Hamza Orlović

Hamza Orlović
Mesto rođenja	Gornja Tuzla
Datum smrti	6. jun 1573.
Mesto smrti	Istanbul

Hamza Orlović (poznat i kao Hamza Hali Bošnjak; † 1573) iz Gornje Tuzle, bio je osnivač hamzevijske sekte islama, poznate kao Hamzevijski islam. Živeo je u 16. vijeku.

Turski pisci označavaju Hamzu Bošnjaka kao predstavnika melamijske (odmetničke) frakcije bajramskih derviša, čiji se obredi temelje na sobetu, a posebno su bili protivni obredu svirke. Hamza se siromašno oblačio, poput običnog naroda i često je postio.

Hemzevijama se prigovaralo da nisu obavljali vjerske obrede. Oni su verovali da na određenom stadijumu u traženju sjedinjenja sa Bogom postaje suvišno održavanje obreda kako to čine „obični“ vjernici. Za hemzevije je karakteristično odbacivanje muzike (sema), derviških plesova, derviške odjeće i zikra. Borili su se protiv postojećeg društveno-političkog stanja, dok su ideal vidjeli u vraćanju prvobitnom islamu. Smatra se da se Hamzevijski islam sastojao od mješovitih islamskih i hrišćanskih, odnosno bogumilskih, uticaja. Sa javnim pristalicama Hamze Bošnjaka se surovo obračunavao tadašnji vezir Mehmed-paša Sokolović.

Hamza je odveden u Carigrad, gde je ispitivan i osuđen zbog svog učenja. Tadašnji šehjh-ul-islam Ebu Suud ga optužuje kao zindika (jeretika) i mulhida (krivovjerca). U smrtnoj presudi Hamzi Bošnjaku se kaže sledeće: „Budući da je utvrđeno da je on iznosio neke nazore, kojima se vrijeđa čast našeg pejgambera i da je utvrđeno njegovo potpuno nijekanje proživljavanja i sudnjeg dana, a to sve s pravednim svjedocima detaljno protiv njega dokazano, osudih da je dopušteno pogubiti ovog otpadnika, nakon što je razmotreno njegovo učenje.“ Zbog velikog broja pristalica među janjičarima u Istanbulu, veliki vezir Mehmed paša Sokolović tajno pogubljuje Hamzu Bošnjaka, 6. juna 1573.

Hamzinog egzekutora, Mehmed pašu Sokolovića je 11. oktobra 1579. u njegovom saraju ubio derviš, porijeklom iz Bosne, koji je po nekim piscima bio pripadnik hamzevijskog reda.

Hamzevijska sekta je djelovala još puna dva stoljeća posle Hamzine smrti, a broj njenih pristalica prema Osmanskim podacima u 17. stoljeću iznosi osamdeset hiljada ljudi.

Spoljašnje veze

• Predaje o Hamza-dedi Orloviću
• ”Bosanski protestant” Ševke Kadrića
• Bajrami-melami tarikat u Bosni i Hercegovini