Hronologija radničkog pokreta i KPJ 1927.
prethodna celina:
◄ do 1919. | |
sledeća celina:
1930—1939. ► |
Hronološki pregled važnijih događaja vezanih za Radnički pokret Jugoslavije i Komunističku partiju Jugoslavije (KPJ), kao i opšta politička dešavanja koja su se dogodila u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca tokom 1927. godine.
Januar[uredi | uredi izvor]
1. januar[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu, od 1. do 2. januara, održana Konferencija predstavnika drvodeljskih radnika članova Nezavisnih sindikata iz Srbije, Vojvodine i Hrvatske i Slavonije. Na Konferenciji je odlučeno da se savezna centrala iz Ljubljane preseli u Zagreb (zbog istupanja drvodeljskih radnika Slovenije iz Nezavisnih sindikata i njihovog prelaska u Ujedinjeni radnički savez).[1]
11. januar[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu iz zatvorske bolnice u Vidinskoj ulici (danas ulica Džordža Vašingtona), u kojoj se kao osuđenik nalazio na lečenju, pobegao Kosta Novaković. On je 26. novembra 1926. bio osuđen na pet godina zatvora. Posle bekstva iz zatvorske bolnice on je emigrirao u Sovjetski Savez (više se nikada nije vratio u zemlju, a 1938. je stradao u staljinovim čistkama).
23. januar[uredi | uredi izvor]
- Održani oblasni izbori u 33 oblasti Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Ilegalna Komunistička partija Jugoslavije (KPJ) je na ove izbore izašla preko kandidatske liste „Republikanski savez radnika i seljaka“ i osvojila 42.866 glasova. Najbolji rezultat KPJ je ostvarila u Hrvatskoj i Slavoniji gde je osvojila 8.696 glasova i dva odbornička mesta u Zagrebu (izabrani Ivan Krndelj i Kamilo Horvatin). Iako je stav Politbiroa CK KPJ bio da se na izbore izađe pod listom saveza radnika i seljaka, u pojedinim pokrajinama se od toga odustalo. U Srbiji se izašlo pod listom „Nezavisni radnici“, a pošto im policija nije dozvolila da održe nijedan politički zbor osvojili su svega oko 1.800 glasova, od čega 847 u Beogradu. U Dalmaciji je došlo do koalicije sa Radićevim disidentima iz HSS-a i stvorena je koalicija „Hrvatski seljačko-radnički blok“, što je dovelo do smanjenja terena za političko delovanje među nehrvatskim stanovništvom u Dalmaciji i Boki kotorskoj (ova greška je bila ponovljena i na parlamentarnim izborima u septembru). U Sloveniji je došlo do saveza sa socijalistima i stvorena je koalicija „Radnički blok“, ali je ova odluka kritikovana na Plenumu CK KPJ u aprilu.
Februar[uredi | uredi izvor]
1. februar[uredi | uredi izvor]
- Formirana nova Vlada Kraljevine SHS na čijem je čelu nalazio Nikola Uzunović, jedan od vođa Narodne radikalne stranke. Do pada prethodne Vlade, došlo je nakon oblasnih izbora na kojima je Hrvatska seljačka stranka ostvarila dobar rezultat i tražila peto ministarstvo u Vladi. (Vlada je postojala je do 17. aprila kada je zamenila Vlada Velimira Vukićevića.
- U Beogradu održano ponovno suđenje Vladislavu Milenkoviću i Zlatku Šnajderu, zbog širenja komunističke propagande. Oni su bili uhapšeni 22. marta 1925. zbog komunističke propagande, ali su na prvom suđenju 16. decembra bili oslobođeni i pušteni na slobodu. Pošto je Kasacioni sud poništio ovu presudu, 20. oktobra 1926. su osuđeni na po godinu dana zatvora, ali je Apelacioni sud i ovu presudu ukinuo. Na ponovljenom suđenju, Vladislavu Milenkoviću je potvrđena kazna od godinu dana zatvora i on je pušten na slobodu, pošto je već u pritvoru odležao 14 meseci, dok je Zlatko Šnajder osuđen na pet godina zatvora. Branioci osuđenih bili su Uglješa Jovanović, Rajko Jovanović i Strahinja Petrović.
