Crnogorska federalistička stranka
Crnogorska federalistička stranka Crnogorska stranka (1925) | |
|---|---|
| Vođa | Sekula Drljević |
| Sekretar | Dušan Vučinić |
| Osnivač | Mirko Mijušković |
| Osnovana | 1925. |
| Raspuštena | de facto 1941. (16 god.) |
| Sedište |  Kraljevina Jugoslavija |
| Ideologija | federalizam, crnogorski suverenizam. |
Crnogorska federalistička stranka je kolokvijalni naziv za bivšu regionalnu političku partiju koja je osnovana 1925. godine na Cetinju, pod zvaničnim imenom: Crnogorska stranka (bez drugih dodataka u nazivu). Federalistička odrednica u kolokvijalnom nazivu stranke nastala je kao oznaka političkog kontinuiteta sa neformalnim crnogorskim federalističkim pokretom, koji je počeo da nastaje 1919. godine. Prerastanjem pokreta u stranku (1925), prepoznatljiva federalistička odrednica se nije našla u zvaničnom stranačkom nazivu, ali je uprkos tome opstala u tadašnjoj političkoj javnosti. Po istom osnovu, kolokvijalni naziv stranke je ušao u istoriografiju i publicistiku. Među najznačajnijim vođama stranke bili su: Mirko Mijušković, Dušan Vučinić, Sekula Drljević i drugi.[1]
Nastanak pokreta[uredi | uredi izvor]
U vrijeme ujedinjenja Kraljevine Crne Gore sa Kraljevinom Srbijom i stvaranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (1918), u Crnoj Gori je došlo do političke polarizacije i podjele na bjelaše (pobornici ujedinjenja) i zelenaše (protivnici novonastalog stanja). Nakon sloma Božićne pobune, koja je izbila početkom 1919. godine, radikalno (separatističko) krilo zelenaškog pokreta potpalo je pod udar državne vlasti, dok su druge zelenaške grupacije počele da tragaju za novim oblikom političkog djelovanja, koji bi u novonastalim okolnostima bio formalno prihvatljiv.[2]
U to vrijeme, jedno od glavnih političkih pitanja u čitavoj Kraljevini SHS bilo je pitanje o budućem obliku državnog uređenja. Na jednoj strani bile su pristalice centralizma i unitarizma, dok su na drugoj strani bile pristalice regionalizma i federalizma. Pošto je federalizam smatran politički legitimnom opcijom, umjereno krilo zelenaškog pokreta se počelo okretati ka federalističkom konceptu, koji su u to vrijeme zastupale i neke druge političke grupacije u Kraljevini SHS.[3]
Iz ugla zelenaškog pokreta, federalistička opcija je predstavljala srednje rješenje, koje je omogućavalo da se oko jednog, legalno prihvatljivog programa, okupe razne zelenaške struje, počevši od umjerenih zagovornika administrativne autonomije Crne Gore, preko zagovornika federalizma, do pobornika konfederalizma i radikalnih zagovornika separatizma, s tim što su ovi posljednji svoja uvjerenja morali prikrivati, pošto je otvoreno zagovaranje separatizma potpadalo pod udar državne vlasti.
Iako je federalistički koncept pružao mogućnost za legalizaciju zelenaškog programa, unutrašnja heterogenost zelenaškog pokreta se pokazala kao prepreka za formalno osnivanje jedinstvene političke organizacije, usljed čega su izbori za Ustavotvornu skupštinu (1920) dočekani bez jasno profilinanog programa i formalne organizacije, što je državnim vlastima omogućilo da osujete pokušaj isticanja posebne federalističke izborne liste u Crnoj Gori.[4]
Tek uoči narednih skupštinskih izbora, koji su održani 1923. godine, pokret je uspeo da istakne svoje kandidate, osvojivši 0,4% glasova i 2 poslanička mandata. Ulazak u skupštinu je omogućio zelenaškim prvacima da razviju neposredniju saradnju sa drugim političkim činiocima, a prvenstveno sa onim strankama koje su se zalagale za decentralizaciju i federalizaciju.[5][6]
Na narednim skupštinskim izborima koji su održani u februaru 1925. godine, zelenaši su osvojili 0,5% glasova i 3 poslanička mandata.[7]
Osnivanje stranke[uredi | uredi izvor]
Do formalnog osnivanja stranke došlo je u oktobru 1925. godine, nakon konsolidacije u zelenaškim redovima. Prilikom osnivanja, usvojen je naziv Crnogorska stranka, bez drugih političkih odrednica, čime se željelo postići objedinjavanje svih zelenaških struja, a oko takvog opšteg naziva se ujedno željelo izvršiti i okupljanje svih pristalica crnogorstva. Za prvog predsjednika stranke izabran je Mirko Mijušković (bivši crnogorski ministar), a za sekretara Dušan Vučinić. Organi stranke su bilo: Vrhovno vijeće, Glavni odbor, sreski odbori i opštinski odbori. Stranka je izdavala list pod nazivom Crnogorac, a stranačko sjedište se nalazilo na Cetinju.[8]
Na skupštinskim izborima koji su održani 1927. godine, stranka je izgubila dobar deo glasova, tako da je dobila samo jednog poslanika.[9]
Nakon zavođenja Šestojanuarske diktature (1929), sve stranke su prestale sa radom, uključujući i Crnogorsku stranku, čiji su se čelnici našli na udaru integralističkog režima, koji je zagovarao stvaranje objedinjene "jugoslovenske" nacije.
