu. Opšta priroda Uzun Hasanove reforme je navedena u „Tarik al-Kijasi“:[27]

„Uzun Hasan je bio pravedan i ljubazan. Hteo je da ukine poreze u celoj zemlji. Ali emiri se nisu složili sa njim. Sultan je tada smanjio poreze za pola na dvadeset jedan dirham... Pojasnio je iznos poreza koji se prikuplja u god. za celu zemlju. Uzun Hasan je zahtevao da se prekršioci zakona strogo kažnjavaju. Sultan je „poslao zakon u svaku pokrajinu države da ga sprovedu na snagu".

Posle osvajanja istočne Anadolije 1517–18. i Iraka 1537. godine, Osmanlije su sačuvale zakone Uzun Hasana (Kanun-nama-ie Hasan Padšah).[28][29] Posle 1540. godine, osmanski propisi su zamenili zakonik Ak Kojunlu.[28] Veliki delovi njegovih poreskih i trgovačkih zakona zabeleženi su u osmanskim izvorima.[29]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ V. Minorsky. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, Vol. 17, No. 3 (1955), pp. 449–462: "There still remain many interesting and important problems connected with the emergence in the 14th century of the Turkman federations of the Qara-qoyunlu (780–874/1378–1469) and Aq-qoyunlu (780–908/1378–1502). The roots of the Persian Risorgimento under the Safavids (1502–1722) go deep into this preparatory period."
  2. ^ V. Minorsky, "The Aq-qoyunlu and Land Reforms (Turkmenica, 11)", Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 17 (1955), pp. 449–462: "There still remain many interesting and important problems connected with the emergence in the 14th century of the Turkman federations of the Qara-qoyunlu (780–874/1378–1469) and Aq-qoyunlu (780–908/1378–1502). The roots of the Persian Risorgimento under the Safavids (1502–1722) go deep into this preparatory period."
  3. ^ Alexander Mikaberidze (2011). Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, Volume 1. ABC-CLIO. p. 907. ISBN 978-1598843361. Pristupljeno February 13, 2013.
  4. ^ Peter Jackson, Lawrence Lockhart (1986). The Cambridge History of Iran, Volume 6. Cambridge University Press. p. 173. ISBN 978-0521200943. Pristupljeno February 13, 2013.
  5. ^ Edward Granville Browne (2009). A History of Persian Literature Under Tartar Dominion (A.D, 1265–1502). Cambridge: The University press Publication. p. 89. Pristupljeno February 4, 2013.
  6. ^ Peter Jackson, Lawrence Lockhart (1986). The Cambridge History of Iran, Volume 6. Cambridge University Press. p. (1120) ISBN 978-0521200943. Pristupljeno February 4, 2013.
  7. ^ Stevens, John. The history of Persia. Contains, the lives and memorable actions of its kings from the first erecting of that monarchy to this time; an exact Description of all its Dominions; a curious Account of India, China, Tartary, Kerman, Arabia, Nixabur, and the Islands of Ceylon and Timor; as also of all Cities occasionally mentioned, as Schiras, Samarkand, Bukhara, &c. Manners and Customs of those People, Persian Worshippers of Fire; Plants, Beasts, Product, and Trade. With many instructive and pleasant digressions, being remarkable Stories or Passages, occasionally occurring, as Strange Burials; Burning of the Dead; Liquors of several Countries; Hunting; Fishing; Practice of Physick; famous Physicians in the East; Actions of Tamerlan, &c. To which is added, an abridgment of the lives of the kings of Hormuz, or Ormuz. The Persian history was written in Arabic, by Mirkond, a famous Eastern Author of Ormuz, by Torunxa, King of that Island, both of them translated into Spanish, by Antony Teixeira, who lived several Years in Persia and India; and now rendered into English.
  8. ^ a b v Mehmed the Conqueror & His Time, Franz Babinger, Trans. Ralph Manheim, Princeton University Press. 1992. ISBN 0-691-01078-1. str. 305 [1].
  9. ^ a b v g The Cambridge history of Iran, William Bayne Fisher, Peter Jackson, Laurence Lockhart, New York: Cambridge University Press. 1986. ISBN 0-521-20094-6. str. 377 [2].
  10. ^ Mehmed the Conqueror & His Time, Franz Babinger, Trans. Ralph Manheim, Princeton University Press. 1992. ISBN 0-691-01078-1. str. 306 [3].
  11. ^ Lambton, Lewis & Holt 1985, str. 299.
  12. ^ Babinger, Franz (1978). Mehmed the Conqueror and his Time. Bollingen Series XCVI. ed. by William C. Hickman, trans. by Ralph Manheim. Princeton University Press. pp. 314–315. ISBN 0-691-09900-6.
  13. ^ Historical account of discoveries and travels in Asia, Hugh Murray, Edinburgh, A. Constable, and Co. 1820. str. 10 [4].
  14. ^ Historical account of discoveries and travels in Asia, Hugh Murray, Edinburgh, A. Constable and Co. 1820. str. 15 [5].
  15. ^ Historical account of discoveries and travels in Asia, Hugh Murray, Edinburgh, A. Constable and Co. 1820. str. 19 [6].
  16. ^ Biographie universelle, ancienne et moderne", J Fr Michaud; Louis Gabriel Michaud, Paris, Michaud, 1811–28., str. 327 [7].
  17. ^ Mehmed the Conqueror & His Time, Franz Babinger, Trans. Ralph Manheim, Princeton University Press. 1992. ISBN 0-691-01078-1. str. 322 [8].
  18. ^ Historical account of discoveries and travels in Asia, Hugh Murray, Edinburgh, A. Constable and Co. 1820. str. 16 [9].
  19. ^ Project Gutenberg e-book A General History and Collection of Voyages and Travels, Volume II, by Robert Kerr
  20. ^ John E. Woods, The Aqquyunlu: Clan, Confederation, Empire (1999), p. 62
  21. ^ Caterino Zeno, Iosafat Barbaro, Antonio Contarini, and a "Merchant in Persia," Travels to Tana and Persia, (London: Hakluyt Society, 1883), p. 74 n. 1
  22. ^ Also Halime, Alamşah, Alemshah, Alemşah
  23. ^ a b Roger Savory, "Iran Under the Safavids", p. 18
  24. ^ Zeno, Caterino (144-14 ) Auteur du texte; Zeno, Nicolò (1323?-140 ?) Auteur du texte; Zeno, Antonio (133 ?-140 ?) Auteur du texte (1558). De i commentarii del viaggio in Persia di M. Caterino Zeno il K. : et delle guerre fatte nell'imperio persiano, da tempo di Ussuncassano in quà : libri due. et dello scoprimento dell'isole Frislanda, Eslanda, Engrovelenda, Estotilanda, et Icaria, fatto sotto il polo Artico : libro uno,... ([Reprod.]) / da fratelli Zeni, M. Niccolò il K. e M. Antonio.
  25. ^ a b v g d đ Dale, Stephen Frederic (2020). "Turks, Turks and türk Turks: Anatolia, Iran and India in Comparative Perspective". In Peacock, A.C.S.; McClary, Richard Piran (eds.). Turkish History and Culture in India: Identity, Art and Transregional Connections. Brill. p. 73. Langaroodi & Negahban 2015.
  26. ^ „Langaroodi & Negahban 2015.”. 
  27. ^ V. Minorsky, “A Civil and Military Review in Fārs in 881/1476,” BSOAS 10, 1939, pp. 141–178
  28. ^ a b Halil İnalcık (1973). The Ottoman Empire: The Classical Age 1300–1600. p. 71.
  29. ^ a b "AQ QOYUNLŪ". Encyclopaedia Iranica.