8. februar[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu uhapšen Ilija Šumanovac, obućarski radnik i član KPJ, pod optužbom da je tokom 1925. i 1926. godine kao sekretar Centralne uprave Saveza radnika kožarsko-prerađivačke industrije i obrta Jugoslavije (SRKPI i OJ) vršio „komunističku propagandu“ (na suđenju pred Sudbenim stolom u Zagrebu od 9. do 13. avgusta bio je osuđen na godinu i devet meseci zatvora).[2]
20. februar[uredi | uredi izvor]
- Oblasni sekretarijat SKOJ-a za Makedoniju, posle održanog Plenuma uputio pismo Birou Centralnog komiteta Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ) u kome je traženo da se dva člana SKOJ-a iz Makedonije upute u Centralnu školu. U pismu su predložena tri kandidata od kojih je Biro CK SKOJ-a trebalo da odabere dva.[3]
Mart[uredi | uredi izvor]
8. mart[uredi | uredi izvor]
- U Sarajevu proslavljen međunarodni dan žena, koji je organizovao ženski agitacioni odbor. O značaju dana žena govorila je Mira Rajković.[3]
17. mart[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu u Knez Mihajlovoj ulici ispred zgrade Okružnog suda izvršen neuspešan pokušaj bekstva iz zatvora Zlatka Šnajdera, člana CK SKOJ-a. Prema unapred dogovorenom planu, Zlatko je zbog posete oca iz Zagreba, bio dopremljen iz pritvora u „Glavnjači“ u zgradu suda. Nakon susreta sa ocem, Zlatko je u pratnji jednog žandarma krenuo ka pritvoru. Na izlasku iz suda, Zlatka je čekao pripremljen automobil za beg. Nakon onesposobljavanja žandarma, Zlatko je potrčao ka automobilu, koji je već bio u pokretu, ali nije uspeo da uskoči i bio je ponovo uhvaćen. Jedan od organizatora ovog neuspelog bekstva bio Mijo Oreški, član CK SKOJ-a.
krajem marta[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu u Triglavskoj ulici, na Pašinom brdu, policija u stanu metalskog radnika Petra Stokića otkrila ileganu štampariju SKOJ-a u kojoj je štampan ilegalni list Mladi boljševik. Istog dana uhapšeni su Petar Stokić, Vilim Horvaj i Cvijetin Mihailović.[3]
- U Jagomiru, kod Sarajeva ilegalno proslavljena godišnjica Pariske komune (uspostavljena 26. marta u Parizu i postojala je do 26. maja 1881). Na proslavi je prisustvovalo petnaestak istaknutih komunista, među kojima su bili — dr Vlado Jokanović, Ognjen Prica, Kata Govorušić, Ivan Velicki, Petar Pešut i drugi.[3]
April[uredi | uredi izvor]
3. april[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu održana skupština mesne Podružnice Saveza radnika metalne industrije i obrta Jugoslavije (SRMI i OJ) na kojoj je razmotren položaj metalskih radnika i izabrana nova uprava. U novu upravu izabran je i metalski radnik Josip Broz na položaj sekretara, a za predsednika je izabran Mesud Mujkić.[4]
7. april[uredi | uredi izvor]
- U Sarajevu održana osnivačka skupština Saveza radničkih kulturnih i sportskih društava Bosne i Hercegovine, na kojoj su prisustvovali delegati sarajevskih radničkih društava — „Proleter“, „Hajduk“, „Prijatelj prirode“ i „Grafičar“, kao i delegati iz Mostara, Konjica, Banje Luke, Tuzle, Jajca, Teslića, Vareša, Drvara i Višegrada.[3]
17. april[uredi | uredi izvor]
- Formirana nova Vlada Kraljevine SHS na čijem se čelu nalazio Velimir Vukićević, jedan od vođa Narodne radikalne stranke (Vlada je postojala do 27. jula 1928. kada je zamenila Vlada Antona Korošeca). Za vreme mandata ove Vlade, 20. juna 1928, izvršen je atentat u Narodnoj skupštini, kada je ubijeno pet poslanika Hrvatske seljačke stranke.
