Crkva Svetog Spasa u Kučevištu
| Crkva Svetog Spasa | |
|---|---|
.JPG) Crkva Svetog Spasa | |
| Osnovni podaci | |
| Tip | pravoslavna crkva |
| Jurisdikcija | Srpska pravoslavna crkva |
| Eparhija | Pravoslavna ohridska arhiepiskopija |
| Osnivanje | 14. vek |
| Osnivač | župan Radoslav |
| Posvećen | Vavedenje Presvete Bogorodice |
| Arhitektura | |
| Stil | Srpsko-vizantijski |
| Lokacija | |
| Mesto | Kučevište |
| Država |  Severna Makedonija |
| Koordinate | 42° 6′ 44″ N 21° 25′ 1″ E / 42.11222° S; 21.41694° I |
  Crkva Svetog Spasa Crkva Svetog Spasa na karti Severne Makedonije | |
Crkva Svetog Spasa u Kučevištu je srpska srednjovekovna pravoslavna crkva koja se nalazi u Kučevištu, na padinama Skopske Crne Gore. Posvećena je Vavedenju Presvete Bogorodice, ali je poznata kao crkva Svetog Spasa jer slavi Spasovdan.[1]
Istorija
[uredi | uredi izvor]Godina 1348. je smatrana za odlučujući datum u pogledu nastanka crkve. Tada je car Dušan, uz pristanak župana Radoslava, priložio crkvu manastiru Svetih arhanđela kod Prizrena. Međutim, kasnija proučavanja su pružila pouzdanije podatke o vremenu nastanka crkve. Prema njima ona je nastala u periodu između 1332. i 1337. godine.[2] U unutrašnjosti su naslikani u prirodnoj veličini, obučeni u bogato ukrašenoj vlastelinskoj odeći župan Radoslav i njegova žena Vladislava, a pored njih su portreti cara Dušana, njegove žene Jelene i sina Uroša. U gornjem delu crkve je za vreme Osmanlija 1501. godine izgrađena skrivena kapela posvećena Svetom Nikoli. Kapela je u stvari bila crkva u crkvi, sa tajnim unutrašnjim stepenicama. Pošto u njoj nije bilo mesta za sve vernike, na bogoslužbu su uglavnom dolazili kmetovi, učitenji i viđeniji ljudi Kučevišta. Ona je bila toliko dobro sakrivena, da je Turci za vreme svoje vladavine nisu otkrili. Hram je ponovo živopisan 1874. godine, kada je nastala freska Svetog Miloša Obilića, koju su naslikali mijački zografi. Nekadašnje unutrašnje stepenice više ne postoje, ali su seljani napravili nove spoljašnje pošto kapela više nije tajna. Crkva je 1956. i 1957. restauirana, da bi 1984. stradala zbog požara, kada je pored priprate, izgorela vrlo bogata arhiva sa matičnim knjigama izuzetnog značaja.[3]
Arhitektura
[uredi | uredi izvor]Ravan fasade ima dva ukrasna luka i jedan na čeonoj strani bočnog kraka krsta. Zidanje je izvedeno u sigi, opeci i malteru, a sporadično se javljaju komadi kamena. Blokovi sige su postavljeni u horizontalnim redovima između kojih su pojasevi sa opekom i spojnicama maltera. U donjoj zoni blokovi su veći, posebno u prvih pet redova i nejednake veličine.[4] Originalni prozorski okviri nisu sačuvani. U centralnom luku otvor uzan, nepravilnih ivica , ispunjen je komadima opeke. U istočnom luku današnji otvor je pomeren udesno od osovine luka, a ispod njega se naziru dva komada vertikalno postavljene sige, koji su najverovatnije delovi doprozornika prvobitnog otvora. Priprata je dozidana uz naos crkve, što se jasno opaža po spojnici između dve susedne površine zida. Prvobitni zid sačuvan je do visine temena spoljnog luka zapadnog luka na severnom zidu crkve. Način zidanja ovde je slobodniji, komadi sige postavljeni su bez posebnog reda.
