Pređi na sadržaj

Španski jezik

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
(preusmereno sa Spanish language)
Španski jezik
Kastiljanski jezik
idioma español, español
idioma castellano, castellano
Izgovor/espaˈɲol/, /kasteˈʎano/ — /kasteˈʝano/
Govori se uŠpanija, Meksiko, većem delu Centralne Amerike, u većini zemalja Južne Amerike — govori ga više od 50% stanovništva ovog kontinenta, govori ga većinski deo stanovništva Kariba. Ovim jezikom govori veliki broj Andoraca, stanovnika Ekvatorijalne Gvineje i Belizea. U SAD Španski je maternji za 37. miliona stanovnika (12% ukupnog broja stanovnika * [1]).
Broj govornika
500 miliona (maternji), 600 miliona ukupno[1] (2023)
latinica (španska varijanta)
Zvanični status
Službeni jezik u
 Ujedinjene nacije
 Evropska unija
 Argentina
 Bolivija
 Čile
 Kolumbija
 Kostarika
 Kuba
 Dominikanska Republika
 Ekvador
 El Salvador
 Ekvatorijalna Gvineja
 Gvatemala
 Honduras
 Meksiko
 Nikaragva
 Panama
 Paragvaj
 Peru
 Španija
 Urugvaj
 Venecuela Organizacija američkih država
 Afrička unija
Latinska unija
Karipska zajednica
Severnoamerički sporazum o slobodnoj trgovini
Sistem antarktičke povelje
RegulišeAsocijacija akademija španskog jezika (Asociación de Academias de la Lengua Española)
Jezički kodovi
ISO 639-1es
ISO 639-2spa
ISO 639-3spa
Španski jezik na mapi sveta
  Države u kojima ima službeni status
  Države SAD u kojima nema službeni status, ali govori 25% ili više stanovništva
  Države SAD u kojima nema službeni status, ali govori 10-25% stanovništva
  Države SAD u kojima nema službeni status, ali govori 5-9,9% stanovništva
{{{mapalt2}}}
Rasprostranjenost španskog jezika na američkom kontinentu (Hispanoamerika)
   50%
   30%
   20%
   10%
   5%
   2%
Hronološka mapa koja pokazuje lingvističku evoluciju u jugozapadnoj Evropi
Antonio de Nebrija, autor knjige Gramática de la lengua castellana, prve gramatike modernih evropskih jezika.[2]

Španski jezik (španski: O ovoj zvučnoj datoteci español (pomoć·info), idioma español — „espanjol“) ili kastiljanski jezik (španski: O ovoj zvučnoj datoteci castellano (pomoć·info), idioma castellano — „kasteljano“) je iberijski romanski jezik, i drugi je po broju govornika u svetu. Španski je maternji jezik 500.000.000 ljudi,[3] a govori ga i razume ukupno 600.000.000 ljudi (Prema procenama iz 2023. godine).[4] Osim Španije, govori se i u Hispanoamerici. Prema poslednjim istraživanjima ovaj jezik ima najveću stopu porasta broja govornika i u dogledno vreme je prestigao engleski jezik. Za oko 600.000.000 govornika ima manji broj govornika od kineskog (mandarinskog), koji sveukupno ima 1,2 milijarde govornika.

Španski je deo Ibero-romanske grupe jezika, koji je evoluirao iz nekoliko dijalekata vulgarnog latinskog u Iberiji nakon kolapsa Zapadnog rimskog carstva u 5. veku. Najstariji latinski tekstovi koji sadrže tragove španskog potiču iz središnje severne Iberije u 9. veku,[5] a do prve sistematski zapisane upotrebe jezika je došlo u Toledu, ondašnjoj prestonici kraljevine Kastilje, u 13. veku. Početkom ranog 16. veka, španski je prenet u kolonije Španske imperije, a posebno u Amerike, kao i teritorije u Africi, Okeaniji i filipinima.[6]

Oko 75% modernog španskog je izvedeno iz latinskog, grčki je isto tako duboko doprineo španskom rečniku, posebno kroz latinski, pošto je imao ogroman uticaj na Rimsku kulturu i jezik.[7][8]

Španski rečnik je bio u kontaktu od začeća sa arapskim, pošto se razvio tokom Al Andaluzne ere na Iberijskom poluostrvu.[9][10][11][12] Sa oko 8% svojih reči arapskog porekla, arapski jezik je drugi po uticaju na španski nakon latinskog.[9][13][14] Na španski jezik je isto tako uticao baskijski jezik kao i susedni Ibero-romanski jezici.[9] Takođe su prihvaćene reči iz neiberijskih jezika, kao što je gotski jezik od Vizigota[15] pri čemu mnoga španska imena i prezimena imaju vizigotsko poreklo. Među drugim jezicima, od posebnog značajnog uticaja su oksitanski, francuski, italijanski i sardinski, kao i navatlanski, kečuanski, i nekoliko drugih američkih urođeničkih jezika.