17. april[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu, 17. i 18. aprila na poziv Centralne uprave Saveza radnika metalne industrije i obrta Jugoslavije (SRMIOJ) održana Zemljaska konferencija železničkih radnika. Konferenciji je prisustvovao 21 delegat i na njoj je analiziran položaj železničara i plan njihovog organizacionog ujedinjenja u zaseban savez. Pošto se većina delegata nije složila sa izdvajanjem železničkih radnika u poseban savez, oni su ostali u sklopu SRMIOJ. Takođe, na Konferenciji je doneta predstavka koja je bila upućena Ministarstvu saobraćaja i u njoj je bio izložen položaj železničkih radnika i njihovi problemi.[3]
26. april[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu održan Treći plenum Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije (poznat i kao Aprilski plenum CK KPJ), na kome je analizirana ekonomska, spoljna i unutrašnja politička situacija u Jugoslaviji (početkom godine nastala je kriza u italijansko-jugoslovenskim odnosima i KPJ je taj sukob okarakterisala kao sukob italijanskog i francuskog imperijalizma za prevlast na Balkanu), kao i celokupna delatnost Partije u poslednjih šest meseci. Posebna pažnja poklonjena je pripremama za predstojeći Prvi kongres Nezavisnih sindikata. U periodu od Trećeg kongresa (održan maja 1926) do Aprilskog plenuma „frakcijska borba“ je bila u punom jeku, ali pošto su stavovi „desničara“ izazvali reakciju „neutralnih“ članova na Plenumu su vlast u partiji preuzeli „levičari“. Na kraju Plenuma donet je Proglas Rat ratu. Radnicima i seljacima sviju nacija Jugoslavije u kome su izneti zaključci sa konferencije.[3]
krajem aprila[uredi | uredi izvor]
- Uprava grada Beograda izdala je naredbu kojom je strogo zabranjena proslava Praznika rada 1. maja. Ovom naredbom zabranjene su prvomajske povorke, nošenje radničkih amblema, slika Vladimira Lenjina i drugih radničkih obeležja, a najstrožije je zabranjeno održavanje zborova. [3]
- Josip Broz kooptiran u članstvo Mesnog komiteta KPJ za Zagreb.[4]
Maj[uredi | uredi izvor]
1. maj[uredi | uredi izvor]
- Prvomajske proslave, u organizaciji Nezavisnih sindikata održane u Sarajevu, Novom Sadu, Zemunu, Šapcu, Valjevu, Kragujevcu, Štipu, Nišu, Kruševcu, Užicu, Pirotu i Prokuplju.[5]
- U Beogradu, uprkos prvobitnoj zabrani na poziv Centralog radničkog sindikalnog odbora Nezavisnih sindikata organizovana proslava Praznika rada. Proslava je održana u prepunoj dvorani i bašti hotela „Slavija“, a na skupu su govorili Miodrag Manojlović, predsednik Crntralnog sindikalnog odbora i Laza Stefanović.
- U Zagrebu održan prvomajski zbor, kome je prisustvovalo preko 4.000 radnika, a potom je u bioskopu „Olimp“ održano predavanja o Prvom maju i položaju radničke klase Jugoslavije na kome je govorio Ivan Krndelj, član PK KPJ za Hrvatsku i Slavoniju. Ovom skupu prisustvovao je i Josip Broz, član MK KPJ za Zagreb.[4]
- U Beogradu pokrenut list Novi pokret, kao mesečni časopis za privredna, društvena i politička pitanja. List je od samog početka bio na policijskom udaru i od ukupno 18 brojeva, policija je zaplenila 17, a list je definitivno zabranjen 15. decembra. Jedan od pokretača i saradnik ovog lista bio je novinar Otokar Keršovani.[5]
- U Nikšiću, pod uticajem formiran Radnički sportski klub „Hajduk“. Postojao je do 1929. godine, kada je zabranjen uvođenjem „Šestojanuarske diktature“, a do tada je igrao fudbalske utakmice sa radničkim sportskim klubovima — „Mostar“ iz Trebinja, „Lovćenka“ sa Cetinja, „Zora“ iz Danilovgrada i dr.[5]
22. maj[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu od 22. do 24. maja održan Kongres Saveza radnika šivačko-odevne industrije i obrta Jugoslavije, kome je prisustvovalo 46 delegata. Kongres se bavio pitanjima organizacije, štrajkačke politike i dr. Odlučeno je da se industrijski radnici organizuju po sekcijama u svojim preduzećima, a da se zanatlijski radnici organizuju po profesijama. Takođe je odobreno formiranje Pokrajinskih sekretarijata i izabrani su delegati za Kongres Nezavisnih sindikata.[5]
29. maj[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu od 29. do 30. maja održan Kongres Saveza radnika građevne industrije i obrta Jugoslavije, kome je prisustvovalo 19 delegata. Na Kongresu je podnet izveštaj o radu i izabrana nova Centralna uprava Saveza.[5]
u toku maja[uredi | uredi izvor]
- U Podgorici održana Prva pokrajinska konferencija SKOJ-a za Crnu Goru, na kojoj je za sekretara PK SKOJ-a izabran Radovan Vukanović.[5]