Petostrana površina zida apside ima ukrasne niše čija je sredina udubljena u pravilnom lučnom profilu, a na bočnim zidovima, levo i desno, nalaze se ukrasni lukovi iste visine. Na istočnoj starni apside je prozorski otvor postavljen celom širinom ukrasnog luka.[5] Kalote ukrasnih niša na apsidi rađene su od sige, jugoistočna je od opeke i maltera, mada je to kasnija intervencija. Zidanje fasadne površine je vrlo pravilno. Redovi sige smenjuju se u pravilnom ritmu sa redovima opeke i maltera sa dobro izvučenim spojnicama, ali su odstupanja u samim redovima opeke uočljiva. Ukrasni lukovi na bočnim zidovima su urađeni brižljivije na južnoj strani, sa većom upotrebom pojaseva opeke i spojnica od maltera.[6] Ravan fasade iznad polukružnih niša nešto je uvučena u odnosu na ravan fasade donje zone. Dograđeni trem uz fasadu crkve otežava sagledavanje njene površine u celosti. Prizemlje trema svojom visinom odgovara visini južnog portala crkve. Grede njegovog krova se oslanjaju na drvenu konstrukciju odmaknutu od zida crkve koji se u prizemlju može sagledati u donjoj zoni, odnosno do površina prekrivenih freskama. Vidljivi deo fasade dozidane priprate jasno je odeljen od fasade naosa crkve. U poređenju sa severnom stranom, ovde je zidanje pravilnije, komadi sige bolje klesani, horizontalni relovi sige odeljeni su uskim trakama opeke koja se javlja i između komada sige postavljenih po vertikali. Druga zona fasade vidljiva je sa sprata trema. Jedina površina nepokrivena freskama je gornji deo istočne niše sa uskim otvorom i okvirnim lucima. Najbolje je očuvan gornji deo fasade iznad lunete portala, kao i nešto manje delovi zida zapadno i istočno od nje.[7]
Osnova građevine u celini (naos i priprata) postavljena je pravilno u geometrijskom smislu. Jednake su severna i južna strana u ukupnim dužinama, 1.420 cm. Potpuno su jednake dužina crkve 925 cm, a neznatno je odstupanje kod mera bočnih strana priprate 492 prema 498 cm. Simetričan je ritam osnovnih dužinskih mera na fasadama crkve. Položaj i veličina ukrasnih niša na bočnim fasadama projektovani su u skladu sa osnovnom strukturom građevine.[8]
Kapela Svetog Nikole
[uredi | uredi izvor]U gornjoj polovini đakonikona obrazovana je kapela. Tačno po sredini visine u zid su ukopane talpe poprečno. Samo je uz zapadni zid ostavljen slobodan prostor sa 30 cm širine za provlačenje u gornju prostoriju. U istočnom zidu gornje prostorije izgrađena je pravougaona niša u kojoj je naslikano poprsje Svetog Nikole. Slična niša postoji i u severnom zidu. U južnom zidu naosa (zapadni deo) vidi se horizontalna greda u visini ostalih greda prve zone. Ova greda se provlači kroz prozore đakonikona i zapadnog dela južnog zida naosa, i povezana je sa ostalim gredama te zone.[9]
Galerija
[uredi | uredi izvor]Živopis
[uredi | uredi izvor]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Trifunoski 1971, str. 79.
- ^ Korać 2003, str. 129.
- ^ Misterija srpske crkve podignute na glavama Turaka: Kad uđete u nju, naići ćete na još jedna, tajna vrata (FOTO) telegraf.rs
- ^ Korać 2003, str. 135.
- ^ Korać 2003, str. 137.
- ^ Korać 2003, str. 139.
- ^ Korać 2003, str. 140.
- ^ Korać 2003, str. 142.
- ^ Korać 2003, str. 134.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Trifunoski, Jovan (1971). Skopska Crna Gora: prirodna sredina, prošlost, naselja, stanovništvo i privreda. Skopje.
- Korać, Vojislav (2003). Spomenici monumentalne srpske arhitekture XIV veka u Povardarju. Beograd.
