Fabrika Tigar Pirot
| Tigar Pirot | |
|---|---|
| Delatnost | automobilska guma, tehnička guma |
| Osnovano | 1935. Pirot |
| Osnivači | Braća Cekić i Dimitrije Mladenović Gaga |
| Sedište | Pirot |
| Veb-sajt | www |
Fabrika Tigar je kompanija koja se bavi proizvodnjom automobilskih guma, obuće i tehničke gume. Sedište joj je u Pirotu.
Osnivanje Tigra[uredi | uredi izvor]
Za datum osnivanja Tigra se uzima 1935. godina. Osnovali su je Dimitrije Mladenović Gaga i braća Jovan i Milorad Cekić. Ovaj ortakluk je proistekao iz želje da se proizvode gumeni opanci. Braća Cekić su uložili novac zajedno sa Bugarinom po imenu Enjo Pantev. Mladenović je umesto novca dao plac i dve štale kao prostor za radionicu.
Krajem 1934. godine su dobili potvrdu od Ministarstva trgovine i indrustrije pod brojem 106/35 za otvaranje industrijske radionice pod firmom "Industrijska radionica Tigar - Dimitrije Mladenović i kompanjoni". U toj dozvoli je prvobitno pisalo da oni ne smeju proizvoditi gumenu obuću koja dolazi u neposredan dodir sa nogom.
Mesec dana nakon toga, Ministarstvo nakon njihovih žalbi šalje odobrenje u kojem se navodi da mogu proizvoditi gumene proizvode u koje spada i obuća. Dozvola za rad je izdata 9. jula 1935. godine[1].
Početak proizvodnje[uredi | uredi izvor]
Proizvodnja je počela sa tri radnika: Rajka, Tinka i ruski emigrant Sergej koji je poznavao tehnologiju za proizvodnju gume, te je podigao celu organizaciju na viši nivo. Uskoro je ceo Pirot osvojen gumenim opancima, kako zbog niske cene, tako i zbog kvaliteta. Tada se među zanatlijama javio strah za svoj posao, te su ulagali žalbe Udruženju zanatlija da ugase ovu firmu.
Međutim, u Tigru je sve išlo jako dobro, te su ortaci nabavili parnu lokomobilu sa dinamomašinom koja je strujom snabdevala pogon. Zatim su nabavljena i dva valjka, dva doboša za proizvodnju lepka, mašine i pribor za konfekcioniranje opanaka. Podigli su novu zgradu za konfekcioniranje opanaka i skladištenje robe, kao i zgradu za magacin, kancelarije i zgradu za smeštaj lokomobile. Kako je prostor rastao, rasla je i potreba za radnicima, pa godine 1936. Tigar broji 50-60 radnika. Radili su po 12 sati dnevno u teškim uslovima za nadnicu od 12-14 dinara. Te godine su organizovali štrajk koji se završio usvajanjem njihovih zahteva. Mnogi učesnici tog štrajka su dobili otkaz.
Bugarin Enjo Pantev izlazi iz ortakluka. Godine 1938. Tigar ima oko 600 radnika, a proizvodnja gumenih opanaka se na dnevnom nivou kretala na nivou od oko 2000 komada. Proizvode se gumene ploče za đon, gumena creva, gume za dečja kolica...
Nagli rast proizvodnje je doveo do toga da Tigar ima problema sa nabavkom struje, a Električno društvo u Pirotu tada nije moglo da namiri Tigrove potrebe, što je jedino mogla da namiri hidrocentrala. Tako je izgrađena mala hidroelektrana Temac u selu Temska[2]. Glavni projektant centrale je bio Aćim Stevović. Pored ove centrale Mladenović i Cekići su izgradili vile i voćnjake. Godine 2001. ova hidrocentrala je uvrštena u red spomenika tehničke kulture.
Fabrika tokom rata[uredi | uredi izvor]
Dana 30. aprila 1940. godine Tigar dobija zadatak da nekoliko mašina ustupi za vojne potrebe. Između ostalog, tražili su od preduzeća i kaučuk, kaolin, krede, sumpor, katran i cinkovo belilo. Kako su nemačke vojne trupe stigle u Pirot, pozvali su Dimitrija Mladenovića da bude predsednik opštine Pirot. Nemajući izbora, prihvatio je.