- Odlukom Pokrjainskog rukovodstva Saveza radnika metlane industrije i obrta Jugoslavije (SRMIOJ) za Hrvatsku i Slavoniju, Josip Broz postavljen na dužnost Oblasnog sekretara SRMIOJ za Zagreb (pre ovoga Josip Broz je 16. maja izabran za člana Izvršnog odbora Mesnog radničkog sindikalnog veća Zagreba).[4]
Jun[uredi | uredi izvor]
4. jun[uredi | uredi izvor]
- Na Kongresnom trg u Ljubljani 4. i 5. juna održan radnički slet koji su organizovali Socijalistička partija Jugoslavije i reformistički sindikati. Pošto organizatori nisu dozvolili da komunistički predstavnik dobije reč, deo sakupljenih radnika je otišao pred Radnički dom na Turjaškom trgu, gde su govorili Sima Marković i France Klopčič.[5]
5. jun[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu 5. i 6. juna održan Treći kongres Saveza radnika kožarsko-prerađivačke industrije i obrta Jugoslavije, kome su prisustvovala 42 delegata. Na Kongresu je doneta odluka o formiranju pokrajinskih sekreterijata i izabrano je novo rukovodstvo Saveza na čelu sa Blagojem Parovićem, koji je izabran za sekretara Centralne uprave.[5]
10. jun[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu 10. i 11. juna održan Treći Kongres Saveza radnika metalne industrije i obrta Jugoslavije, kome je prisustvovalo samo 18 delegata iz pododbora, kao i 33 članova Izvršnog odbora. Kongres je doneo odluku o osnivanju pokrajinskih odbora i sazivanju pokrajinskih konferencija. Na kraju Kongresa izabrana je nova Centralna uprava, čiji je član postao i Josip Broz.[5][4]
12. jun[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu, od 12. do 17. juna, održan Prvi kongres Nezavisnih sindikata Jugoslavije, kome je prisustvovalo 57 delegata iz Srbije, Vojvodine i Hrvatske (ovoj bio jedini Kongres; u drugim delovima zemlje Nezavisni sindikati su bili ili ugušeni ili zabranjeni). Kongres se bavio svim životnim pitanjima Nezavisnih sindikata — socijalno-političkim položajem i zadacima organizacije, kao i poreskom političkom i radničkim zakonodavstvom u Kraljevini SHS, ujedinjenjem sindikalnog pokreta, formiranje Saveza kulturno-umetničkih društava i sportskih grupa i dr. Na kraju su donete odluke o taktici jedinstvenog sindikalnog fronta, o organizaciji sindikata na principu industrijskih saveza i sekcija i o prenošenju težišta sindikalnog rada na velika preduzeća glavnih industrijskih grana. Uprkos otporu desnih oportunista, Kongres je utvrdio revolucionarnu liniju Nezavisnih sindikata.[5]
15. jun[uredi | uredi izvor]
- Raspuštena Narodna skupština Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a vanredni parlamentarni izbori zakazani za 11. septembar.
17. jun[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu održana plenarna sednica Centralne uprave Nezavisnih sindikata, na kojoj je izabrano novo rukovodstvo Izvršnog odbra Centralnog radničkog sindikalnog odbora Jugoslavije (CRSOJ) u sastavu — Miodrag Manojlović predsednik, Josip Sekelji potpredsednik, Laza Stefanović prvi sekretar, Milivoje Kaljević drugi sekretar, Nikola Grulović blagajnik. Takođe na plenumu su određeni i urednici lista Okovani radnik — Mihailo Todorović je postavljen za urednika beogradskog, a Ivan Krndelj za urednika zagrebačkog izdanja.[6]
24. jun[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu održana sednica Izvršnog odbora Centralnog radničkog sindikalnog odbora Jugoslavije (CRSOJ) na kojoj je formirana Komisija za rad među ženama, čiji je osnovni zadatak bio da privuče radnice u sindikalne organizacije i da oformi komisije za rad među ženama pri oblasnim sekretarijatima SRSOJ i mesnim radničkim sindikalnim većima.[6]
Jul[uredi | uredi izvor]
1. jul[uredi | uredi izvor]
- U Nikšiću počeo da izlazi list Radni narod, koji je bio glasilo Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru. List je izlazio na petnaest dana u tiražu 1.000-1.500 primeraka, a zabranjen je jula 1928. godine. Pokretači lista i njegovi redaktori bili su Nikola Kovačević, Blažo Raičević i Stanko Dragojević.[6]
početak jula[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu članovi Mesnog komiteta KPJ za Zagreb (u to vreme jedna od najvećih partijskih organizacija u Jugoslaviji) biraju Josipa Broza za organizacionog sekretara Mesnog komiteta.[4]
10. jul[uredi | uredi izvor]
- U Novom Sadu održana Prva pokrajinska konferencija Nezavisnih sindikata za Vojvodinu, na kojoj je konstituisana ova Pokrajinska organizacija. Na Konferenciji su razmatrani najaktuelniji problemi Nezavsnih sindikata u Vojvodini - dalje omasovljavanje Saveza poljoprivrednih radnika, masovnije organizovanje fabričkih radnika u Nezavisne sindikate, štampa na jezicima nacionalnih manjina, organizovanje omladine i žena u Nezavisnim sindikatima, položaj nezaposlenih radnika i pomoć nezaposlenima i drugo. Za prvog predsednika Pokrajinskog odbora Nezavisnih sindikata za Vojvodinu izabran je stolarski radnik i dugogodišnji sindikalni aktivista u Vojvodini Andrija Polgar.[6]
