Ulica Veselina Masleše (Banja Luka)
Ulica Veselina Masleše (poznatija kao: "Gospodska ulica") nalazi se u strogom centu Banjaluke. Svoj današnji izgled počela je poprimati u doba Austrougarske a današnji izgled je dobila nakon sanacija — poslije zemljotresa 1969. godine, te sanacije koja je vršena 2009. godine. Svake godine se vrši i uljepšavanje fasada u ulici. Ova ulica je i najpoznatije banjalučko šetalište i jedan od simbola Grada na Vrbasu[1] Razlog što Gospodska ulica odstupa od pravolinijske šeme ulica je uzrokovan terenom, odnosno "Muslinom barom" i Pirijinom baštom" koje su se tu nalazile devedesetih godina 19. vijeka.[2] Markirajući objekti Gospodske ulice bili su objekti — Albanija izgrađena 1862. godine i drugi na mjestu zgrade današnje Gradske uprave. Zgrada Albanija srušena je 1957. godine radi izgradnje današnjeg nebodera. Nasuprot je izgrađena poslovno stambena zgrada Titanik, koja je srušena u zemljotresu. Sada se na tom mjestu nalazi Robna kuća Boska. Između dvije zgrade koje su odredile pravac Gospodske ulice, izgrađeno je niz objekata, pretežno namjenjenih trgovini. Pored jednostavnih i skromnih objekata, tu su bili i oni izgrađeni u stilu neorenesanse i secesije. Prostorne, ambijetalne, urbanističke i arhitektonske odlike Gospodske ulice predstavljaju vrijednu spomeničku cjelinu u kojoj su sadržana svjedočanstva nastajanja jednog dijela Banje Luke. U zgradi trgovca Masleše, 1906. godine rođen je njegov sin, Veselin Masleša, čije ime ulica nosi od završetka Drugog svjetskog rata.[2]
Zašto „Gospodska”?[uredi | uredi izvor]
Tomo Radulović, Hercegovac, školovan u Dubrovniku, prvi je dobio dozvolu da u gradu otvori trgovinu. Prvu jedospratnicu na mjestu zgrade današnje Gradske uprave, Toma podiže 1855. a drugu već 1862. godine, pod nazivom "Albanija“. Tomi je dosadilo što mu u radnju ulaze seljaci a slabo šta pazare, pa je na zgradu istakao rukom ispisan naziv "Gospodska ulica“. To je bilo neposredno pred ulazak Austrougarske vojske u Banjaluku 1878. godine.[3] Ovaj naziv su Austrijanci prihvatili i ulica se zvanično zvala "Herren gasse" do 1918. Inače prije dolaska Austrijanaca zvala se Pivarska. Između dva rata zvala se ulica Kralja Alfonsa iz zahvalnosti prema ovom španskom kralju, koji je spasio 16 Srba osuđenih na smrt, u poznatom banjolučkom Veleizdajničkom procesu 1915-1916. godine.[4] A poslije rata pa sve do danas zvanično nosi naziv po banjalučkom revolucionaru i publicisti Veselinu Masleši. I pored mnogobrojnih promjena naziva, među Banjalučanima i turistima ona je i danas najpoznatija kao "Gospodska ulica“.[5] Ma kako da se zvala, Gospodska ulica je bila i ostala srce građanske Banje Luke. Mjesto na kojem se, uglavnom, odvijao kulturni život grada, za vrijeme Austrougarske. Kao uspomena na to vrijeme i danas stoji zgrada u kojoj je prodavnica obuće "Bonel", nekadašnji Srpski dom, koji izgradi Srpska čitaonica, sa fa- brikom obuće "Bata-Borovo", uz pomoć banjolučkih građana. Namjera je bila da se u tu zgradu smjeste srpska društva.[3] Odluka o izgradnji Srpskog doma donesena je u martu 1907, u aprilu 1908. godine kupljeno je zemljište i prevedeno u vlasništvo Srpske čitaonice. Zbog nedostatka sredstava, a potom i aneksione krize i Prvog svjetskog rata, kada je i Čitaonici, kao i svim drugim srpskim društvima bio zabranjen rad, od izgradnje doma ne bi ništa. Ideja ponovo zaživljava 1936, da bi izgradnja počela 1. jula 1938, a u junu 1939. godine otvoren je novi Srpski dom i useljena Srpska čitaonica.
Hotel „Balkan”[uredi | uredi izvor]
Zgrada „Balkan”, vlasništvo Crkvene opštine, bila je takozvana "uglovka", imala je istočnu fasadu u Gospodskoj ulici, a sjevernu u ulici koja je vezivala Gospodsku ulicu sa Carskim drumom. Svoju uglovnu poziciju naglašavala je okruglim tornjićem i rizalitno izvučenim krajevima koje su krasile dekorativno obrađene atike. Visoka elipsoidna kupola sa kružnim prozorima, rustikalno naglašeni rizaliti, konzolice ispod krunskog vijenca, balustrade, ukrasni natprozorski vijenci sa floralnim aplikacijama i bogato ukrašena željezna ograda kružnog balkona krasili su ovaj objekat, koji će sve do 1930/1931. godine, kada će na mjestu Balkana biti sagrađena zgrada Banske uprave, predstavljati arhitektonski akcent ovog dijela grada. U ovoj reprezentativnoj modernoj zgradi sa visokim parterom u prizemlju su se nalazili kafana i restoran, a na prvom spratu gostinske sobe. Imala je velike prozore koji su posjetiocima dozvoljavali da uz kafu i piće čitaju novine i časopise, gledaju ko prolazi i šta se napolju dešava. Hotel Balkan je imao velike i svijetle sale u kojima su se održavale priredbe, sijela i zabave. Glavni ulaz nalazio se na sjeveroistočnom dijelu zgrade, napravljenom kao ovalni produžetak, iznad kojeg se podizao balkon. Iznad balkona bio je krov u obliku kubeta. Elegancija i ljepota "Balkana", sa cvjetnom ljetnjom baštom, sačuvana je na mnogim razglednicama do naših dana. Hroničari bilježe da je pod svodovima ovog impozantnog zdanja, tačnije u dvorišnoj zgradi tog hotela, jedno vrijeme bila smještena i Srpska čitaonica. Time hotel Balkan postaje središte okupljanja banjolučkih Srba, prevashodno intelektualaca i trgovaca. Među njima bio je i Petar Kočić, koji je odsjedao u ovom elitnom banjolučkom hotelu. U kafani Balkana, sa Kočićem su najčešće sjedili njegovi saradnici i prijatelji, Vladimir Skarić, Vaso Glušac, Kosta Majkić, prota Nikola Prokopić, Vaso Mihailović, Vukosav Gruberović, Risto Tomić i mnogi drugi viđeniji Banjolučani. Na ovim druženjima, Kočić je najviše volio da razgovora o događajima iz srpske istorije, naročito iz prošlosti Bosanske Krajine, a pogotovo svog rodnog Zmijanja.[6]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Grad Banja Luka
- ^ a b Ul. Veselina Masleše Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. januar 2016) Turistička organizacija
- ^ a b SPC Eparhija banjalučka
- ^ Tekst veze Arhivirano na sajtu Wayback Machine (22. oktobar 2016), dodatni tekst.
- ^ etrafika.net Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. decembar 2013) Gospodska ulica kroz vrijeme
- ^ Saborni hram Hrista Spasitelja Hotel Balkan
