Pređi na sadržaj

Džejms Fransis Edvard Stjuart

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Džejms Fransis Edvard Stjuart
Lični podaci
Datum rođenja(1688-06-10)10. jun 1688.
Mesto rođenjaLondon, Engleska
Datum smrti1. januar 1766.(1766-01-01) (77 god.)
Mesto smrtiRim, Papska država
Porodica
SupružnikMaria Clementina Sobieska
PotomstvoČarls Edvard Stjuart, Henry Benedict Stuart
RoditeljiDžejms II Stjuart
Marija Modenska
DinastijaDinastija Stjuart

Džejms Fransis Edvard Stjuart (Palata Svetog Džejmsa, 10. jun 1688 − Rim, 1. januar 1766) je bio kralj Ujedinjenog Kraljevstva iz dinastije Dinastija Stjuart. Bio je sin Džejms II Stjuart i Marija Modenska. Njegov otac, katolik, svrgnut je u Slavnoj revoluciji 1688, već nekoliko mjeseci nakon njegova rođenja, pa su njegova starija polusestra, protestantkinja Marija II. i njen muž Vilijam III Oranski postali kralj i kraljica. Povelja o pravima iz 1689. i Zakon o nasljeđivanju iz 1701. odstranili su katolike s britanskog prijestola, te je Džejms odrastao u egzilu.

Nakon smrti njegovog oca 1701, Džejms je pretendovao na engleski, škotski i irski prijesto kao Džejms III. Engleski i Irski i Džejms VIII. Škotski, u čemu je imao podršku svojih jakobitskih sljedbenika i svoga rođaka Luja XIV Francuskoga. Neuspješno je pokušao povratiti vlast u Britaniji 1715, tokom jakobitskog ustanka.

Nakon njegove smrti 1766, njegov stariji sin Čarls Edvard Stjuart nastavio je s pretenzijama na jakobitsko nasljeđe.

Rođenje i djetinjstvo

[uredi | uredi izvor]
Džejms Franjo Edvard, oko 1703, portret iz Kraljevske kolekcije, pripisan Alexisu Simonu Belleu

Princ Džejms Fransis Edvard rodio se 10. juna 1688, u palati svetog Jakova u Londonu. Bio je sin kralja Džejmsa II. Engleskog i Irskog (VII. Škotskoga) i njegove druge žene, katolkinje, Marije Modenske,[1], i kao takav, automatski je postao vojvoda od Kornvola i vojvoda od Rotseja, pored drugih titula.

Prinčevo rođenje bilo je kontroverzno, te kako je do njega došlo pet godina nakon Džejmsove ženidbe, neočekivano od strane brojnih britanskih protestanata, koji su očekivali da će ga naslijediti Marija, njegova kći iz prvoga braka. Marija i njena mlađa sestra Ana odgajene su u protestantskoj vjeri.[2] Dokle god je postojala mogućnost da ga naslijedi jedna od njih dvije, kraljevi su protivnici gledali na njegovu vladavinu kao privremenu nepriliku. Kada su se uplašili da bi Džejmsova druga žena, Marija, mogla roditi sina i nasljednika katolika, uzrastao je pokret da ga se zamijeni starijom kćerom Marijom i njegovim zetom/nećakom, Vilijamom Oranskim.

Kad se mladi princ rodio, odmah su počele glasine da je dijete podmetnuto, prokrijumčareno u kraljevsku rađaonu u posudi za zagrijavanje, te da je pravo dijete Džejmsa i Marije bilo mrtvorođeno.[3] Pokušavši spriječiti taj mit, Džejms je objavio svjedočanstva više od sedamdeset svjedoka rođenja.[4][5]

Usred Slavne revolucije, 9. decembra, Marija Modenska, prerušena u pralju, uspjela je s djetetom Džejmsom pobjeći u Francusku. Mladi je Džejms odgojen u dvorcu Sen Žermen an Le,[1] koji je Luj XIV predao protjeranomu kralju Džejmsu II. Bivšega kralja i njegovu obitelj francuski je kralj visoko cijenio te su oni bili česti posjetitelji u Versaju, gdje su ih Luj i njegov dvor tretirali kao vladajuće monarhe.[6]