14. jul[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu policija uhapsila Josipa Broza, sekretara MK KPJ za Zagreb i dr Miroslava Delića, lekara Ortopedske bolnice „Sveti Duh“ pod optužbom da su tokom boravka u Kraljevici, 1925. i 1926. godine širili komunizam i da su u vezi sa ranije uhapšenim radnicima iz Kraljevice i Bakra, kod kojih je bio pronađen razni komunistički materijal. Obojica su sutradan bili prebačeni u Bakar, gde se pred Kotarskim sudom vodila istraga protiv njih, a bili su pritvoreni u zatvoru u Ogulinu (Josip Broz je u pritvoru ostao sve do 22. avgusta).[4]
27. jul[uredi | uredi izvor]
- U Trstu (Kraljevina Italija) radnici brodogradilišta „Sveti Marko“ prekinuli rad u znak protesta protiv smrtne presude koja je u Sjedinjenim Američkim Državama izrečena radnicima italijanskog porekla Nikoli Saku (Nicola Sacco) i Bartolomeju Vancetiju (Bartolomeo Vanzetti), zbog navodne pljačke i ubistva iz 1920. godine. (Na dugogodišnjem politički montiranom procesu, koji je izazvao veliku pažnju međunarodne javnosti, osuđeni su na smrt. Nakon pogubljenja na elektiričnoj stolici 23. avgusta, dobili su status mučenika među američkim i svetskim levičarima). Ovaj štrajk organizovali su komunisti i bio je jedini u čitavoj Kraljevini Italiji, kojom je već vladao fašistički režim Benita Musolinija.[7]
31. jul[uredi | uredi izvor]
- U Ljubljani održana Peta pokrajinska konferencija KPJ za Sloveniju. Na Konferencije se raspravljalo o odnosima u rukovodstvu Pokrajinskog komiteta, s obzirom na frakcijske borbe u KPJ i o problemu zajedničkog istupanja sa reformistima na izborima. Konferencija se na inicijativu Jakoba Žorge, predstavnika CK KPJ, koji je na osnovu zaključaka Trećeg plenuma CK KPJ (održan u aprilu) kritikovao povezivanje slovenačkih komunista sa socijalistima u zajednički izborni front (Uprkos odlukama ove Konferencije, deo rukovodstva KPJ u Sloveniji se na septembarskim izborima povezao sa socijalistima. Ovakvo izborno povezivanje je najoštrije bilo osuđeno na Četvrtom kongresu KPJ, novembra 1928).[7]
u toku jula[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu uhapšen organizacioni sekretar KPJ Radomir Vujović (na suđenju februara 1928. zbog komunističke delatnosti bio je osuđen na devet meseci, ali mu je u martu održano novo suđenje na kome je bio osuđen na pet godina zatvora).
- Ubrzo po dolasku u zemlju iz Beča, hapšen novinar i član KPJ Labud Kusovac (na suđenju februara 1928. godine bio je oslobođen optužbi za komunističko delovanje, ali je ubrzo ponovo napustio zemlju).
Avgust[uredi | uredi izvor]
početak avgusta[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu policija upala u prostorije Lige za zaštitu prava građana i pomaganje žrtvama reakcije, izvršila pretres i potom konfiskaciju celokupne arhive. Potom je bila proneta „vest“ da su u prostorijama Lige održavaju tajni komunistički sastanci i da je sekretar Lige novinar Otokar Keršovani primao platu od komunista.[7]
9. avgust[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu od 9. do 13. avgusta održan sudski proces na kome je Ilija Šumanovac, obućarski radnik, član KPJ i bivši sekretar Saveza radnika kožarsko-prerađivačke industrije i obrta Jugoslavije (SRKPI i OJ), zbog vršenja komunističke propagande osuđen na kaznu zatvora od dve godine (kazna je kasnije umanjena na godinu i devet meseci).
9. avgust[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu uhapšen Đuro Đaković, član Politbiroa CK KPJ (ubrzo potom je proteran iz Beograda).
10. avgust[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu policija zabranila održavanje protestnog radničkog zbora protiv izvršenja smrtne kazne, koja je u Sjedinjenim Američkim Državama izrečena radnicima italijanskog porekla Nikoli Saku i Bartolomeju Vancetiju. Kazna je prvobitno trebalo da bude izvršena 14. avgusta, ali je pomerena i izvršena 23. avgusta.
12. avgust[uredi | uredi izvor]
- U Beograd doputovao poznati čehoslovački advokat dr Teodor Bartošek, predstavnik Komiteta za odbranu žrtava belog terora na Balkanu i potpredsednik Čehoslovačke lige za borbu protiv reakcije. Cilj njegovog dolaska u Beograd je bio da se informiše šta se događa sa uhapšenim komunistima — Radomirom Vujovićem, organizacionim sekretarom KPJ, Josipom Brozom, organizacionim sekretarom MK KPJ za Zagreb i Labudom Kusovcem, članom KPJ, koji su bili uhapšeni pod optužbom za širenje komunističke propagande.