Nemci se nisu dugo zadržali u Pirotu već su ostavili ovu teritoriju Bugarima. Tada je počelo bugarčenje srpskog stanovništva iz straha. Tako je Dimitrije Mladenović postao Mladenov. Kako nije pokazivao poslušnost Bugarima, on biva poslat u Grčku, a kasnije u Bugarsku u ratni logor.
1944. se vratio u Pirot te je sa Cekićima obišao fabriku i utvrdili su da ukupna ratna šteta iznosi preko 8 miliona dinara. U komunističko vreme posle rata, fabrika još nije mogla da počne da radi, a Mladenovića hapsi tadašnja vlast jer smatra da je sarađivao sa okupatorom. Prvobitno biva zatvoren u Pirotu, a kasnije ga šalju u niški zatvor, u samicu. Sudilo mu se 21. maja 1945. godine u hotelu Esnaf. Presuda je glasila da je kriv, a kazna streljanje[3].
Preinačena je ova odluka, te je za kaznu izvršena konfiskacija polovine fabrike Tigar kao i polovine hidrocentrale Temac. Ubrzo zatim, Mladenović umire u svojoj 79. godini života. Tigar zvanično postaje državna svojina 31. decembra 1946. godine.
Obnavljanje rada u Tigru[uredi | uredi izvor]
19. jula 1946. fabrika Tigar prelazi u nadležnost Glavne direkcije Savezne industrije za kožu i gumu. Predmet poslovanja je proizvodnja obućarske gume, tehničke gume i gotovih opanaka. Za upravnika biva postavljen Tihomir Petković.
Proizvodnja je zvanično počela 21. januara 1946. godine. Do juna 1947. godine je fabrika proizvodila samo korita od kojih su pravljeni kovani i šiveni opanci. Krajem te godine je fabrika brojala 219 radnika. Već dve godine kasnije počinje i lepljenje opanaka, a proizvodnja se ustaljuje na 420 tona gumene robe. Godine 1950. izgrađena je hala za konfekciju gumenih opanaka. Iste godine osniva se prvi Radnički savet sa 23 člana, a za predsednika je imenovan Tihomir Đorić. Kasnije je Tigar promenio još dva direktora, ali najveći problem je ostao nedostatak stručnog kadra, pa su zapošljavani stručnjaci za gumarsku tehnologiju.
Tadašnje rukovodstvo Tigra nije htelo da se zaustavi samo na proizvodnji opanaka, već su imali ideju da naprave Pneumatikaru odnosno fabriku autoguma. Kako su naišli na potvrdne reakcije sa vrha vlasti, izgradili su deo hale Pneumatikare 1959. godine. Doveli su francuske stručnjake iz Mišlena kao odgovor na saradnju dveju zemalja.
Proizvodnja guma je krenula sa dimenzijama 6.00 16 za kamion TAM od 1.5 tona, 7.50 20 za kamion Pionir i 11.00 20 za kamion FAP.
Šezdesetih godina usled nedostatka stručnog kadra, Tigar bira najbolje đake iz srednjih škola u Pirotu, stipendira ih za tehničke fakultete kako bi se oni kasnije vratili da rade u Tigru. Takva tradicija traje i dan danas.
Tih godina glavni proizvodi Tigra su bili: gumeni lepljeni opanak, gumena čizma i gumena tehnička roba. Ova fabrika je takođe prva u Srbiji koja je počela sa proizvodnjom penaste gume. Uz pomoć radnika i radnih akcija, drugi deo Pneumatikare pušten u rad 1. septembra 1965. godine. Po Statutu Tigra, koji je donesen 1965. godine, formirane su četiri nove fabrike: Fabrika obuće, Fabrika tehničke robe, Fabrika penaste gume i Fabrika pneumatika.
Uspon Fabrike[uredi | uredi izvor]
Ubrzo Tigar osvaja proizvodnju delova od gume za automobile fabrike "Zastava".