Nakon pogibije kralja Aleksandra (1934) došlo je do ponovnog oživljavanja stranačkog organizovanja. Na skupštinskim izborima koji su održani 1935. godine, a potom i na narednim skupštinskim izborima koji su održani 1938. godine, Crnogorska stranka je izgubila raniji značaj i priključila se listama Ujedinjene opozicije (1934-1937) i Bloka narodne sloge (1938).
Međutim, nakon Sporazuma Cvetković-Maček (1939), rukovodstvo Crnogorske stranke je počelo da radikalizuje svoje stavove, a desno krilo stranke je počelo da se približava fašističkoj ideologiji, upirući poglede u Musolinijevu Italiju, koja je nakon okupacije susjedne Albanije (1939) izbila na granicu Crne Gore.
Drugi svjetski rat[uredi | uredi izvor]
Nakon aprilskog rata i sloma Kraljevine Jugoslavije (1941), znatan dio rukovodstva Crnogorske stranke se na čelu sa Sekulom Drljevićem pridružio Italijanima u nadi da će im okupator predati vlast u budućoj Nezavisnoj Državi Crnoj Gori. Iako su okupatori u početku gledali blagonaklono na Drljevića, kasnije su ga uklonili iz Crne Gore. Drljević se potom povukao u NDH postajući saradnik ustaškog režima i savjetnik Ante Pavelića.[10] Krajem rata pobjegao je u Judenburg u Austriji, gde su ga 1945. godine ubili srpski četnički emigranti. U međuvremenu, dio stranačkog rukovodstva je 1943. godine održao konferenciju i izabrao privremenu upravu, koja je posebnim proglasom pokušala da afirmiše ranije stavove sa osnivačkog kongresa (1925). Ovo prestrojavanje je omogućilo dijelu rukovodstva i članstva da se uključi u redove Narodnooslobodilačkog pokreta. Izvjesnom broju članova stranke, koji su stali uz Italijane i Nijemce, poslije rata je suđeno kao saradnicima okupatora.
U savremenom dobu, bivša Crnogorska stranka je inspirisala razne stranke i organizacije poput Socijaldemokratske partije Crne Gore (koja je i zvanično tražila rehabilitaciju Sekule Drljevića i Savića Marković-Štedimlije) i Dukljanske akademije nauka i umjetnosti. Takođe ideologija Crnogorske stranke je predstavljala istorijsku bazu separatističkog pokreta u Crnoj Gori, koji će dovesti do referenduma i nezavisnosti Crne Gore (2006).
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Vujović 1981.
- ^ Vujović 1981, str. 66.
- ^ Vujović 1981, str. 55.
- ^ Vujović 1981, str. 70.
- ^ Vujović 1981, str. 93.
- ^ Dimić 2001, str. 120.
- ^ Vujović 1981, str. 147.
- ^ Vujović 1981, str. 172, 177.
- ^ Vujović 1981, str. 331.
- ^ Pajović 1971, str. 75-89.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Antonić, Slobodan (1999). „Stranački i društveni rascepi u Crnoj Gori”. Sociologija: Časopis za sociologiju, socijalnu psihologiju i socijalnu antropologiju. 41 (2): 165—186. Arhivirano iz originala 24. 04. 2020. g. Pristupljeno 11. 09. 2019.
- Vujović, Dimitrije (1981). Crnogorski federalisti 1919-1929. Titograd: Crnogorska akademija nauka i umjetnosti.
- Dimić, Ljubodrag (2001). Istorija srpske državnosti. 3. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Lakić, Zoran; Pajović, Radoje; Vukmanović, Gojko (1963). Narodnooslobodilačka borba u Crnoj Gori 1941-1945: Hronologija događaja. Titograd: Istorijski institut.
- Pajović, Radoje (1971). „Politička akcija Sekule Drljevića i njegova saradnja sa ustaškim vođstvom i njemačkim poslanstvom u Zagrebu (1943-1945)”. Časopis za suvremenu povijest. 3 (1): 75—89.
- Pajović, Radoje (1977). Kontrarevolucija u Crnoj Gori: Četnički i federalistički pokret 1941-1945 (PDF). Titograd: Istorijski institut. Arhivirano iz originala (PDF) 26. 08. 2014. g. Pristupljeno 13. 07. 2015.
- Petranović, Branko (1980). Istorija Jugoslavije 1918-1978. Beograd: Nolit.
- Petranović, Branko (1988). Istorija Jugoslavije 1918-1988. 1. Beograd: Nolit.
- Radojević, Mira (1994). Udružena opozicija 1935-1939. Beograd: Institut za savremenu istoriju.
- Stamatović, Aleksandar D. (2007). „Nacionalni identitet zelenaša i crnogorskih federalista 1918-1941”. Politička revija. 6 (1): 119—139.