Pređi na sadržaj

NGC 5139

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
NGC 5139
Podaci posmatranja (J2000.0[1] epoha)
Strano imeNGC 5139,[2] GCl 24,[2] ω Centauri,[3]
SazvežđeKentaur
Rektascenzija13h 26m 47,0s[4]
Deklinacija- 47° 28" 51'[4]
Crveni pomak0,000794[2]
Heliocentrična radijalna brzina238 km/s[2]
Udaljenost15,8 ± 11 kly (4,8 ± 3,4 kpc)[3]
Prividna veličina (V)5,3[5][6][7]
Vrstazbijeno zvezdano jato
Veličina55,00'
Magnituda najsjajnije/centralne zvezde11,5[8]
Fotografska magnituda
(B filter)		6,1[1]
Ostale oznake
GCL 24, ESO 270-SC11, Omega Cen
Vidi još: Galaksija, Spisak galaksija

NGC 5139 (ω Cen, NGC 5139, ili Caldwell 80) jeste zbijeno zvezdano jato u sazvežđu Kentaur koje se nalazi na NGC listi objekata dubokog neba. Deklinacija objekta je - 47° 28' 51" a rektascenzija 13h 26m 47,0s. Prividna veličina (magnituda) objekta NGC 5139 iznosi 5,3 a fotografska magnituda 6,1. NGC 5139 je još poznat i pod oznakama GCL 24, ESO 270-SC11, Omega Cen.[9] Procenjuje se da sadrži približno 10 miliona zvezda i ukupnu masu koja je ekvivalentna 4 miliona solarnih masa,[10] što ga čini najmasovnijim poznatim globularnim jatom na Mlečnom putu.

Omega Kentauri se veoma razlikuje od većine drugih galaktičkih globularnih jata do te mere da se smatra da je nastao kao ostatak jezgra poremećene patuljaste galaksije.[11]

Istorija posmatranja

[uredi | uredi izvor]
Omega Kentauro- (NGC 5139)

Godine 150, grčko-rimski pisac i astronom Ptolomej je katalogizovao ovaj objekat u svom Almagestu kao zvezdu na leđima konja, „Quae est in principio scapulae“. Nemački kartograf Johan Bajer koristio je Ptolomejeve podatke da označi ovaj objekat „Omega Kentauri“ u svojoj publikaciji Uranometrija iz 1603. godine.[12] Koristeći teleskop sa južnoatlantskog ostrva Sveta Helena, engleski astronom Edmond Halej ponovo je otkrio ovaj objekat 1677. godine, navodeći ga kao nezvezdani objekat. Godine 1716, Halej ga je objavio kao deo svog spiska od šest „svetlećih tačaka ili mrlja“ u Filozofskim transakcijama Kraljevskog društva.[13][14]

Švajcarski astronom Žan-Filip de Šezo uključio je Omega Kentaura u svoju listu od 21 magline iz 1746. godine,[14][15] kao i francuski astronom Lakaj 1755. godine, odakle je kataloški broj označen kao L I.5.[16] Kao globularno jato prvi put ga je prepoznao škotski astronom Džejms Danlop 1826. godine, koji ga je opisao kao „prelepu kuglu zvezda veoma postepeno i umereno komprimovanu do centra“.[17][18]

Osobine

[uredi | uredi izvor]

Na udaljenosti od oko 17.090 svetlosnih godina (5.240 parseka) od Zemlje, Omega Kentauri je jedno od retkih globularnih jata vidljivih golim okom — i izgleda skoro jednako veliko kao pun Mesec kada se gleda iz mračnog, ruralnog područja.[19] To je najsjajnije, najveće i, sa 4 miliona solarnih masa,[7] najmasovnije poznato globularno jato povezano sa Mlečnim putem. Od svih globularnih jata u Lokalnoj grupi galaksija, samo je Majal II u galaksiji Andromeda svetliji i masivniji.[20] Orbitirajući kroz Mlečni put, Omega Kentauri sadrži nekoliko miliona zvezda Populacije II i star je oko 12 milijardi godina.[21]