Španski je jedan od šest zvaničnih jezika Ujedinjenih nacija. On se isto tako koristi kao zvanični jezik u Evropskoj uniji, Organizaciji američkih država, Uniji južnoameričkih nacija, Zajednici latinsko američkih i karibskih država i mnogih drugih međunarodnih organizacija.[16]

Španski ili kastiljanski

[uredi | uredi izvor]

U osnovi, kastiljanski i španski su sinonimi. Sinonim kastiljanski se veže za regiju u kojoj je nastao jezik, tj. Kastilju i stariji je od sinonima španski. Sinonim španski se primenjuje od XVI veka, naročito kada Španija postaje kolonijalna zemlja, počev od dolaska na presto Karla V Habzburškog.

U Španiji sinonim španski se koristi za razlikovanje od stranih jezika, dok se koristi kastiljanski za razlikovanje od ostalih jezika koji se govore na prostoru današnje države Španije.

Neki od autora koji se bave jezikom i lingvistikom smatraju da bi svi Španci trebalo da koriste ime španski jezik, dok bi se kastiljanski odnosio samo na dijalekt koji se govori u Kastilji. Ti autori koriste kao primer za svoj argument, da se u Nemačkoj govori nemački, u Francuskoj francuski, itd.

Preferirani naziv jezika u raznim zemljama
  španski
  španski (gde nema službeni status)
  kastiljanski

Drugi suprotno tome tvrde, da iako je kastiljanski bio pod uticajem, tokom svog razvoja, ostalih jezika koji su se govorili (i danas se govore) na pirinejskom poluostrvu (baskijskog na primer), da je mnogo korektnija denominacija kastiljanski, pošto je jezik nastao u Kastilji te se posle proširio na ostale delove teritorije današnje Španije. Tome je umnogome pomogla nadmoćnost Kraljevine Kastilje nad ostalim tadašnjim kraljevinama, koje su se razvijale u Španiji. Ovi autori koriste kao primer Ujedinjeno Kraljevstvo i druge zemlje u kojima je engleski jezik službeni jezik, a ne veže se za ime nacije.

Istorija

[uredi | uredi izvor]

Španski jezik je nastao u jugozapadnoj Evropi, na pirinejskom poluostrvu, tada poznatom kao Iberija. Razvio se iz vulgarnog latinskog, uz uticaje baskijskog na severu i arapskog na krajnjem jugu Pirinejskog poluostrva.

Poreklo jezika

[uredi | uredi izvor]
Stranica Poeme o Sidu (šp. Cantar de Mio Cid}) napisana na srednjovekovnom kastiljanskom — španskom jeziku

Krajem VI veka p. n. e., Iberi, koji su bili prvi stanovnici regiona, počeli su da se mešaju sa Keltima, nomadskim i ratničkim plemenima koji se naseljavaju na područje današnje Galicije u VII veku p. n. e. Te dve grupe formiraju jedan narod, nazvan Keltiberi i razvijaju jezik koji je jedna vrsta keltskog, ali ipak razdvojenog, zavisno od plemena i područja gde se govori. Tako da se do dolaska Rimljana, koji započinju osvajanje Pirinejskog poluostrva 218. p. n. e., još uvek ne može govoriti o jednoj lingvističkoj formi.

Pod rimskom vlašću poluostrvo dobija ime Hispanija. Stanovnici dolaze u kontakt sa rimskim trgovcima, vojnicima i državnim službenicima i na taj način uče latinski. Kako klasični latinski, jezik obrazovanih, u celom rimskom carstvu počinje da se meša sa jezikom starosedelaca; u ovom slučaju, Kelta i Ibera, pri čemu nastaje novi jezik nazvan vulgarni latinski koji koristi osnovni model klasičnog latinskog, ali se i dalje poprilično služi rečima iz jezika autohtonog stanovništva.

Arapski uticaj

[uredi | uredi izvor]

Latinski ostaje jezik uprave i kulture i nakon upada Vizigota u V veku, plemena s istoka današnje Nemačke, pa sve do 711. godine kada Arapi sa severa Afrike — Mavri (šp. Moros) osvajaju skoro celo poluostrvo, osim dela Galicije. Tako arapski jezik, tj. mozarapski dijalekt i kultura počinju da se koriste u islamskoj Hispaniji — Al-Andaluz, dok na hrišćanskom severu vulgarni latinski ostaje i dalje narodni jezik, kojeg Arapi nazivaju „lisan al auam“, što u prevodu znači strani jezik. Arapski je nakon latinskog imao najveći uticaj na razvoj španskog jezika. Procenjuje se da u modernom španskom oko 4.000 reči potiče iz arapskog jezika.

Godine 1492, godine hrišćanska kraljevstva sa severa, preuzimaju potpunu vojnu i političku kontrolu nad celim područjem poluostrva, zauzimanjem poslednjeg grada u arapskom posedu — Granade. Nakon toga dolazi do naseljavanja hrišćanskog stanovništva pa se tako i vulgarni latinski vraća kao dominantni jezik.

