Crkva Svetog Vaznesenja u Goloboku

Crkva Svetog Vaznesenja u Goloboku
Crkva Svetog Vaznesenja
Opšte informacije
Mesto	Golobok
Opština	Smederevska Palanka
Država	Srbija
Vreme nastanka	1894.
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture
Nadležna ustanova za zaštitu	Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture Smederevo

Crkva Svetog Vaznesenja u Goloboku, na teritoriji opštine Smederevska Palanka, podignuta je 1894. godine i ima status spomenika kulture.

Istorija

Iz različitih izvora se pouzdano može utvrditi da je Golobočka parohija postojala znatno pre podizanja cvkve, s obzirom da postoje podaci o parosima još od 1840. godine. Ovo ukazuje na to da je u selu postojala starija crkva koja je verovatno bila izgrađena od trošnog materijala, što potvrđuju i ostaci drvenog zvonika. Naime, meštani su od dobrovoljnih priloga 1888. godine kupili zvono u Vršcu. Međutim, s obzirom da tadašnja zvonara nije mogla da podnese opterećenje i vibracije prilikom zvonjave, već tada je bila u planu izgradnja nove crkve. Meštani su iste godine počeli da skupljaju prilog za podizanje crkve, čija je gradnja započeta 1894. godine, da bi 1901. godine bila osvećena od strane Beogradskog mitropolita Inoćentija.

Crkva vaznesenja Isusa Hrista je nastala u periodu kada je u Golobočkoj parohiji bio sveštenik Dimitrije Vujković, dok je na čelu Beogradske mitrolopije bio Inoćentije, koji je izvrpio i njeno osvećenje. Glavni neimar na građevinskim delovima crkve bio je Dragiša Nikolić iz Smederevske Palanke.

Crkva Hristovog Vaznesenja je tokom svog postojanja više puta stradala, što od prirodnih katastrofa, što od strane ljudi.

Prvo veće stradanje uzrokovao je zemljotres koji je 1906. godine pogodio ovaj kraj, kada su na crkvi popucali zidovi do te mere da je bilo zabranjeno vršenje bogosluženja. S obzirom da meštani Goloboka nisu imali drugu bogomolju, odmah nakon zemljotresa se pristupilo saniranju crkve.

Drugo, znatno veće, razaranje crkva je doživela 1915. godine, kada je bombardovana od strane Austrijanaca. Iako su meštani pokušali da zaštite crkvu time što su iskopali odbrambene rovove, okupatori su prvo granatirali pomenute, a potom i samu crkvu. Tom prilikom je srušen zvonik i znatno oštećena gornja zona naosa. Nakon oslobođenja i povratka sveštenika Dragoljuba Vujkovića iz logora, započeta je obnova crkve, koja je završena 1924. godine. Prilikom obnove došlo je do izvesnih odstupanja od prvobitnog izgleda crkve. Naime, završni delovi ugaonih stubova, koji su pre rata bili viši od krova za 70 centimetara i na kojima se nalazilo loptasto postolje za krst, sada su u ravni krova, a loptasta postolja su uklonjena. Pored toga, na prvobitnoj crkvi je iznad zapadnih vrata bila plitka pravougaona niša u kojoj je bila smeštena ikona patrona hrama, odnosno sela. Ova niša je tokom obnove popunjena. Pored crkve, obnovljen je i zvonik, koji je dobio velike pravougaone prozore sa polukružnim završetkom, umesto uskih sa kružnim otvorom iznad njih. Krov današnjeg zvonika je četvorovodan, jednostavno obrađen, i nedostaje mu završna, barokna kupola koja je postojala pre rata. Iste godine, crkva je dobila i tri zvona koja su ili kupljena sredstvima iz dobrovoljnih priloga meštana ili predstavljaju poklon pojedinih ljudi iz golobočkog kraja.

Drugi svetski rat je, na svu sreću, mimoišao crkvu Hristovog Vaznesenja, pa u tom periodu ona nije preživela nikakva stradanja. Međutim, nakon rata, 1948. godine, komunističke vlasti zabranile su vršenje litija po poljima i osvećivanje zapisa o proslavama, a kao razlog za to navele da se tom prilikom gaze njive i letina.

Godine 1987. započeta je izgradnja novog parohijskog doma, da bi naredne godine bila izvršena elektrifikacija zvonika. Četiri godine nakon toga oslikane su niše na zapadnoj fasadi – u severnoj niši oslikano je Hristovo Vaznesenje, a u južnoj Sveta Trojica. Kompozicije su rađene u tehnici all-seka, a uradio ih je akademski slikar Zoran Grebenarević iz Beograda.

Arhitektura

Crkva vaznesenja Isusa Hrista u Goloboku je izdužene jednobrodne osnove, sa velikom istočnom apsidom, dozidanom pripratom iznad koje se uzdiže masivni zvonik. Građevina je rađena od čvrstog materijala, temelji su od lomljenog kamena, a zidovi od opeke starog formata, dok je kao vezivno sredstvo korišćen krečni malter. Zidovi su sa obe strane omalterisani i okrečeni.