Zvezde u jezgru Omega Kentauri su toliko pretrpane da se procenjuje da su u proseku udaljene samo 0,1 svetlosnu godinu jedna od druge.[21] Unutrašnja dinamika je analizirana merenjima radijalnih brzina 469 zvezda.[22]

Dokaz centralne crne rupe

[uredi | uredi izvor]
Centralni region Omega Kentauri. Donja ilustracija prikazuje buduće pozicije zvezda istaknute belim okvirom na gornjoj slici. Svaki niz predstavlja predviđeno kretanje zvezde u narednih 600 godina. Period između tačaka odgovara 30 godina. Oktobar 2010.

Jedna studija iz 2008, predstavila je dokaze za crnu rupu srednje mase u centru Omega Kentauri, na osnovu zapažanja svemirskog teleskopa Habl i opservatorije Gemini na Sero Pačonu u Čileu.[23][24] Hablova napredna kamera za istraživanja pokazala je da se zvezde skupljaju u blizini centra Omega Kentauri, o čemu svedoči postepeni porast svetlosti zvezda u blizini centra. Koristeći instrumente u opservatoriji Gemini za merenje brzine zvezda koje se kovitlaju u jezgru jata, E. Nojola i njegove kolege su otkrili da se zvezde bliže jezgru kreću brže od zvezda koje su udaljenije. Ovo merenje je protumačeno da znači da nevidljiva materija u jezgru gravitaciono reaguje sa obližnjim zvezdama. Upoređujući ove rezultate sa standardnim modelima, astronomi su zaključili da je najverovatniji uzrok gravitaciono privlačenje gustog, masivnog objekta kao što je crna rupa. Izračunali su masu objekta na 40.000 solarnih masa.[23][25]

Međutim, noviji radovi su doveli u pitanje ove zaključke, posebno osporavanje predložene lokacije klaster centra.[26][27] Proračuni koji su koristili revidiranu lokaciju za centar otkrili su da brzina zvezda u jezgru ne varira sa rastojanjem, kao što bi se očekivalo da je prisutna crna rupa srednje mase. Iste studije su takođe otkrile da se svetlost zvezda ne povećava prema centru, već ostaje relativno konstantna. Autori su primetili da njihovi rezultati ne isključuju u potpunosti crnu rupu koju su predložili Nojola i kolege, ali je ne potvrđuju i ograničavaju njenu maksimalnu masu na 12.000 solarnih masa.

Poremećena patuljasta galaksija

[uredi | uredi izvor]

Nagađalo se da je Omega Kentauri jezgro patuljaste galaksije koju je poremetio i apsorbovao Mlečni put.[28] Zaista, smatra se da Kaptejnova zvezda, koja je trenutno udaljena samo 13 svetlosnih godina od Zemlje, potiče od Omega Kentaura.[29] Hemija i kretanje Omega Kentaurija u Mlečnom putu takođe su u skladu sa ovom slikom.[19] Poput Majala II, Omega Kentauri ima niz metalnosti i zvezdano doba koje sugeriše da se nije sve formiralo odjednom (kako se smatra da se formiraju globularna jata) i da bi zapravo mogla biti ostatak jezgra manje galaksije davno ugrađene u Mlečni put.[30]

