Ulica Braće Radić (Subotica)
| Ulica Braće Radić u Subotici | |
|---|---|
| Opšte informacije | |
| Mesto | Subotica |
| Entitet |  Srbija |
| Država | Srbija |
| Koordinate | 46° 05′ 30.91″ N 19° 40′ 20.06″ E / 46.0919194° S; 19.6722389° I |
.svg)  Ulica Braće Radić Ulica Braće Radić na karti Srbije | |
| Vrsta spomenika | spomenik kulture |
| Vreme nastanka | HVIII vek |
| Tip kulturnog dobra | Nepokretno kulturno dobro |
| Stepen zaštite | Prostorno kulturno-istorijska celina |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica |
| www | |
Ulica Braće Radić u Subotici je prostorno kulturno-istorijska celina i predstavlja retko očuvanu karakterističnu građansku ulicu Subotice, organizovanu prema administrativnim merama i propisima 18. veka u Austrougarskoj Monarhiji, sa autentičnim tipskim zgradama koje su građene u kontinuitetu od 18. veka do danas, kao i dve crkve, Rimokatolička crkva Svetog Đorđa i Evangelistička crkva, obe izgrađene početkom 20. veka.[1]. Ime nosi po Jovanu i Dušanu Radiću, poznatim subotičkim i srpskim dobrotvorima i zadužbionarima s kraja 19. i početka 20. veka.[2][3]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Sredinom 18. veka, nakon razvojačenja Potisko-pomoriške vojne granice, Subotica je priključena Bačbodroškoj županiji. Grad je 1779. godine od bečkog dvora dobio kolektivno plemstvo, sa svim pravima koji iz pripadnosti njemu proističu. Dobijanjem titule slobodnog kraljevskog grada Subotica, među mnogim podobnostima, stiče pravo i na ubiranje carina od robe koja stiže na njene pijace. Da bi odgovorio novom zadatku, gradski magistrat podiže sedam carinarnica na ulazu glavnih puteva.
Položaj grada u sredini plodne ravnice, odredila je agrarni karakter Subotice. Uprkos zaostajanju urbanizacija počinje i ovde, u ovoj poljoprivrednoj oblasti jer ojačana agrarna baza sada već može da podnese i teret urbane izgradnje. U uobičajenim prilikama agrarna oblast bi značila čitav niz malih sela. Ovde se međutim, formira jedno krupno selo i njegov atar velikih razmera. Grad se rađa u jezgru velikog sela. U istovremenom procesu, primarna proizvođačka populacija poljoprivrednika se u sve većem broju i na sve duže vreme iseljava na salaše. Snage koje formiraju grad su zapravo neznatnih dimenzija, što se može objasniti oskudnom unutrašnjom potrošnjom. Ovde se sprovodi prikupljanje poljoprivrednih proizvoda kao i distribucija onih namenjenih za izvoz, prerada jednog dela tih proizvoda kao i distribucija uvoznih artikala. Tu se sabira veliki deo administrativnih ureda iz kojih se upravlja okolinom. Za razvoj grada veoma je značajna izgradnja pružne linije Budimpešta–Beograd 1884. godine iza koga sledi ubrzavanje razvoja, što će trajati do godina uoči Prvog svetskog rata.
Formiranje današnje ulice Braće Radića, počinje već u prvim godinama posle naseljavanja. Ona se proteže u jugoistočnom delu grada. Vodi uz levu obalu Mlake i povezuje centar grada sa carinarnicom na južnom obodu naselja, koju meštani nazivaju Petrovaradinskom kapijom. Najraniji naziv ulice, Petrovaradinski put, potiče verovatno iz tog perioda. Ovo ime je ulica zadržala sve do druge polovine 19. veka, a od tada nosi ime mađarskog političara i revolucionara Mikloša Vešelenjija (Wesselényi Miklós) – Wesselenzy ut. Posle Prvog svetskog rata, kada Subotica ulazi u okvir Kraljevine SHS ulica dobija ime po Paji Kujundžiću. Kujundžić je bio subotički katolički sveštenik, koji se tokom druge polovine 19. veka istakao u borbi za bunjevačka nacionalna prava. Posle drugog svetskog rata ulica ponovo menja ime, sada je nazvana po braći Radić, uglednim trgovcima koji su živeli krajem 19. veka. Jovan i Dušan Radić su bili i veliki narodni dobrotvori. Svojom zadužbinom ili jednostavno jednokratnim pomoćima pomagali su najznačajnije ustanove kulture i obrazovanja Srba u južnoj Ugarskoj, prvenstveno Maticu srpsku i Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu, osnovne škole u Subotici, obližnjoj Kelebiji i Aleksandrovu, Srpsku čitaonicu u Subotici i drugo.[2]
Odluka o proglašenju za NKD[uredi | uredi izvor]
Odlukom Vlade Republike Srbije 05 broj 633-6732/2019 od 11. jula 2019. godine, Ulica Braće Radić u Subotici, je proglašena za nepokretno kulturno dobro Srbije.[1]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- V. Aladžić, Revalorizacija Ulice braće Radić u Subotici, Saopštenja LII (2020), 257-278.
