Pređi na sadržaj

Hrvatski nacionalizam

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Rana verzija hrvatske šahovnice kao grba Kraljevine Hrvatske 1495. godine.
Kip kralja Tomislava u Zagrebu, Tomislav je bio prvi hrvatski kralj.

Hrvatski nacionalizam je nacionalizam koji potvrđuje nacionalnost Hrvata i promoviše kulturno jedinstvo Hrvata. [1]

Moderni hrvatski nacionalizam je prvi put nastao u 19. veku nakon sve većeg pritiska za mađarizaciju i počeo je da raste posebno nakon aprilskih zakona koji su ignorisali hrvatsku autonomiju pod Ugarskom kraljevinom. [2] [3] Zasnovala se na dve glavne ideje: istorijskom državnom pravu zasnovanom na kontinuitetu sa srednjovekovnom hrvatskom državom i identitetu povezanom sa Slovenima. [2] Ovaj period je započeo Ilirskim pokretom, koji je stvorio Maticu hrvatsku [2] i promovisao „ilirski“ jezik. Ilirizam je iznedrio dva politička pokreta: Stranku prava nazvanu po konceptu državnog prava (pravaštvo) na čelu sa Antom Starčevićem i jugoslovenstvo pod Josipom Jurjem Štrosmajerom, a oba su bila ograničena na inteligenciju. [4]

Zalaganje za jugoslovenstvo kao sredstvo za postizanje ujedinjenja hrvatskih zemalja u suprotnosti sa njihovom podelom pod Austrougarskom počelo je tako što je Štrosmajer zagovarao da je to ostvarivo u okviru federalizovane jugoslovenske monarhije. [4]

Nakon osnivanja Jugoslavije 1918. godine, Vidovdanskim ustavom iz 1921. godine uspostavljena je visoko centralizovana država u skladu sa srpskim nacionalističkim željama da se obezbedi jedinstvo Srba, što je izazvalo negodovanje kod Hrvata i drugih naroda u Jugoslaviji. Dalmatinski Hrvat i glavni jugoslovenski lider iz Prvog svetskog rata Ante Trumbić osudio je Vidovdanski ustav zbog uspostavljanja srpske hegemonije u Jugoslaviji suprotno interesima Hrvata i drugih naroda u Jugoslaviji. [5] Hrvatski nacionalisti su se suprotstavili centralizovanoj državi sa umerenim nacionalistima koji su zahtevali autonomnu Hrvatsku u okviru Jugoslavije. [4] Hrvatski nacionalizam je postao masovni pokret u Kraljevini Jugoslaviji preko Hrvatske seljačke stranke Stjepana Radića. [4] Zahtev umerenih hrvatskih nacionalista za autonomnom Hrvatskom u okviru Jugoslavije prihvatila je jugoslovenska vlada Sporazumom Cvetković–Maček iz 1939. godine. [4] Sporazum je razbesneo srpske nacionaliste koji su se protivili sporazumu na osnovu toga što je oslabio jedinstvo srpstva u Jugoslaviji, potvrđujući svoj značaj za Jugoslaviju sloganom „Jako srpstvo, jaka Jugoslavija“. [6] Sporazum je takođe razbesneo Bošnjake (tada poznate kao Jugoslovenski muslimani), uključujući Jugoslovensku muslimansku organizaciju (JMO) koja je osudila podelu Bosne i Hercegovine prema sporazumu. [7]

Nasilni sektaški hrvatski nacionalizam razvio se pre Drugog svetskog rata unutar ustaškog pokreta Ante Pavelića, koji je sarađivao sa nacističkom Nemačkom i fašističkom Italijom u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj tokom Drugog svetskog rata. [4] Hrvatski nacionalizam je tada u velikoj meri bio uspavan, osim hrvatskog proleća, sve do raspada Jugoslavije i hrvatskog rata za nezavisnost. [4] U svom ekstremnijem obliku, hrvatski nacionalizam oličen je željom za uspostavljanjem velikohrvatske države, idealizacijom seljačkih i patrijarhalnih vrednosti, kao i antisrpskim raspoloženjem. [8]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Austrougarska[uredi | uredi izvor]

Ante Starčević, zvani Otac nacije, smatran ocem hrvatskog nacionalizma

U 19. veku, protivljenje Hrvata mađarizaciji i želja za nezavisnošću od Austrougarske doveli su do uspona hrvatskog nacionalizma. [2] Ilirski pokret težio je buđenju hrvatske nacionalne svesti i standardizaciji regionalnih književnih tradicija koje su postojale u različitim dijalektima na jednom standardnom jeziku. [9] Kada su hrvatske zemlje bile kulturno ujedinjene, pokret je imao za cilj ujedinjenje ostatka Južnih Slovena pod vaskrslim ilirskim imenom. [9] Iliri su tokom revolucija 1848. nastojali da ostvare političku autonomiju Hrvatske u okviru federalizovane Habzburške monarhije. [4] Ante Starčević je osnovao Stranku prava u Hrvatskoj 1861. godine koja je tvrdila da pravno pravo Hrvatske na državnost nikada nije poništeno od strane Habzburške monarhije i da je stoga Hrvatska pravno imala pravo da bude nezavisna država. [4] Starčević je smatrao da Hrvatska uključuje ne samo današnju Hrvatsku, već i ono što je sadašnja Bosna i Hercegovina, Slovenija (Vojvodstvo Koruška, Kranjska, Štajerska) i delovi današnje Srbije (Novopazarski sandžak, Srem), svi ljudi u ovoj Velikoj Hrvatskoj, bilo da su katolici, muslimani ili pravoslavci, definisani su kao Hrvati. [4]

