Švedska Estonija
| Švedska Estonija Svenska Estland | |||
|---|---|---|---|
 Švedske teritorije na istočnom Baltiku u 17. veku | |||
| Geografija | |||
| Regija | Istočna Evropa | ||
| Zemlja |  Estonija
| ||
| Glavni grad | Reval (Talin) | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | švedski, estonski, nemački | ||
| Religija | luteranizam | ||
| Politika | |||
| Oblik države | Dominion Švedskog carstva | ||
| Istorija | |||
| — Osnivanje | 1558. | ||
| — Ukidanje | 10. septembar 1721. | ||
| — Status | vazalna kneževina | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice Švedske | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
|
| ||
.svg)
Švedska Estonija (šved. Svenska Estland; est. Rootsi aeg) naziv je za severni, severozapadni i zapadni deo Estonije koji se od 1558. do 1721. godine nalazio pod upravom Švedskog carstva. Od 1645. celokupna teritorija današnje Estonije dolazi pod švedsku vlast, a južni i centralni delovi zemlje bili su deo Švedske Livonije.
Iako su Šveđani bili prisutni na istočnim Baltičkim obalama od ranog srednjeg veka, do intenzivnijeg prodora švedskog uticaja na tom području dolazi u drugoj polovini 16. veka sa slabljenjem uticaja Tevtonske monaške države, nakon što je baltičko-nemačko plemstvo iz Harjume i Virume u junu 1561. zvanično zatražila zaštitu tadašnjeg švedskog kralja Erika XIV (čime je Švedska ušla u Livonski rat protiv Rusije).[1] Švedska je do 1583. kontrolisala celu severnu Estoniju, uključujući i ostrvo Hijumu
Stvarna moć Švedske nad Estonijom počinje da opada u vreme Velikog severnog rata sa Ruskom Imperijom (1700−1721), a ruska prevlast nad celim istočnim Baltikom ozvaničena je poptisivanjem Ništadskog mira 30. avgusta 1721. godine.[2]
Švedska osvajanja Estonije su pored političkih i vojnih benefita umnogome bila uzrokovana i ekonomskim razlozima. Zauzimanjem celih istočnih obala Baltičkog mora Švedska je preuzela primat u pomorskoj trgovini sa Rusijom,[3] a sprečene su i sve potencijalne teritorijalne aspiracije Rusije i Danske prema Finskoj koja je bila u domenu švedskog interesa.[4]
Iako su Šveđani u Estoniji zadržali dotadašnji feudalni sistem kmetstva, izvršene su i značajne reforme koje su seljacima omogućavale nasledna prava na zemljište koje su obrađivali. Bio je to prvi put u istoriji da je estonskim seljacima pravno omogućeno nasleđivanje zemlje. Zbog svega toga u estonskom predanju period švedske vladavine se naziva „Starim dobrim švedskim dobom” (est. vana hea Rootsi aeg).[5] Po nalogu švedskog kralja Gustafa II Adolfa u Revalu i Dorpatu su otvorene prve gimnazije, a 1632. osnovan je i Univerzitet u Tartuu. U oba grada istovremeno su počele sa radom i štamparije. Tokom 1680-ih otvaraju se i brojne osnovne škole širom zemlje, ponajviše zahvaljujući zalaganju Bengta Forselijusa koji je izvršio i ortografsku reformu estonskog jezika.[6] U periodu od 60 do 70 godina od uspostavljanja švedske vlasti broj stanovnika Estonije je naglo rastao, a populacioni bum naglo je zaustavila Velika glad koja je za svega dve godine (1695–1697) „uzela” oko 70.000–75.000 života (ili oko 20% od ukupne tadašnje populacije).[7]
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Tarkiainen, Kari; Tarkiainen, Ülle (2013). Provinsen bortom havet. Estlands svenska historia 1561-1710 (na jeziku: Swedish). Atlantis. str. 38. ISBN 978-91-7353-652-3.
- ^ Tarkiainen, Kari; Tarkiainen, Ülle (2013). Provinsen bortom havet. Estlands svenska historia 1561-1710 (na jeziku: Swedish). Atlantis. ISBN 978-91-7353-652-3.
- ^ Tarkiainen, Kari; Tarkiainen, Ülle (2013). Provinsen bortom havet. Estlands svenska historia 1561-1710 (na jeziku: Swedish). Atlantis. str. 20—29. ISBN 978-91-7353-652-3.
- ^ Roberts, Michael (1984). The Swedish Imperial Experience 1560-1718. Cambridge University Press. str. 9. ISBN 978-0-521-27889-8. Pristupljeno 9. 03. 2014.
- ^ Raukas, Anto (2002). Eesti entsüklopeedia 11: Eesti üld (na jeziku: estonski). Eesti Entsüklopeediakirjastus. str. 283. ISBN 978-9985-70-115-7.
- ^ Raun, Toivo U. (2002). Estonia and the Estonians: Second Edition, Updated. Hoover Press. str. 32—33. ISBN 9780817928537.
- ^ Raun, Toivo U. (2002). Estonia and the Estonians: Second Edition, Updated. Hoover Press. str. 31. ISBN 9780817928537.
Literatura
[uredi | uredi izvor]Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]- Tarkiainen, Kari; Tarkiainen, Ülle (2013). Provinsen bortom havet. Estlands svenska historia 1561-1710 (na jeziku: Swedish). Atlantis. ISBN 978-91-7353-652-3.
- Online encyclopedia – WorldStatesmen.org