Pređi na sadržaj

Afričke maske

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Ritualna maska Bambara naroda, Mali

Maskiranje je bilo potrebno ljudima od najranijeg vremena da bi im lov bio uspešan i da bi se lovac neopažen približio životinji. Razlog stvaranja maski je i dobuko ljudska potreba da savlada prirodno nametnute granice svoje individualnosti. Ove maske su u Africi prisutne u lovačkim i zemljoradničkim društvima. Maska stvara čoveku fascinantne mogućnosti da skriva nosioca i da ga transformiše u nešto drugo.[1]

Maske igraju važnu ulogu u ritualima i ceremonijama sa različitim namerama poput obezbeđivanja dobre žetve,zadovoljavanja plemenskih potreba u vreme mira ili rata ili prenošenja duhovnog prisustva u ritualima inicijacije ili ceremonijama sahrane. Neke maske predstavljaju duhove preminulih predaka. Drugi simbolizuju totemske životinje, bića važna za određenu porodicu ili grupu. Nosilac maske postaje prenosnik preko kojeg je moguće pokrenuti dijalog između zajednice i duhova (obično duhova preminulih rođaka). Maskirani plesovi su deo najtradicionalnijih afričkih ceremonija, kao što su svadbe, sahrane, rituali inicijacije i tako dalje. Pošto svaka maska ima svoje posebno značenje, za svaku tradiciju postoje određene maske. Religija Dogona se sastoji iz tri glavna kulta (Ava ili kult mrtvih, Bini ili kult komunikacije sa duhovima i Lebe ili kult prirode); od kojih svaki ima svoj panteon duhova. Često je slučaj da se u umetničkom kvalitetu i kompleksnosti maske ogleda važnost prikazanog duha u sistemima verovanja određenog naroda.

Maske Zapadne Afrike[uredi | uredi izvor]

Ritualna maska Dogona, Mali

Maska kao kompleksan znak sadrži tri aspekta: izraz, sadržaj i značenje. Izraz je deo znaka koji se ostvaruje u nekoj materiji, a sadržaj je aspekt znaka na koji je preslikan označeni fenomen. Veza između znaka i označene pojave predstavlja treću dimenziju svakog znaka a to je značenje. Značenjska dimenzija znaka u kojoj se prepliću individualno i društveno daje znakovnim procesima obeležja društvene prakse. Tek se upotrebom maske u religijskoj praksi, a ne samo analizom izraza i sadržaja, može utvrditi ono treće najvažnije svojstvo maske, značenje.[1]

Zapadnoafričke maske su napravljene od drveta i metala. Na njima se nalaze različite predstave, pa se izdvajaju tri vrste maski: zoomorfne, antropomorfne, zooantropomorfne.[1]

Da bi se napravila neophodna klasifikacija elemenata na maski, važno je istaći da interpretacija složenih znakova zahteva i dobro poznavanje značenja svakog znaka. To je težak zadatak, uzeći za obzir da se i unutar jedne zajednice članovi različito upoznaju sa značenjem pojedinih elemenata. Najpotpunija znanja o značenju znakova imaju najstariji članovi zajednice, pa je taj deo znaka čuvan kao najsvetlija tajna.[1]

Predstave na maskama[uredi | uredi izvor]

Životinjske predstave[uredi | uredi izvor]

Zoomorfni elementi su prisutni na zapadnoafričkim maskama, neki karakteristični samo za neke zajednice, a jedan broj elemenata se pojavljuje na maskama više naroda. Simboličke predstave koje se nalaze na maskama vezuju se za dva važna elementa: vodu i zemlju. Broj životinjskih simbola otkriva i raznolikost kosmogonijskih predstava kod zapadnoafričkih naroda. Kao što je mit o postanku sveta centralan mit za određene grupe, tako postoji i glavna maska koja predstavlja osnovu kulta božanstva oko koga se okupljaju članovi zajednice.[1]

Maska Imina na (Velika maska) je glavna dogonska maska, iznad koje se nalazi predstava mitskog pretka - zmije. Neki narodi predstavu zmije svode na izraz u vidu crte, koja nema ni početak ni kraj. Kod naroda Senufo, zmija simbolizuje vezu duhovnog i materijalnog načela, kao i besmrtnost zbog fenomena menjanja kože.[1]