Borba za prijestolje

[uredi | uredi izvor]

Nakon smrti njegova oca, 1701, Džejmsa je Luj XIV priznao zakonitim nasljednikom engleskoga i škotskoga prijestolja.[1] Španija, Papska država i Modena također su ga priznale kao Džejmsa III. i VIII, te su odbile priznati Vilima III., Mariju II. i Anu kao legitimne suverene. Kao posljedicu pretendiranja na izgubljeno prijestolje njegova oca, Džejmsu su 2. marta 1702. u Londonu oduzeta građanska prava zbog izdaje, te su mu oduzete titule po engleskom pravu.[7]

Jakobitski ustanak

[uredi | uredi izvor]

Iako je bila odgođena u Francuskoj zbog pojave ospica, Džejms je pokušao najezdu, pokušavajući pristati u ušće rijeke Fort, 23. marta 1708. Flota admirala sir Georgea Bynga presrela je francuske brodove, što je, uz loše vrijeme, spriječilo pristajanje.[8]

Džejms je neko vrijeme služio u francuskoj vojsci, kao i njegov otac za vrijeme interregnuma. Između kolovoza i rujna 1710, kraljica Ana imenovala je novu torijevsku administraciju na čelu s Robertom Harleyem, koji se upustio u tajnu prepisku s francuskim ministrom inostranih poslova, de Torcyjem. Harley je tvrdio da priželjkuje Džejmsovu restauraciju na prijestolje, ako se Džejms obrati na protestantizam.[4] Međutim, godinu kasnije britanska je vlada vršila pritisak da se Džejmsa protjera iz Francuske, kao preduvjet za mirovni sporazum s Francuskom. U skladu sa Sporazumom iz Utrechta iz 1713, Harley i državni tajnik lord Bolingbroke sklopili su tajni dogovor s Francuzima da se Džejmsa protjera u Lotaringiju.[4]

Kraljica Ana se za Božić 1713. ozbiljno razboljela i smatralo se da će uskoro umrijeti. U siječnju 1714. se oporavila, ali joj očito nije bilo preostalo mnogo vremena. Preko de Torcyja i njegova londonskog agenta, abbéa Françoisa Gaultiera, Herly je održavao prepisku s Džejmsom, a i Bolingbroke je ušao u odvojeno dopisivanje s njim. Obojica su tvrdili da bi Džejmsovo obraćenje na protestantizam ubrzalo njegov povratak na prijestolje. Džejms je, međutim, kao pobožan katolik, odgovorio de Torcyju: "Ja sam izabrao svoj smjer, stoga preostaje drugima da mijenjaju svoje nazore."[4] Džejmsova odbijenica na prijedlog obraćenja stigla je u ožujku, nakon čega su Harley i Bolingbroke ustvrdili da Džejmsov povratak na prijestolje nije izvediv, iako su nastavili dopisivanje s njim.

Kao posljedica, u kolovozu 1714, Džejmsov drugi rođak, hanoverski izbornik Georg od Hanovera, protestant koji je govorio njemački, postao je kraljem nedavno stvorene Velike Britanije, kao Džordž I.[8]

=== "Petnaesta" ===f Sljedeće su godine škotski jakobiti započeli ustanak "Petnaeste" u Škotskoj, namjeravajući vratiti "Džejmsa III. i VIII." na prijestolje. Džejms je stigao u Škotsku 22. decembra 1715, nakon jakobitskih poraza kod Sheriffmuira (13. novembraa 1715) i Prestona. Pristao je u Peterheadu i uskoro dobio groznicu, otežanu ledenom škotskom zimom. U siječnju 1716, uspostavio je dvor u palači Scone, ali saznavši za približavanje vladinih snaga, vratio se u Francusku, isplovivši iz Montrosea, 5. februara 1716. Napouštanje njegovih pobunjeničkih saveznika zamjereno mu je u Škotskoj,[8] a nije bio ni dobrodošao na povratku u Francusku. Njegov pokrovitelj Luj XIV. umro je 1. rujna 1715, a francuska ga je vlada smatrala političkom sramotom.

