Ustav Federativne Narodne Republike Jugoslavije

Odluka o proglašenju Ustava FNRJ (1946)

Ustav Federativne Narodne Republike Jugoslavije je bio ustav, odnosno najviši pravni akt Federativne Narodne Republike Jugoslavije. Donet je 31. januara 1946. godine, na zajedničkoj sednici oba doma Ustavotvorne skupštine FNRJ. Donošenjem ovog ustava, okončan je proces ustavno-pravnog konstituisanja FNRJ, koji je započeo 29. novembra 1945. godine, donošenjem Deklaracije o proglašenju Federativne Narodne Republike Jugoslavije.

Odredbe

Donošenjem Ustava FNRJ, realizovana su osnovna programska opredeljenja koja su bila naznačena u Deklaraciji o proglašenju Federativne Narodne Republike Jugoslavije od 29. novembra 1945. godine. Ključnim odredbama, potvrđen je republikanski oblik državnog uređenja i uspostavljena je federativna struktura jugoslovenske države. Donošenjem ovog ustava, konačno su razrešene dileme o nazivu federalnih jedinica, koje su prozvane "narodnim republikama". Pored šest "narodnih republika", ustavom je bilo potvrđeo i postojanje Autonomne pokrajine Vojvodine i Autonomne Kosovsko-Metohijske Oblasti, u sastavu NR Srbije. Ustav je takođe predviđao i mogućnost stvaranja novih autonomnih pokrajina i autonomnih oblasti. U tekstu ustava, narodi Jugoslavije su pomenuti uopšteno, bez pojedinačnog navođenja bilo kog naroda.

Drugo bitno obeležje je ugledanje na Ustav SSSR-a 1936. godine (tzv. Staljinov ustav). Ustav je sadržao odredbe o dominantnom položaju državne svojine, organizaciji vlasti na načelu jedinstva vlasti i dihotomnu podelu svih državnih organa na organe državne vlasti i organe državne uprave.

Podela nadležnosti postojala je između savezne države, republika članica, teritorijalne samouprave i lokalne samouprave. Na istom nivou vlasti postojalo je načelo jedinstva vlasti, a vertikalno uređenje bilo je bazirano na načelu tzv. demokratskog centralizma, koji je definisao vodeći ustavotvorac tog vremena Edvard Kardelj. To je u stvari značilo uvođenje etatističkog društvenog i centralističkog državnog uređenja i pored nominalnog federalizma. Ideološki, politički i drugi oblici pluralizma bili su isključeni.

Praksa

Ovaj Ustav će omogućiti učvršćavanje nove vlasti u zemlji, ali će ubrzo krenuti proces njegovog menjanja usled sukoba sa SSSR-om, doskorašnjim saveznikom i uzorom. Jugoslovenski put u socijalizam otpočeće ustavnim promenama 1950. i 1952. godine, a suštinska promene uslediće Ustavnim zakonom o osnovama društvenog i političkog uređenja FNRJ i saveznim organima vlasti, 1953. godine.

Literatura

• Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Petranović, Branko (1980). Istorija Jugoslavije 1918-1978. Beograd: Nolit. 
• Petranović, Branko (1988). Istorija Jugoslavije 1918-1988. 3. Beograd: Nolit.