Zoomorfna maska Guro naroda, Obala Slonovače
  • Krokodil i kameleon pripadaju istom krugu mitskih životinja koje su prve nastale i koje poseduju natprirodnu moć. Krokodil je prirodno u vezi sa vodom, bilo da vlada njom ili da je stvara. On je gospodar tajni života i smrti. U afričkoj mitologiji kameleon ima ulogu solarnog božanstva, da je primio sve boje i da je povezan sa dugom, nebeskim i zemaljskim putem.
  • Antilopa je graciozna i brza životinja i najomiljeniji motiv afričke umetnosti i mitologije. Simbolizuju snagu i domišljatost duhova. Neki klanovi je ne jedu, povezana je sa zemljoradnjom i često u mitovima spašava čoveka.
  • Majmun na maskama služi u određenim ceremonijama da zastrašuje, jer su po legendama oni otimali žene. U različitim kulturama veoma je složena simbolika te životinje, jedno od najčešćih tumačenja vezuje majmuna za simbol neizvesnog.
  • Bik je simbol snage, kiše, oluje i meseca. U njemu se nelaze sve ambivalentnosti i dvosmislenosti. On je lunaran jer se povezuje sa obredima plodnosti i solaran zbog vatrene krvi i prosipanja svoga semena.
  • Slon simbolizuje snagu, napredak i dugovečnost. On je simbol žestine i ružnoće kod Ekoi, što u ovom slučaju ne prelazi nivo metafore.
  • Ovan je simbol snage i plodnosti. Kod Dogona, ovan je ratarsko božanstvo.
  • Ptice i letenje su simboli veza između neba i zemlje. U Africi, ptica je simbol moči, života i plodnosti. Česta je predstava borbe ptice sa zmijom, što simbolizuje borbu života sa smrću. Male ptice, kao i leptiri, simbolizuju duše mrtvih. Kod nekih naroda se pojavljuju i simbolične predstave krila - simbol duhovne lakoće i uspinjanja na nebo; i kreste- simbol onoga što je kod bića nadmoćno, što ga duže na vrhunac svog položaja. Naglašeni kljun simbolizuje muški polni organ.[1]

Simbolika boja[uredi | uredi izvor]

Boje imaju magičnu vrednost u mitologiji. Bela boja se nalazi ili na početku ili na završetku dnevnog života i sveta, boja kandidata koji će promeniti status. Njome posvećenici, koji žele da pokažu kako su trenutno izvan društva, mažu lice ili čitavo telo. Onog trenutka kad se pridruže kao punopravni i ravnopravni članovi, belu boju će zameniti crvenom. Crno je suprotno belom, ali mu je po apsolutnoj vrednosti jednako. Simbol je hladnog i negativnog i povezuje se sa iskonskim tminama. Crvena boja je boja vatre u krvi, što je za mnoge narode prva boja jer je povezana sa principom života. Kod Bambara ova boja takođe označava i toplotu, vatru, krv, leš, muvu, razdražljivost, poteškoću, zabranu i nepristupačnost. Žuta je najtoplija, najekspanzivnija i najsjajnija boja. Ona je atribut vladara, kraljeva i careva, kao i boja večnosti. Međutim, kada leto prelazi u jesen, žuta prima drugačije značenje, najavljuje slabljenje, starost, približavanje smrti. Može biti i supstitut za crnu. Zelena boja je posrednik između toplog i hladnog, visokog i niskog. U svim mitologijama, zelena božanstva obnove spavaju zimskim snom u podzemlju, gde ih htonsko crveno ponovo oživljuje.[1]

Funkcija maske[uredi | uredi izvor]

Svaka ritualna aktivnost ima nekoliko dimenzija: verbalnu, vizuelnu, prostornu i vremensku. Učesnici rituala odigravaju sređen niz metaforičkih doživljaja u granicama teritorijalnog prostora koji je napravljen da može da obezbedi metaforički kontekst za izvođenje. U Zapadnoj Africi, to je prostor koji se nalazi izvan sela, ponekad je to sveta šuma gde postoji određeno mesto na kome se obavlja ritual. Ritualima rukovode tajna društva i ljudi koji su zaduženi za rituale. Maske su imale važnu društvenu funkciju u zapadnoafričkim zajednicama. U Africi su se religijske i političke organizacija grupisale oko svete maske koja je postala osnova kulta metaforičnog božanstva. Pored magijsko-religijskih funkcija važna je i socijalna funkcija tajnih saveza. Oni su u Zapadnoj Africi postali neka vrsta šumskih škola u kojima su se članovi zajednice upoznavali sa istorijom, mitologijom i moralnim pravilima zajednice. Posvećenima su se prilikom obreda inicijacije otkrivale tajne maski, pod uslovom da ih čuvaju od ostatka zajednice.[1]

Komercijalna proizvodnja maski[uredi | uredi izvor]

Kako su afričke maske vrlo cenjene od strane Evropljana, one su naširoko komercijalizovane i prodavane na turističkim prodajnim mestima u Africi, kao i u etničkim prodavnicama na Zapadu. Kao posledica ovoga, tradicionalna umetnost pravljenja maski je postepeno gubila privilegovanu, statusno-orijentisanu praksu i masovna proizvodnja je postala rasprostranjena. Međutim, vremenom bledi granica između verodostojne kopije tradicionalne maske i prave maske, što otežava identifikaciju geografskog i kulturnog porekla maski koje se mogu naći u mestima gde se one prodaju. Na primer, u Namibiji se većinom prodaju maske koje su proizvedene u Zimbabveu, pošto su jeftinije i dostupnije na lokalnom tržištu, dok zimbabvijski proizvođači maski prave maske iz svakog dela Afrike, a ne one koje su deo njihovog lokalnog nasleđa.[2]

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ e ž z Kovač, Senka (1996). Maska kao znak. Beograd: Filozofski fakultet. ISBN 86-80269-20-4. 
  2. ^ See Namibia, Lonely Planet 2007, ISBN 978-88-6040-119-9

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Афричке_маске&oldid=26816161”