Švajcarski najamnici
Švajcarski najamnici (engl. Swiss mercenaries, nem. Reisläufer), elitne najamničke pešadijske jedinice regrutovane u kantonima Stare švajcarske konfederacije, koje su predstavljale najbolju profesionalnu pešadiju u srednjoj i zapadnoj Evropi u periodu poznog srednjeg veka i Renesanse (od kraja 15. do sredine 16. veka). Odlično obučeni, opremljeni i disciplinovani, naoružani hladnim oružjem za blisku borbu i postrojeni u zbijene kolone (kare), švajcarski kopljanici dominirali su na evropskim bojištima poznog srednjeg veka, od Burgundskih ratova (1475-1477) do kraja Italijanskih ratova (1525).[1][2]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Švajcarska narodna vojska[uredi | uredi izvor]
U doba jačanja feudalizma u Svetom Rimskom Carstvu, neke zajednice slobodnih seljaka (pastira) sa zajedničkom zemljom (ispašom) u alpskim dolinama Švajcarske uspele su da očuvaju svoju samoupravu sve do kraja 13. veka, uprkos pritisku okolnih feudalaca. Godine 1291. tri planinske župe - Švic, Uri i Untervalden - udružile su se u Večni savez radi odbrane od susednih habsburških grofova, postavivši tako temelj Švajcarske konfederacije, prve seljačke, demokratske republike u Evropi. Sva zemlja u konfederaciji pripadala je slobodnim seljacima, sva vlast okružnim skupštinama (koje su činile sve glave porodica) i izabranim starešinama, a vojna obaveza bila je opšta, kao kod starih Germana, čiji su se običaji najduže zadržali u Alpima. Vojna snaga ovog saveza bila je veoma značajna za ono vreme, pošto su svi sposobni muškarci stariji od 14 (ili najviše 16) godina bili vojnici: tako je sam okrug Švic imao oko 4.000 ljudi sposobnih za oružje. Za razliku od ove male seljačke republike, daleko veće i bogatije susedne feudalne države mogle su da pozovu pod oružje samo vitezove i najamnike, tako da su vojske švajcarskih neprijatelja većinom bile malobrojnije. Vojska saveznih kantona (oko 3.000-4.000 pešaka naoružanih toljagama i helebardama[a]) je 15, avgusta 1315. odbila napad austrijskog vojvode Leopolda I Habzburškog u bici kod Morgartena. Austrijska vojska (oko 2.000-3.000 vitezova i najamnika) je dočekana u zasedi u planinskim prolazima i zasuta balvanima i kamenjem, a zatim napadnuta sa svih strana i većinom uništena, pošto Švajcarci nisu uzimali zarobljenike. Godine 1318. Habzburgovci su zaključili primirje sa Švajcarcima, priznavši im nezavisnost, a do 1353. savezu je pristupilo još 5 gradskih okruga (Lucern, Cirih, Cug, Glarus i Bern). Naziv Švajcarska Konfederacija usvojen je 1386. godine. Novi gradski okruzi su u dotadašnje divlje i razbojničko ratovodstvo planinskih pastira, koje se nije mnogo razlikovalo od pragermanskog, uneli nešto više sistema, organizacije, tehnike i veštine, ali ga nisu humanizovali. U feudalnim sukobima, vitezovi i najamnici su štedeli svoje protivnike, kako bi ih pustili uz otkup. Sa druge strane, Švajcarcima je bilo zabranjeno da uzimaju zarobljenike, a svi zarobljeni neprijatelji ubijani su bez milosti. U bici kod Laupena (1339) prvi put se videla saradnja između građana i seljaka: kada je grad Bern napadnut od okolnih feudalaca i habzburškog grada Frajburga, u pomoć mu je došlo oko 1.000 seljaka iz Švica, Urija i Untervaldena. Dok su građani Berna - formirani u pravougaonu falangu od 50 boraca po frontu i isto toliko po dubini - potukli pešadiju iz Frajburga, gorštaci, zbijeni u obliku ježa su odolevali naletima brojno nadmoćnijih vitezova sve dok ih nisu izbavili Bernjani udarom neprijatelju u leđa.[1]