Standardizacija jezika

[uredi | uredi izvor]

Prva etapa standardizovanog španskog jezika baziranog na kastiljanskom dijalektu počinje 1200. godine kada kralj Kastilje i Leona Alfonso X Mudri, poznat i kao kralj erudit (lat. učenjak), daje zadatak jezikoslovcima sa svog dvora da prevedu Bibliju te dela iz astronomije, istorije i prava.

Drugi značajniji trenutak u razvoju jezika koji se pretvara u književni, desio se 1492. godine koja je označila špansku istoriju, kako Kolumbovim otkrićem Amerike i preuzimanjem Granade, tako i izdavanjem prve gramatike kastiljanskog jezika čiji je autor bio Elio Antonio de Nebriha (šp. Elio Antonio de Nebrija), humanista sa univerziteta u Salamanki koji je, takođe i autor kastiljansko-latinskog rečnika sadržanog u dva sveza, nazvanog Vokabularijum (šp. Vocabularium).

Geografska rasprostranjenost

[uredi | uredi izvor]
  Zvanični ili ko-zvanični jezik
  1,000,000+
  100,000+
  20,000+
Aktivno učenje španskog.[17]
Države gde se priča španski


Španski je primarni jezik u 20 zemalja širom sveta. Procenjuje se da je totalni broj ljudi koji govore španski između 470 i 500 miliona, što čini ovaj jezik drugim po broju maternjih govornika.[18][19]

Španski je drugi najviše korišćeni jezik po maternji broju govornika (nakon mandarinskog). Statistike upotrebe na Internetu za 2007 pokazuju da je španski na trećem mestu, nakon engleskog i mandarinskog.[20]

Evropa

[uredi | uredi izvor]
Vidi još: Latinska Evropa
Procenat ljudi koji se izjašnjavaju da znaju dovoljno španskog da vode razgovor, u EU, 2005
  Zemlja porekla
  Više od 8,99%
  Između 4% i 8,99%
  Između 1% i 3,99%
  Manje od 1%

U Evropi, španski je zvanični jezik u Španiji, zemlji po kojoj je dobio ime i iz koje je potekao. On je u širokoj upotrebi u Gibraltaru, mada je engleski zvanični, međunarodni jezik.[21] On se isto tako govori u Andori, mada je katalonski zvanični jezik.[22]

Španski isto tako govore nacionalne manjine u drugim Evropskim zemljama, kao što su Ujedinjeno Kraljevstvo, Francuska, Italija, i Nemačka.[23] Španski je zvanični jezik Evropske unije. U Švajcarskoj, koja je imala masivni priliv španskih migranata tokom 20. veka, španski je maternji jezik za 2,2% populacije.[24]

Amerike

[uredi | uredi izvor]

Latinska Amerika

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Španski jezik u Amerikama

Većina španskih govornika je u Latinskoj Americi; od svih zemalja sa većinom španskih govornika, samo Španija i Ekvatorijalna Gvineja su izvan Amerika. Nacionalno, španski je zvanični jezik, bilo de facto ili de jure, u Argentini, Boliviji (kozvanični sa kačua, ajmara, gvarani, i 34 druga jezika), Čileu, Kolumbiji, Kostarici, Kubi, Dominikanskoj republici, Ekvadoru, El Salvadoru, Gvatemali, Hondurasu, Meksiku (kozvanični sa 63 indogena jezika), Nikaragvi, Panami, Paragvaju (kozvanični sa gvarani jezikom),[25] Peruu (kozvanični sa kačua, ajmara i drugim indogenim jezicima[26]), Portoriko (kozvanični sa engleskim),[27] Urugvaju, i Venecueli.

Španski nije zvanično priznat u bivšoj Britanskoj koloniji Belizu; mada, po popisu iz 2000. godine španski govori 43% populacije.[28][29] Španski uglavnom govore potomci španskih naseljenika koji žive u tom regionu od sedamnaestog veka.[30]

Usled blizine španskog govornog područja, Trinidad i Tobago i Brazil su implementirali nastavu španskog jezika u svojim obrazovnim sistemima. Trinidadska vlada je pokrenula inicijativu Španski kao prvi strani jezik marta 2005.[31] Godine 2005, Nacionalni kongres Brazila je odobrio predlog zakona, koji je brazilski predsednik spreveo u zakon, kojim je postalo mandatorno da se nudi nastava španskog kao alternativnog stranog jezika u javnim i privatnim srednjim školama u Brazilu.[32] Septembra 2016. taj zakon je ukinuo Mišel Temer nakon opoziva Dilme Rusef.[33] U mnogim graničnim gradovima duž Paragvaja i Urugvaja, govori se mešoviti jezik poznat kao Portunol.[34]

SAD

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Španski jezik u SAD
Vidi još: Novo Meksički španski
Španski jezik u Sjedinjenim Američkim Državama. Tamnije nijanse zelene boje označavaju veći procenat govornika španskog jezika

Sudeći po podacima popisa iz 2006. godine, 44,3 miliona ljudi u SAD su Hispano ili Hispanoameričkog porekla;[35] 38,3 miliona ljudi, 13% populacije starije od pet godina govori španski kod kuće.[36] Španski jezik ima dugu istoriju i široku zastupljenost u SAD usled istorijske španske i kasnije meksičke uprave nad teritorijama koje danas formiraju jugozapadne države kao i Floridu, koja je bila španska teritorija do 1821.