Crkva je rađena po uzoru na crkve u Kolarima i Drugovcu. Na takvu konstataciju upućuju dimenzije crkve, zdepasti zvonik i izgled fasada. Na spoljašnjoj fasadi primenjena je redukcija arhitektonske štukature: arhitektonski dekor je uprošćen, nema suvišnih detalja jer je majstor na veoma vešt način izvršio stilizaciju ornamenata, prilagođavajući je materijalnim okolnostima. U toj težnji pomirenja raskoši i siromaštva, zahvaljujući svom dugogodišnjem iskustvu, uspeo je da pronađe određenu ravnotežu, koja se ogleda u naglašavanju plastičnosti pilastra na uglovima i na zapadnoj strani.

U prostorno-koncepcijskom smislu, unutrašnjost crkve podeljena je na oltarski deo, prostor za vernike – naos i pripratu. Oltarski deo, u odnosu na ostale, najmanji je, dok je naos u prostornom smislu najveći. Premda je oltarski deo najmanji, on predstavlja najznačajniji i najsvetiji deo crkve kao građevine. Unutrašnjost oltarskog prostora je ptokovičastog oblika sa kalotastim završetkom, dok je sa spoljne strane sedmostran. Širina oltarske apside je 4,5 metara, a dubina 4,85 metara, dok dubina potkovičastog dela iznosi 2,5 metara.

U arhitektonskom smislu, kao i po radnjama koje se odvijaju u njemu, oltarski prostor se može podeliti na tri dela: severni, centralni i južni. Severni deo oltarskog prostora je pravougaonog oblika i dimenzija je 1,51 h 0,90 metara. U ovom delu oltarskog prostora, u istočnom zidu, nalazi se niša čija širina iznosi oko 50, visina 205, a dubina 49 centimetara. U pomenutoj niši nalazi se žrtvenik, odnosno proskomidion, mesto gde se vrši priprema Svetih Darova. Na žrtveniku se čuvaju Sveti Darovi sve do Velikog vhoda, kada se prenose na Časnu trpezu, na kojoj se vrši Sveto Prinošenje. U ovom delu nalazi se i manji umivaonik koji služi za pranje ruku služaščeg pre početka proskomidisanja, u znaku biblijske poruke da se čistim prilazi čistom. Centralni deo oltarskog prostora je pravougaonog oblika sa polukružnim završetkom sa istočne strane. Širina ovog prostora iznosi 4,5 metara, dok je dubina 4,85 metara. U sredini ovog prostora nalazi se Časna trpeza, dimenzija 100 h 120 centimetara. Južni deo oltaskog prostora, poznatiji kao đakonikon, sličan je severnom delu.

S obzirom da je crkva bazilikanske osnove, u njenoj unutrašnjosti nema organizacionog centralnog-podkupolnog dela koga nose slobodni stubovi ili pilastri, već su tu funkciju preuzeli pilastri koji se završavaju lukovima koji nose svod.

Unutrašnji prostor je tako organizovan da se odmah posle ulaza nalazi manje predvorje, poznatije kao priprata, koju od naosa odvajaju dva masivna stuba. Komunikacija između naosa i priprate ostvaruje se pomoću tri otvora – prolaza, od kojih je središnji najveći.

Prostor naosa od oltarskog dela priprate odvajaju pilastri širine 80 i debljine oko 50 centimetara. Pored ovih pilastra, u okviru naosa, sa obe strane smeštena su još po dva pilastra. Prostor između prvog i drugog pilastra širok je oko 225 centimetara i u njemu su smeštene pevnice. Dužina naosa iznosi 8,8, a širina 7,5 metara, dok je priprata pravougaonog oblika, dimenzija 3,3 h 7,5 metara.

Pokretne ikone i bogoslužbene knjige

Crkve Vaznesenja Hristovog poseduje dosta celivajućih, odnosno pokretnih ikona, od kojih su neke naslikane još tokom 19. veka . Među starijim ikonama su Krštenje Isusa Hrista (ulje na platnu, 1901), Sveti arhiđakon Stefan (ulje na platnu, kraj 19. veka), Sveti arhistratig Mihailo (ulje na platnu, 1901) i Sveti Nikola (tempera na drvetu, kraj 19. ili početak 20. veka).

Biblioteka crkve, iako skromna, sadrži nekoliko veoma zanimljivih i starih knjiga, od kojih je većina štampano u Rusiji, a među kojima su značajnije Opšti minej (Moskva, 1862), Cvetni triod (Moskva, 1886), Praznički minej (Moskva, 1895), Posni triod (Moskva, 1895), Irmologion (Moskva, 1895) i Tipik-Ustav (Moskva, 1897).

Galerija

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Vidi još

• Spisak spomenika kulture u Podunavskom okrugu

Spoljašnje veze

• Republički zavod za zaštitu spomenika kulture - Beograd
• Lista spomenika