- U Sarajevu grupa komunista pokušala da preda na overu sudu kandidatsku listu za parlamentarne izbore čiji je nosilac liste bio Đuro Đaković. Policija je sprečila ovaj pokušaj uhapsivši na licu mesta nekoliko potpisnika, a kasnije su skoro svi od ukupno 140 potpisnika bili saslušavani u policiji i progonjeni.[7]
18. avgust[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu uhapšen Dušan Grković, član KPJ i bivši sekretar Centralne uprave Saveza radnika kožarsko-prerađivačke industrije i obrta Jugoslavije (SRKPIiOJ). Bio je uhapšen u toku izborne kampanje za parlamentarne izbore (održani 11. septembra). Iz zatvora je bio pušten uslovno 16. septembra, a 22. septembra je bio kažnjen sa pet godina progona iz Zagreba.
- U Valjevu grupa komunista pokrenula legalni list „Glas radnika i seljaka“. Ovaj list prestao je da izlazi 7. septembra, a izašla su ukupno četiri broja. Jedan od saradnika u ovom listu bio je Dragojlo Dudić.[7]
u toku avgusta[uredi | uredi izvor]
- U toku predizborne kampanje za parlamentarne izbore održane su okružne i sreske konferencije Republikanskog saveza radnika i seljaka u Čačku, Obrenovcu, Ubu, Valjevu, Užicu, Rači Kragujevačkoj, Kragujevcu, Aranđelovcu na kojima su isticane kandidatske liste na narodne poslanike.[7]
- Na planini Crepoljsko, u blizini Sarajeva održana je Prva pokrajinska konferencija KPJ za Bosnu i Hercegovinu na kojoj je bio izabran novi Pokrajinski komitet u sastavu: Julio Varesko, Pavo Tvrtković, Kata Govorušić, Ognjen Prica, Vlado Jokanović, Branko Brujić, Pero Pešut, Meho Kurto i Mehmed Jakubović. Na ovoj Konferenciji izabran je i odbor Crvene pomoći za Bosnu i Hercegovinu.[7]
- U Makedoniji, po nalogu Centralnog komiteta SKOJ-a izabran novi Oblasni sekretarijat SKOJ-a u sastavu: Ljubica Mijalković, Strahil Bajlovski i Koča Popov.[7]
Septembar[uredi | uredi izvor]
9. septembar[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu uhapšen Blagoje Parović, član KPJ i sekretar Centralne uprave Saveza radnika kožarsko-prerađivačke industrije i obrta Jugoslavije. On je 18. septembra osuđen na 14 dana zatvora, zbog sukoba sa sudskom stražom. Po isteku kazne, nije bio pušten već je u pritvoru zadržan do 3. marta 1928. godine, kada ga je Sudbeni stol u Zagrebu osudio na pet godina izgnanstva iz Zagreba (posle njegovog hapšenja dužnost sekretara Saveza kožarskih radnika preuzeo je Josip Broz).[8]
11. septembar[uredi | uredi izvor]
- Održani izbori za Narodnu skupštinu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Na izborima je od 3.375.593 birača glasalo 2.324.569 (68,9%). Najveći broj glasova na izborima osvojila je Narodna radikalna stranka — 112 mandata; rezultat preostalih parlamentarnih strana bio je sledeći: Hrvatska seljačka stranka (na izbore izašla pod imenom Narodna seljačka stranka) — 61 mandat, Jugoslovenska demokratska stranka — 61 mandat, Samostalna demokratska stranka — 22 mandata, Slovenska ljudska stranka — 20 mandata, Jugoslovenska muslimanska organizacija — 18 mandata, Zemljoradnička stranka — 9 mandata, Nemačka stranka — 6 mandata i ostale partije — 6 mandata. Komunistička partija Jugoslavije (KPJ) je na izborima učestvovala u okviru „Republikanskog saveza radnika i seljaka“ i osvojila 43.114 glasova, ali zbog lošeg izbornog zakona nije uspela da osvoji nijedno mesto u parlamentu.[7][9]
Oktobar[uredi | uredi izvor]
2. oktobar[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu održana Plenarna sednica Centralne uprave Centralnog radničkog sindikalnog odbora Jugoslavije (CRSOJ) na kojoj je razmatran rad Nezavisnih sindikata posle Prvog kongresa (održanog u junu). Na sednici je odobren rad dotadašnjeg Izvršnog odbora.[10]