Španski je daleko najzastupljeniji drugi govorni i u školama predavani jezik u SAD, i sa više od 50 miliona govornika SAD su danas druga po veličini španski govoreća zemlja na svetu, nakon Meksika.[37] Dok je engleski de facto zvanični jezik zemlje, španski se često koristi u javnim uslugama i napomenama na federalnom i državnim nivoima. Španski se isto tako koristi državnoj upravi Novog Meksika.[38] Ovaj jezik isto tako ima jak uticaj u glavnim metropolama kao što su Los Anđeles, Majami, San Antonio, Njujork, San Francisko, Dalas i Feniks; kao i zadnjih decenija Čikago, Las Vegas, Boston, Denver, Hjuston, Indijanapolis, Filadelfija, Klivlend, Solt Lejk Siti, Atlanta, Nešvil, Orlando, Tampa, Rali i Baltimor usled imigracije tokom 20. i 21. veka.

Afrika

[uredi | uredi izvor]
Vidi još: Ujedinjene države Latinske Afrike

U Africi, španski je zvanični jezik (zajedno sa portugalskim i francuskim) u Ekvatorijalnoj Gvineji, kao i zvanični jezik Afričke unije. U Ekvatorijalnoj Gvineji, španski je predominantni jezik kad se uzmu u obzir maternji i nematernji govornici (oko 500.000 ljudi), dok je Fang najzastupljeniji jezik maternjih govornika.[39][40]

Španski se takođe govori u integralnim teritorijama Španije u Severnoj Africi, što obuhvata Španske gradove Seuta i Melilja, Plazas de soberanija, i arhipelag Kanarskih ostrva (populacija 2.000.000), lociran nekih 100 km od severozapadne obale Afrike.

Unutar severnog Maroka, bivšeg Španskog protektorata koji je isto tako geografski blizu Španije, približno 20.000 ljudi govori španski kao drugi jezik, dok je arapski de jure zvaničan jezik. Mali broj marokanskih Jevreja takođe govori Sefardijski španski dijalekat Haketija (koji je srodan sa Ladino dijalektom koji se govori u Izraelu). Španski govore manje zajednice u u Angoli usled kubanskog uticaja tokom hladnog rata i u Južnom Sudanu među Južno Sudancima koji su bili relocirani u Kubu tokom sudanskih ratova a zatim se vratili nakon ostvarivanja nezavisnost zemlje.[41]

U Zapadnoj Sahari, ranije Španskoj Sahari, španski se zvanično govorio tokom devetnaestog i 20. veka. Danas, španski u toj spornoj teritoriji održava populacija Saharskih nomada koja ima oko 500.000 ljudi, i de facto je zvanični jezik zajedno sa arapskim u Saharskoj Arapskoj Demokratskoj Republici, mada taj entitet dobija ograničeno međunarodno priznanje.[42][43]

Azija-Pacifik

[uredi | uredi izvor]
Vidi još: Romanski govoreća Azija i Španski jezik na Filipinima
Huan Luna, Hoze Rizal i La solidaridad novine (Ilustrados). Najveći Filipinski moderni heroji su govorili španski kao zajednički jezik.

Španski je prisutan na Uskršnjem ostrvu, koje je bilo aneksirano kao Čileanska provincija 1888. godine.

Španski je bio zvanični jezik Filipina od početka španske vladavine 1565 do konstitucione izmene 1973. godine. Tokom španske kolonizacije (1565–1898), on je bio jezik vlade, trgovine i obrazovanja, i koristili su ga kao prvi jezik Španci i obrazovani Filipinci. Tokom sredine devetnaestog veka je kolonijalna vlada uspostavila slobodni javni obrazovni sistem na Španskim. Takva povećana upotreba španskog širom ostrva dovela je do formiranja klase španski govorećih intelektualaca zvanih Ilustrados. Međutim, španski nikad nije govorila većina populacije.[44]

Uprkos američke uprave nakon poraza Španije u Špansko–američkom ratu iz 1898, upotreba španskog je nastavljena u filipinskoj literaturi i štampi tokom ranih godina američke ere. Postepeno, međutim, američka vlada je počela da povećava promovisanje upotrebe engleskog, i sa karakterisanjem španskog kao negativnog uticaja prošlosti. Konačno, tokom 1920-ih, engleski je postao primarni jezik vlade i obrazovnog sistema.[45] Međutim uprkos znatnog smanjenja uticaja i broja govornika, španski je ostao zvanični jezik Filipina kad je ta zemlja postala nezavisna 1946, zajedno sa engleskim i Filipinskim, standardizovanom verzijom Tagaloga.

Rana zastava Filipinskih revolucionara ("Dugo živela Filipinska republika!"). Prva dva ustava su bila napisana na španskom.