Literatura

[uredi | uredi izvor]
  • Aube, Sandra (2016). „The Uzun Hasan Mosque in Tabriz: New Perspectives on a Tabrizi Ceramic Tile Workshop”. Muqarnas Online. 33: 33—62. doi:10.1163/22118993_03301P004. .
  • Lambton, Ann Katherine Swynford; Lewis, Bernard; Holt, P.M., eds. (1985). The Cambridge History of Islam. Vol. 2. Cambridge University Press.
  • Langaroodi, Reza Rezazadeh; Negahban, Farzin (2015). "Āq-qūyūnlū". In Madelung, Wilferd; Daftary, Farhad (eds.). Encyclopaedia Islamica Online. Brill Online. ISSN 1875-9831.
  • Minorsky, V. (1960). "Aḳ Ḳoyunlu". In Gibb, H. A. R.; Kramers, J. H.; Lévi-Provençal, E.; Schacht, J.; Lewis, B. & Pellat, Ch. (eds.). Encyclopaedia of Islam. Volume I: A–B (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill. pp. 311–312. OCLC 495469456.
  • Minorsky, V. & Bosworth, C.E. (2000). "Uzun Ḥasan". In Bearman, P. J.; Bianquis, Th.; Bosworth, C. E.; van Donzel, E. & Heinrichs, W. P. (eds.). Encyclopaedia of Islam. Volume X: T–U (2nd ed.). Leiden: E. J. Brill. pp. 963–967. ISBN 978-90-04-11211-7.
  • Quiring-Zoche, R. (1986). "Aq Qoyunlū". Encyclopaedia Iranica, Vol. II, Fasc. 2. pp. 163–168.


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Узун_Хасан&oldid=27815756”