9. oktobar[uredi | uredi izvor]
- U Smederevu održana Druga konferencija radničkih predstavnika iz jugoslovenskih fabrika vagona. Na Konferenciji je razmatran položaj radnika u ovim fabrikama, kao i rezultati akcija Prve konferencije. Dogovoreno je da se radnici fabrika vagona ubuduće o svemu međusobno obaveštavaju, dogovaraju i istupaju jedinstveno.[10]
17. oktobar[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu održana Plenarna sednica Mesnog radničkog sindikalnog veća (MRSV) Nezavisnih sindikata na kojoj je razmatran izveštaj o radu Izvršnog odbora. Na sednici je referat podneo Josip Broz, član Izvršnog odbora MRSV u kome je osuđena politika CRSOJ-a, koji je vodio kampanju protiv zagrebačkog MRSV. Ovaj referat je tokom sednice bio usvojen kao Rezolucija MRSV Zagreba. Takođe na sednici je formirana Komisija za rad među ženama, proširen je Izvršni odbor i izabran novi sekretar MRSV Zagreba — Josip Broz (ovo je bio početak antifrakcijske borbe koju je vodio Josip Broz Tito unutar KPJ).[10][8]
18. oktobar[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu od 18. do 27. oktobra policija uhapsila oko 40 komunista pod optužbom za ilegalni rad protiv države. Hapšenje je vršeno u tri navrata — 18, 26. i 27. oktobra. Dana 18. oktobra uhapšeni su bili: Nikola Kotur, student arhitekture; Pavle Kovačević, privatni činovnik; Ivan Brijaček, krojački radnik; Dušan Popović, obućarski radnik; Obren Nikolić, obućarski radnik; Vasilije Stojkić, drvodeljski radnik; Miloš Matijević, tekstilni radnik; Josip Cazi, metalski radnik; Sima Miljuš, novinar i dr. Dana 26. oktobra uhapšeni su Sima Marković, politički sekretar CK KPJ; Laza Stefanović, sekretar CRSOJ, a 27. oktobra: Gojko Samardžić, Rudolf Vihtner, Milorad Petrović, Otokar Keršovani, Vukota Cvetković, Nikola Boljević, Savo Medan i dr. Ovim hapšenjem bio je zatvoren skoro ceo aktiv SKOJ-a iz Beograda, kao i deo najužeg rukovodstva KPJ (tokom istražnog postupka svi uhapšeni su bili zatvoreni u zloglasnoj „Glavanjači“ i mučeni što je izazvalo osudu javnosti, a njih 25. je suđeno od 13. do 16. februara 1928).[10]
25. oktobar[uredi | uredi izvor]
- U Ogulinu, pred Sudbenim stolom otpočelo suđenje Josipu Brozu i još šestorici drugova poznato i kao „Ogulinski proces“. Optuženi su bili Ivan Dujmić (1893), Ivan Pravdica (1908), Rade Celer (1896), Josip Broz (1892), Lovro Juretić (1894), Vjekoslav Franović (1905) i Filip Pavešić (1902), zbog širenja komunističke propagande. Prema Zakonu o zaštiti države, 28. oktobra je donta presuda po kojoj je — Ivan Dujmić na godinu dana, Rade Celer i Josip Broz na sedam i Ivan Pravdica šest meseci zatvora, dok su ostali oslobođeni optužbi. Na ovu presudu uložena je žalba, pa im je 31. oktobra 1928. godine kazna smanjena — Dujmiću na devet, Celeru i Brozu na pet i Pravdici na tri meseca zatvora (pošto je Josip Broz u međuvremenu bio uhapšen i novembra 1928. na „Bombaškom procesu“ osuđen na pet godina zatvora, ostatak ove kazne odslužio je tek po povratku iz zatvora u Mariboru, od 15. novembra 1933. do 12. marta 1934).[10][8]
31. oktobar[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu održano suđenje na kome su Vilim Horvaj i Petar Stokić osuđeni na po godinu dana zatvora zbog širenja komunističke propagande. Pored njih optužen je bio i Cvetin Mihailović, ali je on tokom suđenja bio oslobođen optužbe.
