Učešće laika u suđenju
Pod učešćem građana u suđenju podrazumeva se takav sistem suđenja, najčešće u krivičnim stvarima, u kome, pored profesionalnih sudija, u obavljanju sudijske funkcije povremeno učestvuju i građani, uz neko svoje drugo zanimanje.
Osnovni pojmovi
[uredi | uredi izvor]- Sudije-porotnici su građani koji učestvuju u krivičnom postupku a koji zajedno sa profesionalnim sudijama čine jedno sudsko veće i ravnopravno odlučuju o činjeničnim i pravnim pitanjima a sudije porotnici su u većima uvek u većini
- Porotnici čine posebno, odvojeno i samostalno telo od profesionalnih sudija i odlučuju samo o činjeničnim pitanjima
- Profesionalne sudije su profesionalni, plaćeni i za sudijsku funkciju obrazovani građani koje na tu poziciju postavljaju odgovarajući nadležni organi.
Trebalo bi još napomenuti da se u nekim zemljama, istina retko, mogu videti primeri sudija pojedinaca-laika, gde funkciju sudije pojedinca (što je obično rezervisano za profesionalne sudije) obavljaju laici, obično uz pomoć pravnih eksperata i u manje komplikovanim slučajevima.
Istorijat
[uredi | uredi izvor]Prema raspoloživim podacima učešće običnih građana, tada još uvek samo pripadnika neke zajednice, u suđenjima datira još u praistorijski period. Tadašnja suđenja su bila velika okupljanja članova zajednice zbog kršenja određenih pravila, i završavala su se verovatno zajedničkim presuđivanjem. Ovakav sistem će se vremenom menjati, ali će ga u donekle sličnom obliku zadržati i varvarska plemena po dolasku u Evropu.
Nemerljivo razvijeniji sistem učešća građana i suđenja uopšte javlja se u staroj Atini i Rimu. U Atini je vrhovni organ bio veliki porotni sud, helieja, a u stari Rimu su obični građani bili dugo glavni arbitri, što će se promeniti u doba principata i dominata sa velikim razvojem državnog i birokratskog aparata.
Srednji vek doneo je oscilacije u učešću građana. Rano germansko pravo daje značajnu ulogu laicima, članovima plemena, ali razvoj država dovodi, slično Rimu, do novih, inkvizicionih postupaka. Nezavisno od toga, u Engleskoj se na osnovama germanskog prava razvija porota, koja postaje jedna od glavnih karakteristika anglosaksonskog sistema prava.
Francuska revolucija i 19. vek donose vraćanje učešća laika u suđenje, prvo kroz prihvatanje porote, a potom i kroz razvoj skabinskog sistema suđenja sa sudijama-porotnicima kao glavnim. Učešće laika u suđenju postaje dominantno u 20. veku u čitavoj Evropi i velikom delu sveta, a česta su rešenja koja kombinuju i sudije-porotnike i porotu. Engleska je uz to razvila i razgranat sistem sudija-pojedinaca laika, koji se javlja još ponegde ali nigde toliko razvijen. Pad komunizma uticao je na vraćanje određenih zemalja (poput Rusije) na staru tradiciju učešća građana u suđenju.
Skabinski sistem
[uredi | uredi izvor]Skabinski sistem suđenja karakteriše to da laici i profesionalne sudije sede u istom veću i da odluke donose zajednički i na ravnopravnoj bazi. Građani koji učestvuju u suđenju obično se nazivaju sudije-porotnici ili sudije laici, i po pravilu nemaju pravničko obrazovanje, a mogu imati određena znanja koja su od značaja za slučaj.
Skabinski sistem nosi ime po skabinima, sudijama iz perioda ranog germanskog prava, a čitav sistem suđenja se i razvio na teritoriji nemačkih država da bi se kasnije proširio i drugde. Većina evropskih zemalja danas ima skabinski sistem suđenja, ali se on u velikom broju zemalja kombinuje sa porotnim ili sa sudijama pojedincima profesionalcima. Kriterijum za to koji će sistem suđenja biti primenjen obično je visina zaprećene kazne u konkretnom slučaju.
U Republici Srbiji u primeni je skabinski sistem suđenja, s tim da slučajeve sa nižim zaprećenim kaznama (do 3, a negde i do pet godina kazne zatvora) sude sudije pojedinci.
Porotni sistem suđenja
[uredi | uredi izvor]Porotni sistem suđenja dominantan je u zemljama anglosaksonske pravne tradicije, a prisutan je i u kontinentalnim zemljama Evrope i drugde, ali u različitom obimu i načinu primene. Centralni element ovog sistema je porota, obično sastavljena od nasumično izabranih 6-24 porotnika, koji pre svega odlučuju o faktičkim pitanjima slučaja, poput krivice okrivljenog. Pravna pitanja (poput izricanja sankcije okrivljenom) i vođenje postupka se prepušta profesionalnim sudijama, najčešće pojedincu.
Ovakav sistem suđenja ima unekoliko različite varijante u različitim zemljama, ali je suštinski isti u zemljama bivše britanske imperije. Najpoznatije zemlje koje primenjuju porotni sistem su Engleska, SAD, Kanada, Australija, ali je zanimljivo istaći da u taj krug zemalja od početka 90-ih godina spada i Ruska Federacija.
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Literatura
[uredi | uredi izvor]- Škulić M., Krivično procesno pravo - opšti deo, Pravni Fakultet UB/JP Službeni glasnik, Beograd, 2006. ISBN 978-86-7549-490-4.
- Volah L., Ustanova porote u engleskom pravu, Pravni fakultet UB, Beograd, 1988.
- Nedimović Z., Opravdanost učešća građana u krivičnom suđenju, seminarski rad, Beograd, 1992.
- Škare V., Sudjelovanje sudaca nepravnika u suvremenom krivičnom procesu, seminarski rad, Beograd, 1987.
- Mauet T.A., Trial techniques, Aspen, 2000. ISBN 978-0-7355-3240-3.
- Kaplan B., Trial by jury, Forum, 1997.
- Avramović S., Opšta pravna istorija – Stari i Srednji vek, NOMOS, Beograd, 2004. ISBN 86-81781-34-0
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]- Informacije o poroti u Ujedinjenom Kraljevstvu(jezik: engleski)
- Američka organizacija za informisanje i obuku porotnika(jezik: engleski)
- Američka porota(jezik: engleski)
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