Burgundski ratovi[uredi | uredi izvor]
U burgundskim ratovima (1474-1477), suočila se najbolje naoružana i najbolje organizovana evropska vojska onog vremena (burgundske ordonans kompanije) sa pešadijom švajcarskih kantona u bitkama kod Gransona, Murtena i Nansija. Protivno svim očekivanjima, vojska Burgundije, koja je imala najbolju tešku konjicu i najbolju artiljeriju u zapadnoj Evropi, pokazala se potpuno nemoćnom protiv švajcarskih seljaka, bez oklopa i bez konjice, postrojenih u kopljaničke kare, koje bi u svim bitkama najpre sa lakoćom odbile juriše oklopljenih vitezova, a zatim, ne kvareći poredak, žestokim jurišem pregazile artiljeriju i strelce koji su ih podržavali. Sam burgundski vojvoda Karlo Smeli, koji nije shvatao da su porazi njegove vojske rezultat stvarnog odnosa snaga - nadmoći disciplinovane švajcarske pešadije nad njegovom konjicom - poginuo je kod Nansija.[1]
Švajcarci kao najbolja pešadija u Evropi[uredi | uredi izvor]
Neočekivana pobeda švajcarskih pešaka nad burgundskim vitezovima označava početak dominacije pešadije na evropskim bojištima od kraja 15. veka. Po uzoru na Švajcarce, susedne države (Francuska, Italija i Nemačka) pokušale su da stvore sopstvenu pešadiju, ali samo u Nemačkoj je to i uspelo. Habsburški car Maksimilijan je po uzoru na Švajcarce formirao profesionalnu najamničku pešadiju - landsknehte, koji su se u italijanskim ratovima pokazali ravnim Švajcarcima. Sa druge strane, pešadijske jedinice stvorene u Francuskoj i Italiji podlegle su pred Švajcarcima i landsknehtima gotovo bez otpora. Stoga su od početka 16. veka italijanski vladari i francuski kraljevi kao pešadiju koristili isključivo švajcarske najamnike. Pri tome, za razliku od drugih najamničkih družina onog vremena, koje su bile prikupljane po potrebi, sastavljene od probisveta, kriminalaca i avanturista, nedisciplinovane i nepouzdane, odrede švajcarskih najamnika formirale su same vlasti u kantonima od dobrovoljaca iz švajcarske narodne vojske i izdavale ih u službu stranim vladarima na osnovu zvaničnih ugovora. Ugovori su precizno regulisali trajanje službe i visinu plate, a vlasti kantona su garantovale za vernost i pouzdanost svojih ratnika, pod uslovom da su poslodavci uredno ispunjavali obaveze u pogledu plaćanja.[1] Švajcarska pešadija ostala je nepobeđena na bojnom polju sve do bitke kod Bikoke (1522). Švajcarci su slomljeni neočekivanom vatrom artiljerije i pešadije naoružane arkebuzama, pa razbijeni protivudarom. Do tog vremena bilo je malo bitaka u kojima se vatrena moć arkebuza i artiljerije tako jasno ispoljila. Bio je to prvi poraz švajcarske pešadije, koja je bitku rešavala jurišem kopljanika postrojenih u punu karu, posle dvovekovnih pobeda.[3] Posle ove bitke, evropske pešadijske jedinice ubrzano se naoružavaju ručnim vatrenim oružjem - arkebuzama (od 1/3 do 1/2 boraca u pešadiji), dok kopljanici umesto ofanzivne preuzimaju defanzivnu ulogu.
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Kombinacija koplja i sekire, izvrsno pešadijsko oružje za borbu protiv oklopljenih konjanika.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g Tomac, Petar (1959). Vojna istorija. Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 493—507.
- ^ Peinter, Sidni (1997). Istorija srednjeg veka (284-1500). Beograd: Klio. str. 416.
- ^ Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 1), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1970), str. 610