Dvor u egzilu

[uredi | uredi izvor]

Nakon neuspješne invazije 1715, Džejms je živio u Avinjonu, koji je tada bio papinski teritorij. Papa Papa Kliment XI ponudio je Džejmsu palaču Re[9] u Rimu, što je on prihvatio. Papa Papa Inoćentije XIII poput svoga prethodnika, iskazao je snažnu potporu. Zahvaljujući svomu prijatelju, kardinalu Filippu Antoniju Gualteriju, Džejmsu je dodijeljen doživotni anuitet od osam tisuća rimskih škuda. Takva mu je pomoć omogućila organizovanje jakobitskoga dvora u Rimu, gdje je, iako je živio u raskoši, nastavio patiti od melanholije i depresije. Daljnji pokušaju za povratak Stjuarta na britanski priesto bili su planirani za 1719. i 1722, ali od toga nije bilo ništa.[2]

Obavljajući svoju pretendiranu službu, Džejms je kreirao plemićke titule, danas poznato kao jakobitsko plemstvo, za svoje engleske pristalice i članove dvora, koje u Engleskoj, naravno, nisu bile priznate.

Dvor u egzilu postao je popularno odredište za engleske putnike na velikoj turneju, nezavisno od političke opredjeljenosti.[10] Mnogima je funkcionisao kao neslužbeno veleposlanstvo. Osobe potrebne medicinske pomoći preferirale su da ih liječi njihov sunarodnik. Dvorski su lekari 1735. liječili Edmunda Sheffielda, 2. vojvodu od Bakingema i Normanbya, te Jamesa Boswella 30 godina kasnije.[11] Dvorski vinar vodio je unosan posao prodajući rijetke berbe posjetiteljima.

Džejms je imao dobar ugled u Rimu sve do svoje smrti. Bilo mu je dopušteno održavati protestantske službe na dvoru, i dodijeljena mu je zemlja gdje su njegovi protestantski podanici mogli imati javni sprovod. Dodijeljeno je i osiguranje kako bi se obeshrabrili britanski špijuni.

Brak i potomstvo

[uredi | uredi izvor]

Louise Adélaïde d'Orléans (Mademoiselle d'Orléans), kći Philippea II., vojvode od Orléansa, bila je predložena kao supruga za Džejmsa Franju Edvarda Stuarta, ali to toga nije došlo.

Džejms je 3. septembra 1719. oženio Mariju Klementinu Sobjesku, unuku poljskoga kralja Jana III. Vjenčanje se održalo u kapeli biskupske palače u Montefiasconeu, blizu Viterba. Imali su dva sina:

Smrt

[uredi | uredi izvor]

Džejms je umro u Rimu, 1. januara 1766, u svomu domu, palači Muti,[2] te je bio pokopan u kripti Bazilike sv. Petra, u današnjem Vatikanu. POdignut mu je spomenik u Bazilici. Njegova pretendentska vladavina trajala je 64 godine, 3 mjeseca i 16 dana, duže od bilo kojeg legitimnog britanskog monarha, sve dok ga nije prestigla kraljica Elizabeta II, 23. maja 2016.[12]

Kraj papinske potpore

[uredi | uredi izvor]

Nakon Džejmsove smrti, papa je odbio priznati polaganje prava na engleski tron njegova nastarijeg sina Karla; umjesto toga, od 14. januara 1766. prihvatio je hanoversku dinastiju kao legitimne vladare Britanije i Irske. Ta je odluka vodila postupnom olakšavanju i reformi protukatoličkih kaznenih zakona u Britaniji i Irskoj. Papa je 1792. izričito spomenuo Džordža III kao "kralja Velike Britanije i Irske", što je dovelo do prosvjeda sa strane Džejmsova drugog sina, Henrika, koji je u to vrijeme bio jakobitski pretendent.[13]