Španski je izgubio zvanični status 1973. godine tokom administracije Ferdinand Markosa, ali je taj status povraćen dva meseca kasnije putem Predsedničkog dekreta Br. 155, datiranog 15. mart 1973.[46] On je ostao zvaničan jezik do 1987, od ratifikacije sadašnje konstitucije, po kojoj je dobio status dobrovoljnog ili opcionog pomoćnog jezika.[47] Godine 2010, predsednik Glorija Makapagal-Arojo je podstakla ponovno uvođenje španskog jezika u obrazovni sistem Filipina.[48] Međitim do 2012, broj srednjih škola u kojima je ovaj jezik bilo obavezni ili opcioni predmet je veoma ograničen.[49] Danas, uprkos vladinog promovisanja španskog, manje od 0,5% populacije može da tečno govori ovaj jezik.[50] Pored standardnog španskog, na španskom bazirani kreolski jezik — Čabakano — se razvio u južnim Filipinima. Broj Čabakano govornika se procenjivao da je 1,2 miliona 1996. godine. Međutim, ovaj jezik nije obostrano razumljiv sa španskim.[51] Govornika Zamboangueno varijeteta Čabakano jezika je bilo oko 360.000 po podacima popisa iz 2000. godine.[52] Mesni jezici Filipina isto tako su zadržali deo španskog uticaja, pri čemu su mnoge reči izvedene iz meksičkog španskog, pošto je Španija kontrolisala ostrva putem Meksiko Sitija do 1821, a zatim direktno iz Madrida do 1898.[53][54]

Španski su isto tako koristile kolonijalne vlade i obrazovni sistemi bivše Španske Istočne Indije, koja se sastoji od sadašnjeg Gvama, Severnih Marijanskih Ostrva, Palaua, i Mikronezije, pored Filipina. Španske reči su prisutne u mesnim jezicima tih teritorija kao nasleđe kolonijalne vladavine.[55][56] Danas španski nije zvanični jezik u tim bivšim španskim teritorijama.

Španski jezik po zemljama

[uredi | uredi izvor]
Azbučni redosled Redosled prema broju govornika
  1. Andora (40,000)
  2. Argentina (41,248,000)
  3. Australija (150,000)
  4. Belize (130,000)
  5. Bolivija (7,010,000)
  6. Brazil (19,700,000)
  7. Venecuela (26,021,000)
  8. Gvatemala (8,163,000)
  9. Dominikanska Republika (8,850,000)
  10. Ekvador (10,946,000)
  11. Ekvatorijalna Gvineja (447,000)
  12. Zapadna Sahara (341,000)
  13. Izrael (160,000)
  14. Italija (455,000)
  15. Japan (500,000)
  16. Južna Koreja (90,000)
  17. Kanada (272,000)
  18. Kina (250,000)
  19. Kolumbija (45,600,000)
  20. Kosta Rika (4,220,000)
  21. Kuba (11,285,000)
  22. Liban (2,300)
  23. Maroko (86,000)
  24. Meksiko (106,255,000)
  25. Nemačka (410,000)
  26. Nikaragva (5,503,000)
  27. Panama (3,108,000)
  28. Paragvaj (4,737,000)
  29. Peru (26,152,265)
  30. Portoriko (4,017,000)
  31. Rumunija (7,000)
  32. Rusija (1,200,000)
  33. Salvador (6,859,000)
  34. SAD (41,000,000)
  35. Turska (29,500)
  36. Ujedinjeno Kraljevstvo (900,000)
  37. Urugvaj (3,442,000)
  38. Filipini (2,900,000)
  39. Finska (17,200)
  40. Francuska (2,100,000)
  41. Honduras (7,267,000)
  42. Čile (15,795,000)
  43. Švedska (39,700)
  44. Španija (44,400,000)
  1. Meksiko (106,255,000)
  2. Kolumbija (45,600,000)
  3. Španija (44,400,000)
  4. Argentina (41,248,000)
  5. SAD (41,000,000)
  6. Peru (26,152,265)
  7. Venecuela (26,021,000)
  8. Brazil (19,700,000)
  9. Čile (15,795,000)
  10. Kuba (11,285,000)
  11. Ekvador (10,946,000)
  12. Dominikanska Republika (8,850,000)
  13. Gvatemala (8,163,000)
  14. Honduras (7,267,000)
  15. Bolivija (7,010,000)
  16. Salvador (6,859,000)
  17. Nikaragva (5,503,000)
  18. Paragvaj (4,737,000)
  19. Kosta Rika (4,220,000)
  20. Portoriko (4,017,000)
  21. Urugvaj (3,442,000)
  22. Panama (3,108,000)
  23. Filipini (2,900,000)
  24. Francuska (2,100,000)
  25. Rusija (1,200,000)
  26. Ujedinjeno Kraljevstvo (900,000)
  27. Japan (500,000)
  28. Italija (455,000)
  29. Ekvatorijalna Gvineja (447,000)
  30. Nemačka (410,000)
  31. Zapadna Sahara (341,000)
  32. Kanada (272,000)
  33. Kina (250,000)
  34. Izrael (160,000)
  35. Australija (150,000)
  36. Belize (130,000)
  37. Južna Koreja (90,000)
  38. Maroko (86,000)
  39. Andora (40,000)
  40. Švedska (39,700)
  41. Turska (29,500)
  42. Finska (17,200)
  43. Rumunija (7,000)
  44. Liban (2,300)
Teško je tačno odrediti broj govornika španskog jer ga, u državama u kojima je španski zvaničan jezik, svi ne govore. U SAD veliki broj ljudi koji govori španski govori i engleski.

