Finske Kale
Finske Kale (poznate još i kao Finski Romi) predstavljaju grupu Roma koji pretežno žive u Finskoj i Švedskoj. Najčešće se služe finskim, ili švedskim jezikom, ili finskim Kalo jezikom.[1]
Istorija
[uredi | uredi izvor]Prvobitne finske Kale bile su pripadnici grupe Romanisael koji su došli u Finsku nakon što su bili proterani iz Švedske u 17. veku. Preci finskih, švedskih i norveških Roma bili su engleski i škotski Romi koji su bili proterani iz engleske i škotske kraljevine.[2] U Švedskoj je 1637. godine donet zakon da svi Romi moraju da napuste ovu državu najkasnije do 8. novembra 1638. godine. Svi muški pripadnici romske nacionalne manjine koji bi se zatekli na teritoriji Švedske nakon tog datuma bi mogli da budu obešeni bez suđenja, a žene i deca bi bili proterivani. Ova praksa je ukinuta 1748. godine.[3] Kada je Finska postala nezavisna država 1917. godine, sve Kale su dobile državljanstvo i sva prava.[3] Tokom Zimskog rata i Nastavljenog rata približno hiljadu Kala je služilo u finskoj vojsci.
Kultura
[uredi | uredi izvor]Nošnja
[uredi | uredi izvor]
Finske Kale prate tradiciju i kada je reč o muškoj, ali i o ženskoj nošnji. Devojke uzrasta od 17 do 20 godina mogu da biraju da li će nositi tradicionalnu nošnju ili ne i donesena odluka se smatra konačnom. Čak i kada se opredele da ne nose tradicionalnu nošnju, žene se i dalje oblače smerno u izvesnoj meri. Ženske nošnje finskih Kala su potekle od tradicionalnih ženskih finskih nošnji. Sve do početka 20. veka ženske nošnje su se sastojale od bluzi, suknji i kecelja. Vremenom, i zahvaljujući sve boljem materijalnom stanju, ženske nošnje finskih Kala postaju sve ukrašenije. Uglavnom su se sastojale od crne suknje od pliša, koja je bila dugačke do poda i najčešće sa visokim strukom, pufnaste bluze koja je često bila ukrašena karnerima ili čipkom, i napravljene od dekorativnih materijala sa šljokicama ili štrasom.[4]
Muškarci, pripadnici finskih Kala su se u 19. veku oblačili gotovo isto kao i finski farmeri. Njihova nošnja se sastajala od kaputa, širokih pantalona, dugačkih čizama i šešira sa obodom. U 20. veku muški pripadnici Kala počinju da nose odeću koja stilom podseća na kočijašku uniformu. Njihova nošnja se sastojala od bele košulje, jakne (ponekad napravljene od kože), šapke, dugačkih crnih čizama i širokih sivih jahačkih pantalona.[5] Finske Kale su posebno poznate po jahačkim pantalonama jer su ih druge grupe izbegavale zato što su ih podsećale na agresivnu vojsku. Tokom 60- ih i 70- i h godina 20. veka, šapke su prestale da se nose, a jahačke pantalone i čizme su zamenjene širim pantalonama i cipelama za šetnju. Jakne su i dalje ostale važan element nošnje Kala jer običaji nalažu da je nepristojno nositi samo košulju. Pantalone i farmerke koje nose muškari su uglavnom tamnijih boja. U današnje vreme nošnje koje podsećaju na kočijašku uniformu nose uglavnom samo stariji, a mladi ih nose samo u posebnim prilikama.
Deca nose nošnje slične drugim etničkim grupama. Devojčice u u adolescenciji nose dugačke i uske tamne suknje.[5]
Muzika
[uredi | uredi izvor]Tradicionalna muzika finskih Kala se razlikuje od muzike drugih grupacija Roma po melodiji, tekstu i načinu izvođenja. Iako tradicionalna romska muzika postoji stotinama godina i prevazilazi granice pojedinačnih država, tradicionalne pesme Finskih Kala, poput rekilalusa, pesme koja je pevana na sankama tokom dugih zimskih putovanja, predstavljaju jedinstvenu interpretaciju romske muzike. U ovim pesmama su opevane teme koje se odnose na drevnu romsku kulturu i njihov način života. U njima se najčešće pominju teme koje se odnose na trgovinu konja, tržnice, ali i teme koje se odnose na voljene osobe i dr. Kroz tradicionalne pesme su se često prenosila i uputstva i smernice i iskazivala snaga porodice. Za tradicionalnu muziku finskih Kala karakterističan je i jedinstveni način pevanja, koji odlikuju portamento, vibrato i slobodna ekspresija ritma. Tradicionalna muzika počinje da se snima 1960- ih godina, a sve do tada se prenosila samo usmeno, sa starijih na mlađe generacije. Od sredine 20. veka, osim tradicionalne, počinju da se pojavljuju i druge vrste duhovne i popularne romske muzike poput finskog tanga i šlagera.[6]
Položaj u društvu
[uredi | uredi izvor]Odnos većinskog stanovništva prema Romima
[uredi | uredi izvor]Romi su u Finskoj prisutni preko 500 godina. Danas se procenjuju da u ovoj državi živi oko 10 000 Roma koji pretežno naseljavaju južne i zapadne delove Finske. Politika prema manjinama u Finskoj počinje da se menja početkom 1970- ih godina, kada su donete regulative koje sprečavaju diskriminaciju. Insistiranje na asimilaciji koje je bilo na snazi početkom 20. veka je takođe ukinuto i počele su da se sprovode mere koje bi dovele do poboljšavanja položaja Roma. U prilogu promeni stavova i odnosa društva prema Romima govori i promena u ustavnim pravima, do koje je došlo 1995. godine, a kojom se po prvi put osiguralo da Romi dobiju svoje mesto u zakonodavstvu.[4]
Socioekonomski status
[uredi | uredi izvor]Romi su se tradicionalno bavili različitim zanatima i važili su za veoma vešte konjanike. Neki od njih su bili i samouki veterinari. Kako je vremenom sve manje i manje postojala potreba za ovim veštinama, došlo je do rasta nezaposlenosti počevši od 1960-ih pa nadalje. Za žene je tkanje čipke bilo važan izvor prihoda, kao i ukrašavanje kućevnih predmeta čipkom. Od početka 1950-ih, mnogi pripadnici finskih Kala su se odselili u Švedsku zbog boljih mogućnosti za zapošljavanje i manje diskriminacije. Prema određenim procenama u Švedskoj živi oko 4 500 finskih Kala. Danas se većina mladih školuje na svim nivoima finskog obrazovnog sistema, a školovanje je uglavnom besplatno i pristupačno svim uzrastima.[4]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Gripenberg, Lidia (2019-09-28). „They Look Me In The Eyes And I Smile And Then We Know : The Interaction of Finnish Roma and East European Roma in Finland”.
- ^ Turnock, David; Fraser, Angus (jul 1994). „The Peoples of Europe: The Gypsies”. The Geographical Journal. 160 (2): 216. ISSN 0016-7398. doi:10.2307/3060109.
- ^ a b VUORELA†, KATRI; BORIN, LARS (1998). Finnish Romani. Acta Universitatis Upsaliensis. str. 51 — 67.
- ^ a b v „Eriac” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-04-07.
- ^ a b „The Roma - the Finnish Kale”. prezi.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-04-07.
- ^ „Singing tradition of Finnish Roma people — Elävä perintö -wiki”. wiki.aineetonkulttuuriperinto.fi. Pristupljeno 2023-04-07.