Tokom 19. do sredine 20. veka hrvatski nacionalisti su se takmičili sa sve više panslovenskim ilirskim pokretom i jugoslavistima oko identiteta Hrvata. [4] Osnivač jugoslovenstva, hrvatski biskup Josip Juraj Štrosmajer zalagao se za ujedinjenje hrvatskih zemalja u jugoslovensku monarhijsku federativnu državu pored ostalih Jugoslovena. [4] Međutim, uprkos Starčevićevoj i Štrosmajerovoj suprotstavljenoj viziji identiteta, nijedno od njihovih gledišta nije imalo mnogo uticaja izvan hrvatske inteligencije. [4]

Kraljevina Jugoslavija[uredi | uredi izvor]

Stjepan Radić

Hrvatski nacionalizam je postao masovni pokret pod vođstvom Stjepana Radića, vođe Hrvatske narodne seljačke stranke nakon 1918. godine po stvaranju Jugoslavije. [4] Radić se protivio ujedinjenju Jugoslavije, jer se plašio gubitka nacionalnih prava Hrvata u visoko centralizovanoj državi u kojoj su dominirali brojčano veći Srbi. [4] Ubistvo Radića 1928. godine isprovociralo je i naljutilo hrvatske nacionaliste sa centralizovanom jugoslovenskom državom, a od 1928. do 1939. godine hrvatski nacionalizam je bio definisan kao težnja ka nekom obliku autonomije ili nezavisnosti od Beograda. [4] Godine 1939. napravljen je kompromis između jugoslovenske vlade i autonomaške Hrvatske seljačke stranke koju je predvodio Vladko Maček sa stvaranjem autonomne Hrvatske unutar Jugoslavije poznate pod nazivom Banovina Hrvatska. [4]

Nezavisna Država Hrvatska[uredi | uredi izvor]

Hrvatski nacionalizam je dostigao kritičnu tačku u svom razvoju tokom Drugog svetskog rata, kada je hrvatski ekstremni nacionalistički i fašistički ustaški pokret preuzeo upravljanje Nezavisnom Državom Hrvatskom (NDH) nakon invazije na Jugoslaviju od strane sila Osovine i stvaranja NDH u po volji fašističke Italije i nacističke Nemačke kao italo-nemačke države klijenta. [4] Ustaše su počinile masovni genocid nad Srbima, Jevrejima i Romima i proganjale političke protivnike, uključujući komunističke jugoslovenske partizane i četnike koji su se borili protiv njih. [4]

Komunistička Jugoslavija[uredi | uredi izvor]

Nakon poraza Sila Osovine 1945. i uspona komuniste Josipa Broza Tita kao vođe nove Jugoslavije koju su predvodili komunisti, hrvatski nacionalizam zajedno sa drugim nacionalizmima su potisnute od strane državnih vlasti. [4] Tokom komunističke ere, neki hrvatski komunisti su označeni kao hrvatski nacionalisti, odnosno Ivan Krajačić i Andrija Hebrang. Hebranga su srpske novine optužile da je uticao na Tita da deluje protiv srpskih interesa, u stvari su Tito i Hebrang bili politički rivali, pošto je Hebrang zastupao hrvatske interese na saveznom nivou i bio jedan od glavnih jugoslovenskih partizanskih vođa. Hebrang se zalagao i za promenu hrvatskih granica, jer je, prema njegovim rečima, hrvatske granice presecala komisija Milovana Đilasa. Takođe se zalagao protiv nepravednih deviznih kurseva nametnutih Hrvatskoj posle 1945. godine i osuđivao pokazne procese protiv ljudi koji su označeni kao kolaboracionisti. Hebrang nije predstavljao ozbiljnu pretnju srpskim interesima, jer je više puta degradiran, a 1948. stavljen u kućni pritvor, [10] a kasnije i ubijen.