Čitanje i fonetika

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Fonetika španskog jezika

Čitanje i fonetika se u ovom primeru baziraju na standardnom književnom kastiljanskom španskom.

Samoglasnici

[uredi | uredi izvor]
  • a, á: [a]
  • e, é: [e]
  • i, í: [i]
  • o, ó: [o]
  • u, ú: [u]

Treba reći da kada se posle bilo kog suglasnika nalazi jedan ili nekoliko različitih suglasnika, suglasnici postaju dugi.

Suglasnici

[uredi | uredi izvor]
  • b: [b] (posle pauze, na početku reči i posle nazalnih suglasnika)
  • b: [β̞] u ostalim slučajevima
  • c: [θ] (ispred e, i & y)
  • c: [k] u ostalim slučajevima
  • cc: [kθ] u sredini reči
  • ch: meko [tʃ] koje malo zvuči na ć
  • cu: [kw]
  • d: [d] (posle pauze, na početku reči, posle nazalnih i bočnih,suglasnika)
  • d: [ð̞] u ostalim slučajevima
  • f, ph: [f]
  • g: [ɣ˕] (ispred e, i & y)
  • g: [g] u ostalim slučajevima
  • gu: [g]
  • h: [-] ne čita se uopšte
  • j: [x]
  • ll: [ʎ] ili [ʝ]
  • ñ: [ɲ]
  • qu, k: [k]
  • r: [r] na početku reči, kao i posle slova l, n i s. To je produženo rotično r
  • r: [ɾ] u ostalim slučajevima
  • rr: [r]
  • s, z: [s̠] na kraju reči
  • s, z: [θ] u ostalim slučajevima
  • ü: [w]
  • y: [ʝ]

Ako su na slovu u 2 tačkice, kombinacija slova se ne čita, već se čitaju odvojeno, npr. pingüino [pinˈgwino].

Dvostruka slova u španskom ne postoje, sem onih u pravilu čitanja, kao i u pozajmljenicama.

Ostala slova i glasovi, sem ovih u pravilu čitanja, čitaju se kao i u srpskom.

Kastiljanski španski ne poseduje glasove [z], [ʃ], [ʒ] i [h].

Alfabet

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Španski alfabet

Primer teksta

[uredi | uredi izvor]

Član 1 Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima

Todas las personas se vuelven libres e iguales en dignidad
nacido. Están dotados de razón y conciencia,
y deben tratarse unos a otros con espíritu de hermandad.

Gramatika

[uredi | uredi izvor]

Španski je inflekijski jezik - što znači da se odnosi među rečeničkim elementima iskazuju promenom reči, odnosno dodavanjem nastavaka (nastavci za broj, nastavci za vreme za glagole ...).

Članovi

[uredi | uredi izvor]

Španski poseduje tri određena člana za jedninu, dva za množinu, dva neodređena obična člana i dva neodređena za množinu, kao i dva roda (muški i ženski).

El - označava muški rod jednine ;

La - označava ženski rod jednine ;

Lo - označava rod jednine za prideve, npr. Lo importante es la sílaba (važna stvar je sloga) ;

Los - označava muški rod množine ;

Las - označava ženski rod množine.

Ovo su neodređeni članovi:

Un - označava muški rod ;

Una - označava ženski rod ;

Unos - označava muški rod množine ;

Unas - označava ženski rod množine.

Glagoli

[uredi | uredi izvor]

Španski glagoli se menjaju prema:

  • jednoj od dve konjugacije, slaboj i jakoj. Postoji oko 100 glagola koji se nepravilno menjaju.
  • tri lica: prvom, drugom i trećem
  • dva broja: jednini i množini
  • tri načina: indikativ, kondicional i imperativ
  • dva roda: aktiv i pasiv; pasiv se deli na statički i dinamički.
  • četiri prosta vremena (presente, imperfecto, futuro simple i pretérito perfecto simple) i 4 složena vremena (pretérito perfecto compuesto, pretérito pluscuamperfecto, futuro compuesto i pretérito anterior)

U španskom se, kao i u većini drugih romanskih jezika, može izbaciti subjekat jer se na osnovu konjugiranog glagola prepoznaje ko je vršilac radnje.

Indikativ

[uredi | uredi izvor]
Prezent
[uredi | uredi izvor]

U španskom postoje tri infinitivne osnove: -ar, -er i -ir.