Novembar[uredi | uredi izvor]
14. novembar[uredi | uredi izvor]
- U Dugoj Resi, kod Karlovca otpočeo štrajk oko 330 radnika tkačnice „Domaće tvornice predenja i tkanja d.d.“ koji su bili članovi Saveza radnika odevne industrije i obrta (SROIOJ) Nezavisnih sindikata sa ciljem traženja većih nadnica. U štrajk se umešala policija, pa su sindikalni funkcioneri bili odvođeni na saslušanje u Karlovac. Nakon 12 dana štrajka uprava fabrike je proglasila „lok aut“, što je samo izazvalo ostatak radnika, njih oko 1850 da i oni tokom septembra stupe u štrajk. Štrajk je završen slomom 28. januara 1928. godine nakon intervencije policije i nakon što se u štrajk upleo Opšti radnički savez.[11]
20. novembar[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu održana Plenarna sednica Centralne uprave Centralnog radničkog sindikalnog odbora Jugoslavije (CRSOJ) na kojoj je podnet izveštaj o radu Saveza u prethodnom periodu i doneti zaključci o njegovoj budućoj aktivnosti. Plenum je jednoglasno prihvatio predlog Saveza metalaca Hrvatske da se od rukovodstva Nezavisnih sindikata traži da prestane sa polemikom preko radničke štampe sa pokrajinskim rukovodstvom za Hrvatsku, jer to ostavlja štetne posledice na članstvo i ugled sindikata.[11]
- Uprava grada Beograda zabranila je održavanje radničkog zbora u kafani „Petrograd“, koji je bio zakazao Izvršni odbor CRSOJ povodom pooštrenog progona Nezavisnih sindikata i deset uzastopnih zabrana lista Organizirani radnik.[11]
27. novembar[uredi | uredi izvor]
- U Zagrebu od 27. do 30. novembra održan Četvrti plenum Centralnog komiteta Komunističke partije Jugoslavije (poznat i kao Novembarski plenum CK KPJ), kome je prisustvovalo 17 članova Centralnog komiteta. Na Plenumu je analizirano stanje u partiji, posebno „frakcijske borbe“, zatim politička situacija, rad u sindikatima i dr. Čitav plenum protekao je u znaku veoma oštrog sukoba između „levičara“ i „desničara“, koji su ostali u manjini i počeli bojkot rada CK KPJ. Pošto su krajem oktobra bili uhapšeni Sima Marković, politički sekretar CK KPJ i Laza Stefanović, njihova mesta u Centralnom komitetu su zauzeli Ljuba Radovanović i Dragomir Marjanović, dok je funkciju političkog sekretara CK KPJ preuzeo Đuro Cvijić. Plenumu je prisustvovao i Filip Filipović, kao predstavnik KPJ u Balkanskoj komunističkoj federaciji.[11]
Decembar[uredi | uredi izvor]
11. decembar[uredi | uredi izvor]
- Na Cetinju Oblasna skupština Zetske oblasti novac dobijen od ratnih reparacija dodelila jednom trgovcu iz Podgorice na ime zajma za nabavku novog voznog parka. Pošto bi ovo ugrozilo materijalni položaj već postojećih šofera i autoprevoznika oni su stupili u generalni štrajk. Štrajk je izbio na teritoriji Zetske oblasti, a već sutradan 12. decembra proširio se na teritoriju čitave Crne Gore, tako da je čitav drumski saobraćaj bio paralisan. Posle nekoliko dana štrajk je uspešno završen (bio je ovo najmasovniji štrajk u Crnoj Gori tokom 1927).[11]
25. decembar[uredi | uredi izvor]
- U Beogradu 25. i 26. decembra održana Treća konferencija železničara Jugoslavije sa ciljem njihovog organizacijonog izdvajanja iz Saveza metalaca i udruživanja u poseban savez sa sedištem u Zagrebu. Ova namer nije ostvarena, jer joj se suprotstavila većina delegata, a za železničare je pri Savezu radnika metalne industrije i obrta Jugoslavije (SRMIiOJ) bila osnovana posebna „Centralna sekcija železničara“.[11]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Hronologija SKJ 1980, str. 157.
- ^ Tito 1 1982, str. 228.
- ^ a b v g d đ e ž Hronologija SKJ 1980, str. 158.
- ^ a b v g d đ e Hronologija Tito 1978, str. 15.
- ^ a b v g d đ e ž z i Hronologija SKJ 1980, str. 159.
- ^ a b v g Hronologija SKJ 1980, str. 160.
- ^ a b v g d đ e ž z Hronologija SKJ 1980, str. 161.
- ^ a b v Hronologija Tito 1978, str. 16.
- ^ Hronologija SKJ 1980, str. 162.
- ^ a b v g d Hronologija SKJ 1980, str. 163.
- ^ a b v g d đ Hronologija SKJ 1980, str. 164.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Pregled istorije Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: Institut za izučavanje radničkog pokreta. 1963. COBISS.SR 54157575
- Hronologija revolucionarne delatnosti Josipa Broza Tita. Beograd: Export-press. 1978. COBISS.SR 50094343
- Hronologija radničkog pokreta i SKJ 1919—1979. tom I 1919—1941. Beograd: Narodna knjiga; Institut za savremenu istoriju. 1980. COBISS.SR 1539739342
- Josip Broz Tito sabrana djela — tom I. Beograd: Izdavački centar „Komunist”. 1982. COBISS.SR 75714060
- Istorija Saveza komunista Jugoslavije. Beograd: Izdavački centar „Komunist”; Narodna knjiga; Rad. 1985. COBISS.SR 68649479
Hronologija radničkog pokreta, Saveza komunista i Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije | ||
|---|---|---|
Hronologija je podeljena na tri oblasti — Hronologija radničkog pokreta i KPJ (1919—1941), Hronologija Narodnooslobodilačke borbe (1941—1945) i Hronologija SFRJ i SKJ (1945—1992) | ||
| do 1899. | .svg) .svg) | |
| 1900—1919. | ||
| 1920—1929. | ||
| 1930—1939. | ||
| 1941—1949. | ||
| 1950—1959. | ||
| 1960—1969. | ||
| 1970—1979. | ||
| 1980—1983. | ||
| 1990—1992. | ||