Hrvatski nacionalizam nije nestao, ali je ostao uspavan do kasnih 1960-ih do ranih 1970-ih s izbijanjem pokreta Hrvatskog proljeća koji je pozivao na decentralizovanu Jugoslaviju i veću autonomiju Hrvatske i drugih republika od kontrole savezne vlade. [4] Ove zahteve je Titov režim efikasno sproveo. [4] Hrvatski komunisti počeli su da ukazuju na srpsku dominaciju na komandnim mestima u partiji, u vojsci, policiji i tajnoj policiji. [11] Međutim, glavna tema je bio percipirani podređeni status standardnog hrvatskog, koji se u to vreme smatrao zapadnom varijantom srpsko-hrvatskog. [11] Godine 1967. Udruženje hrvatskih književnika pozvalo je da se hrvatski proglasi posebnim jezikom i u obrazovne i u izdavačke svrhe. [11] Zbog ovakvih zahteva Tito je 1971. i 1972. godine izdao naređenje da se reše reformatora. [11] Oko 1.600 hrvatskih komunista je izbačeno iz Komunističke partije ili uhapšeno. [11]

Takve mere zaustavile su uspon nacionalizma u Jugoslaviji, ali je hrvatski nacionalizam nastavio da raste među hrvatskom dijasporom u Južnoj Americi, Australiji, Severnoj Americi i Evropi. [11] Hrvatska politička emigracija je bila dobro finansirana i često blisko koordinirana. [11] Te grupe su bile antikomunističke pošto potiču od političkih emigranata koji su napustili Jugoslaviju još 1945. godine. [11]

Hrvatski nacionalizam je oživeo i u radikalnim, nezavisnim i ekstremističkim oblicima kasnih 1980-ih kao odgovor na navodnu pretnju srpskog nacionalističkog programa Slobodana Miloševića koji je težio snažno centralizovanoj Jugoslaviji. [4] Hrvatska je proglasila nezavisnost od Jugoslavije 1991. što je dovelo do rata u Hrvatskoj od 1991. do 1995. godine. [4]

Hrvatska vladajuća elita pomogla je bosanskom HDZ -u da dođe na vlast. Prvi lideri bosanskog HDZ-a suprotstavili su se Tuđmanovoj ideji o podeli Bosne i Hercegovine između Hrvatske i Srbije; kao odgovor, Mate Boban je postavljen za lidera HDZ-a. Osnovao je Hrvatsku Republiku Herceg-Bosnu sa ciljem da se na kraju rata spoji sa Hrvatskom. [12] Bobanov projekat je propao 1994. stvaranjem Federacije Bosne i Hercegovine.

Moderna Hrvatska i Bosna i Hercegovina[uredi | uredi izvor]

Franjo Tuđman

Počevši od 1980-ih, hrvatski nacionalistički pokret predvodi bivši komunistički general i istoričar Franjo Tuđman. [11] Tuđman je u početku bio istaknuti komunista, ali je 1960-ih počeo da prihvata nacionalizam. [13] Ubrzo je stekao naklonost hrvatske dijaspore, pomažući mu da prikupi milione dolara u cilju uspostavljanja nezavisne Hrvatske. [13] Tuđman je okupio intelektualce i simpatizere Hrvatskog proljeća iz dijaspore Hrvata i osnovao Hrvatsku demokratsku zajednicu (HDZ) 1989. godine. [13] 1990. Tuđmanov HDZ je pobedio na prvim demokratskim izborima u Socijalističkoj Republici Hrvatskoj. Godine 1991. izbio je rat u Hrvatskoj, a sledeće godine je izbio rat u Bosni.

Hrvatska vladajuća elita pomogla je bosanskom HDZ -u da dođe na vlast. Prvi lideri bosanskog HDZ-a suprotstavili su se Tuđmanovoj ideji o podeli Bosne i Hercegovine između Hrvatske i Srbije; kao odgovor, Mate Boban je postavljen za lidera HDZ-a. Osnovao je Hrvatsku Republiku Herceg-Bosnu sa ciljem da se na kraju rata spoji sa Hrvatskom. [12] Bobanov projekat je propao 1994. stvaranjem Federacije Bosne i Hercegovine.

Partije[uredi | uredi izvor]

Trenutne[uredi | uredi izvor]

Istorijske[uredi | uredi izvor]

Ličnosti[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Motyl 2001, str. 103-104.
  2. ^ a b v g Motyl 2001, str. 104.
  3. ^ „Nationalism in Hungary, 1848-1867”. 
  4. ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m n nj o p r s t ć u Motyl 2001, str. 105.
  5. ^ Spencer Tucker. Encyclopedia of World War I: A Political, Social, and Military History. Santa Barbara, California, USA: ABC-CLIO, 2005. Pp. 1189.
  6. ^ Motyl 2001, str. 471.
  7. ^ Motyl 2001, str. 57.
  8. ^ Blamires 2006, str. 155.
  9. ^ a b „hrvatski narodni preporod”, Croatian Encyclopedia (na jeziku: hrvatski), Leksikografski zavod Miroslav Krleža, 1999—2009 
  10. ^ MacDonald 2002, str. 191.
  11. ^ a b v g d đ e ž z MacDonald 2002, str. 99.
  12. ^ a b Nizich 1992, str. 29.
  13. ^ a b v MacDonald 2002, str. 100.

Bibliografija[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Хрватски_национализам&oldid=25705855”