Primer menjanja pravilnih glagola na infitivnoj osnovi -ar: hablar (govoriti):

Lice jednina množina
1. lice yo hablo nosotros, nosotras hablamos
2. lice tú hablas vosotros, vosotras habláis
3. lice él, ella/Usted (2. lice jednine u formalnom obliku) habla ellos, ellas, Ustedes (2. lice množine u formalnom obliku) hablan

Primer menjanja pravilnih glagola na infitivnoj osnovi -er: comer (jesti):

Lice jednina množina
1. lice yo como nosotros, nosotras comemos
2. lice tú comes vosotros, vosotras coméis
3. lice él, ella/Usted come ellos, ellas, Ustedes comen

Primer menjanja pravilnih glagola na infitivnoj osnovi -ir: vivir (živeti):

Lice jednina množina
1. lice yo vivo nosotros, nosotras vivimos
2. lice tú vives vosotros, vosotras vivís
3. lice él, ella/Usted vive ellos, ellas, Ustedes viven

U španskom, kao i kod većine drugih romanskih i indoevropskih jezika, može da se izostavi subjekat radnje, npr.: yo bebo agua i bebo agua (u proevodu: (ja) pijem vodu).

Pisanje

[uredi | uredi izvor]

Španski jezik je pisan latiničnim alfabetom, pored standardnih 26 latiničnih znakova, španski poseduje šest samoglasnika sa preglasima - jedan samoglasnik sa dijarezom: Üü i pet sa akutnim znacima: Áá, Éé, Íí, Óó i Úú, kao i poseban znak Ñ (čita se kao enje i sličan je srpskom nj).