Prva radijalna autoguma koja je ovde napravljena je dimenzije 145 SR 13 i to 1974. godine. Ove radijalke su ugrađivane kao prva ugradnja na vozila "Zastava 101".
Te iste godine se razvija saradnja sa američkom firmom "BF Goodrich" koja se obavezala da Tigru pruža specijalne tehničke usluge: testiranje, obuku kadrova, inženjering i tehničke studije. Ova devetogodišnja saradnja je Tigru donela povećanja izvoza za oko 20 puta. Kao razultat dobre saradnje, ove dve firme su 1978. godine zaključile Ugovor o zajedničkom ulaganju na period od deset godina. Projekat je bio u vrednosti od 36 miliona dolara, a realizovan je izgradnjom nove hale za proizvodnju radijalnih guma sa čeličnom kordom 1981. godine i sa proširenjem valjare. Zahvaljujući razvoju Fabrike, otvara se 1977. godine u Babušnici Fabrika unutrašnjih autoguma. Ubrzo se otvaraju i pogoni u Dimitrovgradu, u naselju Sarlah, u Ivangradu.
U Tigru su sedamdesetih nastale složene organizacije udruženog rada koje su se sastojale iz radnih organizacija a ove su iscepkane na osnovne organizacije udruženog rada (Spoljna autoguma, Unutrašnja autoguma, Dimitrovgrad, Tehnička guma, Sarlah).
Proizvodnja se sastojala iz više radnih jedinica: valjara, prerada, konfekcija, vulkanizacija, unutrašnja autoguma, održavanje, energetika, sektor za inženjering i konstrukciju, sektor za lansiranje, plan i analizu; sektor tehničko - tehnološkog razvoja, sektor obezbeđenja kvaliteta). 1983. godine je pušten u rad kolosek koji olakšava transport robe sa železničke stanice u Pirotu. Fabrika uskoro počinje da proizvodi gumene čizme koje će preplaviti najpre sovjetsko tržište.
Godine 1988. na čelo Fabrike Autoguma dolazi Dragan Nikolić. "Sarlah" i "Dimitrovgrad" 1989. godine napuštaju poslovni sistem Tigra, a to radi i "Berane" 1991. godine. Početkom devedesetih, Tigar pada u krizu te se otpuštaju radnici kao tehnološki viškovi i smanjuje se broj klijenata kojima se prodaje roba. Tigar je prestao da radi do 1. aprila 1990. godine.
Ubrzo se prestaje sa kolektivnim vođenjem preduzeća i uvodi se funkcija generalnog direktora. Tigar postaje deoničarsko društvo 26. juna 1991. godine. U tim teškim vremenima, Tigar uspostavlja saradnju sa Mišlenom i sa Unirojal Gudričem.
Tigar od deoničarskog društva postaje akcionarsko društvo u mešovitoj svojini za proizvodnju gumenih proizvoda 1996. godine. Fabrika Tigar je 1992. i 1993. izdržala teret velike ekonomske krize. Godine 2009. Tigar prešao u vlasništvo francuskog Mišlena koji otvara dve hale u Pirotu: Tigar Tajers i Big Tigar[4].
Otvaraju se i posebne fabrike: Tigar obuća 2008. godine i Tigar tehnička guma 2009. godine. Ove dve posebne fabrike su se spojile u jednu Tigar a.d. 2015. godine. Tigar a.d. i Tigar guma (Tigar Mišlen) danas rade odvojeno.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ MIT, Industrijsko-zanatsko odeljenje, dozvola br. 3/21480/37
- ^ Todor Vasić, “Tigar”- Pirot, dec. (1970). pp. 29.
- ^ Vojni sud niške vojne oblasti,veće pri komandi pirotskog područja Sud br.497/45, 21.5.1945
- ^ „Mišelin” postaje vlasnik „Tigar guma”
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Bora Kostić, Mita Gaga i braća Cekić, osnivači fabrike Tigar, Tigar a.d. , Pirot, 2009
- Bora Kostić, Tigar, rast i razvoj, Tigar a.d., Pirot, 2013.
- Momčilo Cvetković, 50 godina Tigra, SOUR Tigar i IRO Sloboda, Pirot, 1985.