Porodično stablo

[uredi | uredi izvor]
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
16. Henri Stjuart, lord Darnli
 
 
 
 
 
 
 
8. Džejms I Stjuart
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
17. Marija, kraljica Škota
 
 
 
 
 
 
 
4. Čarls I Stjuart
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
18. Frederik II Danski
 
 
 
 
 
 
 
9. Ana od Danske
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
19. Sofie of Mecklenburg-Schwerin
 
 
 
 
 
 
 
2. Džejms II Stjuart
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
20. Antonio Burbonski
 
 
 
 
 
 
 
10. Anri IV
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
21. Huana III od Navare
 
 
 
 
 
 
 
5. Henrijeta Marija od Francuske
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
22. Frančesko I Mediči
 
 
 
 
 
 
 
11. Marija Mediči
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
23. Johana od Austrije
 
 
 
 
 
 
 
1. Džejms Fransis Edvard Stjuart
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
24. Alfonso III od Este, Duke of Modena
 
 
 
 
 
 
 
12. Francesco I d'Este, Duke of Modena
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
25. Isabella of Savoy
 
 
 
 
 
 
 
6. Alfonso IV od Este, Duke of Modena
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
26. Ranuccio I Farnese, Duke of Parma
 
 
 
 
 
 
 
13. Maria Farnese
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
27. Margherita Aldobrandini
 
 
 
 
 
 
 
3. Marija Modenska
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
28. Vincenzo Martinozzi
 
 
 
 
 
 
 
14. Hieronymus Martinozzi
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
29. Margherita Marcolini
 
 
 
 
 
 
 
7. Laura Martinozzi
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
30. Peter Mazarini
 
 
 
 
 
 
 
15. Laura Mazarini
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
31. Hortense Buffalini
 
 
 
 
 
 

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b v [http://www.royal.gov.uk/HistoryoftheMonarchy/Scottish%20Monarchs(400ad-1603)/TheJacobiteClaimants/PrinceJamesFrancisEdward.aspx[mrtva veza] "Prince James Francis Edward", The British Monarchy]
  2. ^ a b v "James Francis Edward Stuart", The Stuart Succession Project, University of Exeter
  3. ^ McIntyre 2001, str. 516.
  4. ^ a b v g James Edward Gregg, '[http://www.oxforddnb.com/view/article/14594 James Francis Edward (1688–1766)]', Oksford Dictionary of National Biography, Oksford University Press, 2004; online izdanje, svibanj 2012, pristupljeno 23. juna 2013.
  5. ^ Depositions taken the 22 of October 1688 before the Privy-Council and Peers of England: relating to the birth of the (Then) Prince of Wales. 1688. OCLC 606591965. 
  6. ^ Često spominjano u Mémoires Louisa de Rouvroya, vojvode od Saint-Simona.
  7. ^ Complete Peerage: "Duke of Kornvol".
  8. ^ a b v [https://www.nottingham.ac.uk/manuscriptsandspecialcollections/learning/biographies/jamesfrancisedwardstuart(1688—1766).aspx[mrtva veza] "James Francis Edward Stuart, styled James VIII and III", The University of Nottingham]
  9. ^ Corp 2010, str. 180–205.
  10. ^ Per Edward T. Corp
  11. ^ Corp 2011, str. 32
  12. ^ „Famous Stewarts”. www.stewartsociety.org. Pristupljeno 20. 5. 2016. 
  13. ^ Vaughan 1906, str. 212–214

Literatura

[uredi | uredi izvor]
Džejms Fransis Edvard Stjuart na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Џејмс_Франсис_Едвард_Стјуарт&oldid=26802966”