Alfabet

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Španski alfabet

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ El español: una lengua viva - Informe 2015 (PDF) (Izveštaj). Instituto Cervantes. 2015. 
  2. ^ „Harold Bloom on Don Quixote, the first modern novel | Books | The Guardian”. London: Books.guardian.co.uk. 12. 12. 2003. Arhivirano iz originala 14. 06. 2008. g. Pristupljeno 18. 7. 2009. 
  3. ^ El español: una lengua viva – Informe 2015 (PDF) (Izveštaj). Instituto Cervantes. 2015. 
  4. ^ Spanish at Ethnologue (18th ed., 2015)
  5. ^ La RAE avala que Burgos acoge las primeras palabras escritas en castellano, ES: El mundo, 7. 11. 2010 
  6. ^ „Spanish languages "Becoming the language for trade" in Spain and”. sejours-linguistiques-en-espagne.com. Arhivirano iz originala 18. 1. 2013. g. Pristupljeno 11. 5. 2010. 
  7. ^ Robles 1998, str. 19.
  8. ^ Comparán Rizo, Juan José. Raices Griegas y latinas. Ediciones Umbral. str. 17. ISBN 9789685430012. 
  9. ^ a b v Dworkin 2012, str. 83
  10. ^ Versteegh 2003, str. 228.
  11. ^ Lapesa 1960, str. 97.
  12. ^ Quintana, Lucía; Mora, Juan Pablo (2002). „Enseñanza del acervo léxico árabe de la lengua española” (PDF). ASELE. Actas XIII: 705. : "El léxico español de procedencia árabe es muy abundante: se ha señalado que constituye, aproximadamente, un 8% del vocabulario total"
  13. ^ Macpherson 1980, str. 93.
  14. ^ Martínez Egido 2007, str. 15
  15. ^ Cervantes, Biblioteca Virtual Miguel de. „La época visigoda / Susana Rodríguez Rosique | Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes”. www.cervantesvirtual.com. 
  16. ^ „Official Languages | United Nations”. www.un.org. Pristupljeno 19. 11. 2015. 
  17. ^ „Instituto Cervantes 06-07” (PDF). Pristupljeno 21. 4. 2010. 
  18. ^ „Most widely spoken Languages in the World”. Nations Online. Pristupljeno 27. 8. 2009. 
  19. ^ „CIA The World Factbook United States”. Cia.gov. Arhivirano iz originala 25. 12. 2018. g. Pristupljeno 5. 2. 2011. 
  20. ^ „Internet World Users by Language”. Miniwatts Marketing Group. 2008. Arhivirano iz originala 26. 04. 2012. g. Pristupljeno 03. 03. 2017. 
  21. ^ „CIA World Factbook — Gibraltar”. Cia.gov. Arhivirano iz originala 12. 04. 2018. g. Pristupljeno 5. 2. 2011. 
  22. ^ „Background Note: Andorra”. U.S. Department of State: Bureau of European and Eurasian Affairs. 2007. Pristupljeno 20. 8. 2007. 
  23. ^ „BBC Education — Languages Across Europe — Spanish”. Bbc.co.uk. Pristupljeno 20. 8. 2012. 
  24. ^ „Swiss Federal Statistical Office > Languages”. Arhivirano iz originala 30. 10. 2007. g. Pristupljeno 10. 3. 2014. 
  25. ^ Constitución de la República del Paraguay, Article 140
  26. ^ Constitución Política del Perú, Article 48
  27. ^ „Puerto Rico Elevates English”. the New York Times. 29. 1. 1993. Pristupljeno 6. 10. 2007. 
  28. ^ „Population Census, Major Findings” (PDF). Belize: Central Statistical Office, Ministry of Budget Management. 2000. Arhivirano iz originala (PDF) 21. 6. 2007. g. Pristupljeno 20. 12. 2007. 
  29. ^ „Belize Population and Housing Census 2000”. CR: UCR. Pristupljeno 21. 4. 2010. 
  30. ^ „Belize”. World Factbook. CIA. Arhivirano iz originala 13. 05. 2013. g. Pristupljeno 5. 2. 2011. 
  31. ^ „FAQ”. The Secretariat for The Implementation of Spanish. Trinidad and Tobago: Government of the Republic. Arhivirano iz originala 3. 11. 2010. g. Pristupljeno 10. 1. 2012. 
  32. ^ „Brazilian Law 11.161”. Presidência da República. 5. 8. 2005. Pristupljeno 31. 3. 2014. 
  33. ^ „Novo ensino médio terá currículo flexível e mais horas de aula”. O Globo. 23. 9. 2016. Pristupljeno 23. 9. 2016. 
  34. ^ Lipski, John M (2006). Face, Timothy L; Klee, Carol A, ur. „Too close for comfort? the genesis of "portuñol/portunhol"” (PDF). Selected Proceedings of the 8th Hispanic Linguistics Symposium. Somerville, MA: Cascadilla Proceedings Project: 1—22. Pristupljeno 29. 12. 2008. 
  35. ^ U.S. Census Bureau Hispanic or Latino by specific origin.
  36. ^ U.S. Census Bureau (2007). „United States. S1601. Language Spoken at Home”. 2005-2007 American Community Survey 3-Year Estimates. Arhivirano iz originala 5. 1. 2009. g. Pristupljeno 3. 9. 2009. 
  37. ^ Mantilla, Jesús Ruiz (6. 10. 2008). „Más 'speak spanish' que en España”. El País. Pristupljeno 6. 9. 2007.  (in Spanish)
  38. ^ Crawford 1992, str. 62.
  39. ^ „Equatorial Guinea (2000)”. Ethnologue. Arhivirano iz originala 25. 12. 2008. g. Pristupljeno 21. 4. 2010. 
  40. ^ „CIA World Factbook — Equatorial Guinea”. CIA. 20. 9. 2007. Arhivirano iz originala 31. 08. 2020. g. Pristupljeno 5. 2. 2011. 
  41. ^ Los cubanos, la élite de Sudán del Sur, FR: Radio France International, 6. 7. 2011, Pristupljeno 20. 12. 2011 
  42. ^ „Como saharauis queremos conservar el español”. 3. 3. 2008. Pristupljeno 15. 3. 2015. 
  43. ^ „Historia de un país”. Arhivirano iz originala 02. 04. 2015. g. Pristupljeno 15. 3. 2015. 
  44. ^ „Estadisticas: El idioma español en Filipinas”. ES: Busco enlaces. 15. 11. 2000. Pristupljeno 6. 11. 2010. 
  45. ^ Ocampo, Ambeth (4. 12. 2007). „The loss of Spanish”. Makati City, Philippines: Philippine Daily Inquirer (INQUIRER.net). Opinion. Arhivirano iz originala 26. 7. 2010. g. Pristupljeno 26. 7. 2010. 
  46. ^ „Presidential Decree No. 155 : PHILIPPINE LAWS, STATUTES and CODES : CHAN ROBLES VIRTUAL LAW LIBRARY”. Chanrobles.com. Pristupljeno 24. 3. 2014. 
  47. ^ Article XIV, Sec 7: "For purposes of communication and instruction, the official languages of the Philippines are Filipino and, until otherwise provided by law, English. The regional languages are the auxiliary official languages in the regions and shall serve as auxiliary media of instruction therein. Spanish and Arabic shall be promoted on a voluntary and optional basis."
  48. ^ Rodríguez-Ponga, Rafael. „New Prospects for the Spanish Language in the Philippines”. Arhivirano iz originala 02. 04. 2015. g. Pristupljeno 1. 3. 2015. 
  49. ^ Legaspi, Amita O. (3. 7. 2012). „PNoy (President Benigno Aquino III) and Spain's Queen Sofia welcome return of Spanish language in Philippine schools”. GMA News. 
  50. ^ Medium projection, PH: National Statistics Office, 2010, Arhivirano iz originala 11. 8. 2011. g. 
  51. ^ Spanish creole: Quilis, Antonio (1996), La lengua española en Filipinas (PDF), Cervantes virtual, str. 54and 55 
  52. ^ Rubino 2008, str. 279
  53. ^ 1973 Constitution of the Republic of the Philippines, The corpus juris, Article XV, Section 3(3), Arhivirano iz originala 17. 4. 2008. g., Pristupljeno 6. 4. 2008 
  54. ^ „Spanish Influence on Language, Culture, and Philippine History”. Pristupljeno 15. 3. 2015. 
  55. ^ Engelberg, Stefan. „The Influence of German on the Lexicon of Palauan and Kosraean (Dissertation)” (PDF). Pristupljeno 23. 8. 2012. 
  56. ^ „Spanish language in Philippines”. Arhivirano iz originala 18. 3. 2015. g. Pristupljeno 1. 3. 2015. 

Literatura

[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Španski jezik na Vikipediji.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Шпански_језик&oldid=28471124”