Unutrašnja Stambol kapija
| Unutrašnja Stambol kapija | |
|---|---|
.jpg) Unutrašnja Stambol kapija u Beogradskoj tvrđavi | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | između 1740. i 1760. |
| Tip kulturnog dobra | spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda |
| beogradskonasledje | |
Unutrašnja Stambol kapija jedna je od mnogobrojnih kapija na Beogradskoj tvrđavi, izgrađena u celini sa susednim fortifikacijama.[1] Ona je jedna od jugoistočnih kapija u spoljnim zidinama, povezana drvenim mostom sa Sahat kapijom (u unutrašnjim zidinama). Takođe je nasutim zemljanim (prvobitno takođe drvenim) mostom povezana sa spoljnim ravelinom gde se put račva: levo (gledano od Stambol kapije) je Spoljna Stambol kapija, a desno je Karađorđeva. Unutrašnja Stambol-kapija je izgrađena oko 1750. i nazvana je po Istanbulu (Stambolu), jer se nalazila u produžetku Carigradskog druma.[2]
Naziv[uredi | uredi izvor]
Unutrašnja Stambol kapija na Kalemegdanu dobila je ime po Istanbulu jer se nalazila u produžetku Istanbulskog druma. Današnja Unutrađnja Stambol kapija na Kalemegdanu, samo je naslednica imena Spoljašnje Stambol kapije, srušene pre 140 godina, koja se nalazila između današnje zgrade Narodnog pozorišta i spomenika knezu Mihailu na Trgu Republike. Nazvali su je i unutrašnja, jer je pod istim imenom postojala (i danas postoji) i Spoljašnja Stambol kapija, u samoj kalemegdanskoj tvrđavi.[3]
- Tri kapije sa istim imenom
Kako su na produžetku Carigradskog druma koji je iz pravca istoka vodio prema Beogradskoj tvrđavi, postojale tri kapije treba ih međusobno razlikovati:
- Stambol kapiju — na lokaciji današnjeg Narodnog pozorišta, srušena.
- Spoljašnju Stambol kapiju — na Kalemegdanu
- Unutrašnju Stambol kapiju — u Beogradskoj tvrđavi
-
-
Spoljašnja Stambol kapija -
Položaj[uredi | uredi izvor]
Unutrašnja Stambol kapija se nalazi preko Velikog Ravelina - trouglastog izbočenog područja koje su Turci nazvali Sultan-tabija, ojačanog zidom od opeke koji je služio kao zaštita prolaza od frontalne vatre sa strane Kalemegdana - gde se danas nalazi Prirodnjački muzej.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Beogradska tvrđava podignuta je na grebenu iznad ušća Save u Dunav u razdoblju od 1. do 18. veka kao kompleks odbrambenog karaktera. Tvrđava je danas svojevrstan muzej istorije Beograda. Ovu celinu čine sama Beogradska tvrđava, podeljena na Gornji i Donji grad, i park Kalemegdan. Zbog izuzetnog strateškog značaja na ovom mestu je, krajem prvog veka naše ere, podignuto utvrđenje - rimski kastrum, kao stalni vojni logor IV Flavijeve legije, a uz utvrđenje na bregu iznad ušća Save u Dunav, nastao je antički Singidunum, a na istom mestu i slovenski Beograd.[4]
| „ | Vekovima se srednjovekovni grad razvijao na prostorima Tvrđave, tražeći sigurnost među njenim bedemima. Beogradska tvrđava često je rušena i obnavljana. Iznad rimskih zidina stoje srpski bedemi, a preko njih, turske i austrijske fortifikacije. U 12. veku vizantijski car Manojlo Komnin podigao je na rimskim ruševinama novi kastel. U prvim decenijama 14. veka ovo malo utvrđenje na bregu prošireno je do rečnih obala. U okviru bedema razvio se napredan srednjovekovni grad. Posle turskog osvajanja 1521. godine, pa sve do kraja 17. veka, Beogradska tvrđava nije značajnije dograđivana.[4] | ” |
Novo razdoblje započelo je austrijsko-turskim ratom. Kao ključno utvrđenje u središtu ratnih sukoba tokom 18. veka, Tvrđava je tri puta rekonstruisana. Porušen je stari kastel, a veliki deo srednjovekovnih bedema prekrile su nove fortifikacije. Pod austrijskom okupacijom, 1717-1739. godine, posle izgradnje novih modernih utvrđenja, Beogradska tvrđava je predstavljala jedno od najjačih vojnih uporišta u Evropi. Građena je prema projektima generala Nikole Doksata Demoreza.[4]
Do kraja 18. veka Beogradska tvrđava je dobila konačni oblik. U ratnim razaranjima tokom proteklih decenija porušeni su gotovo svi objekti u Gornjem i Donjem gradu, a bedemi znatno oštećeni.[4]
Podignuta je između 1740. i 1760. godine, ispred Sava kapije, na pravcu južnog prilaznog pravca Tvrđavi. Slično Sava kapiji i ona je građena kao prolaz kroz bastion. Sa obe strane ima prostorije za smeštaj tvrđavske straže.