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b Forbes, Duncan A.; Bridges, Terry (maj 2010), „Accreted versus in situ Milky Way globular clusters”, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 404 (3): 1203—1214, Bibcode:2010MNRAS.404.1203F, S2CID 51825384, arXiv:1001.4289 Slobodan pristup, doi:10.1111/j.1365-2966.2010.16373.x. 
  2. ^ a b v g „NGC 5139”. SIMBAD. Centre de données astronomiques de Strasbourg. Pristupljeno 2006-11-16. 
  3. ^ a b van de Ven, G.; van den Bosch, R. C. E.; Verolme, E. K.; de Zeeuw, P. T. (2. 1. 2006). „The dynamical distance and intrinsic structure of the globular cluster ω Centauri”. Astronomy and Astrophysics. 445 (2): 513—543. Bibcode:2006A&A...445..513V. S2CID 15538249. arXiv:astro-ph/0509228 Slobodan pristup. doi:10.1051/0004-6361:20053061. „best-fit dynamical distance D=4.8±0.3 kpc ... consistent with the canonical value 5.0±0.2 kpc obtained by photometric methods” 
  4. ^ a b Goldsbury, Ryan; et al. (decembar 2010), „The ACS Survey of Galactic Globular Clusters. X. New Determinations of Centers for 65 Clusters”, The Astronomical Journal, 140 (6): 1830—1837, Bibcode:2010AJ....140.1830G, S2CID 119183070, arXiv:1008.2755 Slobodan pristup, doi:10.1088/0004-6256/140/6/1830. 
  5. ^ Skiff, Brian A. (2. 5. 1999), „Observational Data for Galactic Globular Clusters”, The NGC/IC Project, Arhivirano iz originala 4. 2. 2018. g., Pristupljeno 2013-08-13. 
  6. ^ Arnold, H. J. P.; Doherty, Paul; Moore, Patrick (1999), The Photographic Atlas of the Stars, CRC Press, str. 173, ISBN 978-0750306546. 
  7. ^ a b D'Souza, Richard; Rix, Hans-Walter (mart 2013), „Mass estimates from stellar proper motions: the mass of ω Centauri”, Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, 429 (3): 1887—1901, Bibcode:2013MNRAS.429.1887D, arXiv:1211.4399 Slobodan pristup, doi:10.1093/mnras/sts426. 
  8. ^ SAC baza podataka 8.0, Saguaro astronomski klub, Feniks, Arizona, www.saguaroastro.org
  9. ^ „Omega Centauri: The Largest Globular Cluster”. Universe for Facts. Arhivirano iz originala 08. 03. 2016. g. Pristupljeno 21. 12. 2014. 
  10. ^ „APOD: 2010 March 31 - Millions of Stars in Omega Centauri”. 
  11. ^ Noyola, Eva; Gebhardt, Karl; Bergmann, Marcel (2008). „Gemini and Hubble Space Telescope Evidence for an Intermediate Mass Black Hole in omega Centauri”. The Astrophysical Journal. 676 (2): 1008. Bibcode:2008ApJ...676.1008N. arXiv:0801.2782 Slobodan pristup. doi:10.1086/529002. 
  12. ^ Bayer, Johann (1603). Uranometria (na jeziku: latinski). Augsburg, [Germany]: Christoph Mang.  Available at: Linda Hall Library (University of Missouri (Kansas City, Missouri, US)) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. jul 2018) The pages of this book are not numbered. However, towards the end of the book there appears "Tabula quadragesima prima, Centaurus." (Forty-first table, Centaur). The table lists Omega Centauri as "21 ω In imo dorso" (21 ω At the bottom of the back). The following page shows the constellation Centaur and Omega Centauri as a star labelled ω at the base of the Centaur's back.
  13. ^ See:
  14. ^ a b O'Meara, Stephen James (2013), Deep-Sky Companions: Southern Gems, Cambridge University Press, str. 244, Bibcode:2013dcsg.book.....O, ISBN 978-1107015012. 
  15. ^ Cheseaux compiled a list of nebulae during 1745–1746. He sent the list to his grandfather, in the form of a letter. The letter was read before the French Academy of Sciences in 1746. However, it was first published only in 1892 as part of a large article by the French astronomer Guillaume Bigourdan.