Kako prema Beogradskoj tvrđavi vode ulice Knez Mihailova i Uzun Mirkova. Na tom pravcu su glavne tvrđavske kapije - Stambol-kapija (unutrašnja i spoljna) i Sahat-kapija. U srednjovekovno utvrđenje ulazilo se sa:
- istočne strane (pored današnjeg Zoološkog vrta), kroz Zindan kapiju i Despotovu kapiju Gornjeg grada.
- dok se Donjem gradu prilazi iz Bulevara vojvode Bojovića, kroz Vidin kapiju i iz Karađorđeve ulice kroz Mračnu kapiju.[4]
Arhitektura[uredi | uredi izvor]
Sagrađena je u osamnaestom veku od fino isečenih kamenih blokova, sa polukružnim svodom, i masivnim vratima kao šro je imala i Spoljašnja Stambol kapija. U masivu zida imala je brojne prostorije, kazamate, magacine i komunikacije. Branila su je dva snažna izbočena bastiona na levoj (zapadnoj) i desnoj (istočnoj) strani.
Drvenim mostom povezana je sa Sahat-kapijom, a sa strane ravelina može joj se prići nasipom, na čijem je mestu nekada bio pokretni most; odatle levo je Spoljašnja stambol kapija, a sa desne strane Karađorđeva kapija.
Smeštena je sa suprotne strane u odnosu na Karađorđevu kapiju, a kroz nju se prolazi produžetkom Carigradskog druma od Spoljašnje Stambol-kapiji, te otuda dolazi i njeno kao i ime njene „spoljašnje“ imenjakinje.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ M. Popović, Beogradska tvrđava, Beograd, 2006
- ^ M. Bajalović-Hadži-Pešić, Unutrašnje utvrđenje Beogradskog grada I–V, Godišnjak grada Beograda XXXVIII–XLIV/1991–1997.
- ^ Milanović, Ozren. „Stambol kapija”. Politika onlajn 20. 9. 2006. Pristupljeno 5. 4. 2020.
- ^ a b v g d „Beogradska tvrđava”. Grad Beograd - Zvanična internet prezentacija | Beogradska tvrđava (na jeziku: srpski). Pristupljeno 30. 5. 2020.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Birtašević, M. (1970), Unutrašnje srednjovekovno utvrđenje Gornjeg grada, Arheološki pregled 12 (Beograd): 160–166.
- Birtašević, M. (1968), Beogradska tvrđava, Gornji grad – srednji vek, Arheološki pregled 10 (Beograd): 194–197.
- Birtašević, M. (1967), Beogradska tvrđava, Gornji grad – srednjovekovna arhitektura, Arheološki pregled 9 (Beograd): 54–55.
- Bjelanović, S. (1897), Kroz slavenske zemlje, uspomene i bilješke s puta, Zadar: Štamparija Špire Artale.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
Mediji vezani za članak Unutrašnja Stambol kapija na Vikimedijinoj ostavi