  16. ^ de la Caille (1755). „Sur les étoiles nébuleuses du ciel austral” [On the nebulous stars of the southern sky]. Histoire de l'Académie Royale des Sciences, avec les Mémoires de Mathématique & de Physique (na jeziku: francuski): 194—199.  ; see in the table on p. 196: "Nébuleuse du Centaure ... " Note: The catalog number "L I.5" designates: that the nebula is listed in Lacaille's catalog of 1755 (hence the "L"); that Omega Centauri is a nebula of the "first type" (première espèce, namely, nebulae that do not seem to be accompanied by stars when viewed via a telescope that is 2 feet long; hence the Roman numeral "I"); and that Omega Centauri is listed fifth among the nebulae of the first type (hence the "5"). See: Deep Sky Observer's Companion – the online database
  17. ^ Dunlop, J. (1828). „A catalogue of nebulae and clusters of stars in the southern hemisphere, observed at Parramatta in New South Wales”. Philosophical Transactions of the Royal Society. 118: 113—151. Bibcode:1828RSPT..118..113D. doi:10.1098/rstl.1828.0010 Slobodan pristup.  Omega Centauri is listed as No. 440 on p. 136.
  18. ^ Harrington, Phil (1. 5. 2013), „Binocular Universe: Songs of the Deep South”, Cloudy Nights Telescope Reviews, Pristupljeno 2013-08-13. 
  19. ^ a b „Black hole found in Omega Centauri”. ESA. 2008-04-02. Pristupljeno 2009-11-06. 
  20. ^ Frommert, Hartmut; Kronberg, Christine (22. 3. 1998), „NGC 5139”, The Munich Astro Archive, Arhivirano iz originala 28. 06. 2020. g., Pristupljeno 2013-08-13. 
  21. ^ a b „Peering into the Core of a Globular Cluster”, Hubble Site news Center, 4. 10. 2001, Pristupljeno 2013-08-13. 
  22. ^ Merritt, David; Meylan, Georges; Mayor, Michel (septembar 1997). „The stellar dynamics of Omega Centauri”. The Astrophysical Journal. 114: 1074—1086. Bibcode:1997AJ....114.1074M. S2CID 119478923. arXiv:astro-ph/9612184 Slobodan pristup. doi:10.1086/118538. 
  23. ^ a b Noyola, E.; Gebhardt, K.; Bergmann, M. (april 2008). „Gemini and Hubble Space Telescope Evidence for an Intermediate-Mass Black Hole in ω Centauri”. The Astrophysical Journal. 676 (2): 1008—1015. Bibcode:2008ApJ...676.1008N. arXiv:0801.2782 Slobodan pristup. doi:10.1086/529002. 
  24. ^ Noyola, Eva; Christensen, Lars Lindberg; Villard, Ray; Michaud, Peter (2. 4. 2008), „Black hole found in enigmatic Omega Centauri”, Monthly Notes of the Astronomical Society of South Africa, 67 (5–6): 82, Bibcode:2008MNSSA..67...82., Arhivirano iz originala 01. 09. 2013. g., Pristupljeno 2013-08-13. 
  25. ^ Douglas, Ian (2012). Singularity. Harper Voyager. ISBN 978-0061840272. 
  26. ^ Anderson, J.; van der Marel, R. P. (februar 2010). „New Limits on an Intermediate-Mass Black Hole in Omega Centauri. I. Hubble Space Telescope Photometry and Proper Motions”. The Astrophysical Journal. 710 (2): 1032—1062. Bibcode:2010ApJ...710.1032A. S2CID 15596662. arXiv:0905.0627 Slobodan pristup. doi:10.1088/0004-637X/710/2/1032. 
  27. ^ van der Marel, R. P.; Anderson, J. (februar 2010). „New Limits on an Intermediate-Mass Black Hole in Omega Centauri. II. Dynamical Models”. The Astrophysical Journal. 710 (2): 1063—1088. Bibcode:2010ApJ...710.1063V. S2CID 15235670. arXiv:0905.0638 Slobodan pristup. doi:10.1088/0004-637X/710/2/1063. 
  28. ^ „Astronomers Find Suspected Medium-Size Black Hole in Omega Centauri” (Saopštenje). 2008-04-02. Pristupljeno 2009-11-06. 
  29. ^ „Backward star ain't from round here”, New Scientist, Pristupljeno 2013-08-13. 
  30. ^ Hughes, J. D.; Wallerstein, G. (decembar 1998), „Age and Metallicity Effects in Omega Centauri I: Stromgren Photometry”, Bulletin of the American Astronomical Society, 30: 1348, Bibcode:1998AAS...193.6809H. 

Literatura

[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
NGC 5139 na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=NGC_5139&oldid=28403177”