Ajkule
| Ajkule Vremenski raspon:
| |
|---|---|
| |
| Plava ajkula | |
| |
| Carcharhinus amblyrhynchos | |
Naučna klasifikacija 
| |
| Domen: | Eukaryota |
| Carstvo: | Animalia |
| Tip: | Chordata |
| Klasa: | Chondrichthyes |
| Potklasa: | Elasmobranchii |
| Infraklasa: | Euselachii |
| Nadred: | Selachimorpha |
| Redovi | |
Ajkule ili morski psi (Selachimorpha) su kičmenjaci iz grupe rušljoriba (riba sa hrskavičavim skeletom, Chondrichthyes).[1] Zajedno sa ražama, drhtuljama, listovima, testerašima i sličnim životinjama čine grupu Elasmobranchii (škrge u obliku proreza). Under this broader definition, the earliest known sharks date back to more than 420 million years ago.[2] Acanthodians are often referred to as "spiny sharks"; though they are not part of Chondrichthyes proper, they are a paraphyletic assemblage leading to cartilaginous fish as a whole.
Ajkule su ribe grabljivice vretenastog, mišićavog tela, šiljate glave sa pet vrsta peraja:
- grudna peraja su parna i dižu ajkulu kad pliva,
- parna trbušna kao i jedno ili dva neparna dorzalna (leđna) je stabilizuju,
- neparno analno kod vrsta koje ga imaju i na kraju
- repno koje ubrzava ajkulu.
Razmnožavaju se na tri načina:
- oviparne - legu jaja,
- viviparne - rađaju žive mladunce i
- ovoviparne - razvijaju se iz jaja ali u telu majke pa se rađa već razvijena ajkulica.[3]
Ajkule su obično duge od 1 do 20 metara. Među najproždrljivije ajkule spadaju Carcharhinus leucas (bik-ajkula ili Zambezi ajkula), jedina koja može da opstane i u slatkoj vodi (4 do 5 minuta), i Carcharodon carc, velika bela ajkula (10 do 13 metara).[4]
Ribe kojih se ljudi najviše plaše u moru, ajkule, stara su grupa čija istorija počinje pre 500 miliona godina. Skelet im je kao kod njihovih srodnika, raža i himera, hrskavičav. Koža im je prekrivena zubolikom krljušti. Zastrašujući niz oštrih zuba u čeljustima ajkula u stvari je samo preobražena krljušt.[5] Za razliku od riba sa koštanim skeletom, nijedna ajkula nema riblji mehur, te im tela ne plivaju po vodi i baš zbog mehura mogu bez teškoća naglo da menjaju dubinu. Da ne bi potonula, ajkula mora da pliva bez prestanka. Međutim, poznate su i vrste koje to ne moraju da rade, jer „umeju“ da nađu neku slabu podvodnu struju koja im omogućava protok vode kroz škrge čak i kad miruju. Repno peraje ima duži gornji i kraći donji režanj, zajedno sa krupnim grudnim perajima nalik krilima, koji održavaju ajkulino telo u ravnoteži.
Ajkula se po veličini značajno razlikuje od male morske mačke do kit ajkule, najveće ribe na svetu. Ali ovaj kolos i ogromna džinovska ajkula su bezopasna bića, koja krstare blizu površine, filtrirajući hranu iz planktona. Neke ajkule koje žive pri dnu, takođe su bezopasne i hrane se rakovima i školjkama drobeći ih svojim tupim zubima. Najozloglašenije su ajkule psine, kao što je mako ajkula, peščana ajkula, tigrasta ajkula i velika bela ajkula, zastrašujući akter filmova i romana. Svi su dobri i brzi plivači. Usta su im polumesečasta i smeštena daleko ispod i napred izvučene njuške, zbog čega plenu prilaze s donje strane, okrećući se na leđa. U stanju su da odgrizu velike komade mesa sa tela plena. Ajkule love pomoću čula mirisa, čiji centar zauzima značajan deo mozga. Oči im pomažu tek kada se sasvim približe žrtvi.
Evolucija
[uredi | uredi izvor]
Evidencija postojanja ajkula datira od ordovicijumskog perioda, pre 450–420 miliona godina, pre pojave kopnenih kičmenjaka i pre nego što su mnoge biljke kolonizovale kontinente.[2] Od prvih ajkula pronađene su samo krljušti. Svi paleontolozi se ne slažu da one potiču od pravih ajkula, već pretpostavljaju da te krljušti zapravo pripadaju celolepidnim agnatanima.[6] Najstarije opšte prihvaćene krljušti ajkula potiču od pre oko 420 miliona godina, iz silurnog perioda.[6] Prve ajkule su izgledale veoma različito od modernih ajkula.[7] U to vreme je najčešći zub ajkule bio kladodont, vrsta tankog zuba okruženog manjim šiljcima, što je pomagalo u hvatanju ribe. Većina modernih ajkula može se pratiti do pre oko 100 miliona godina.[8] Većina fosila su zubi, obično u velikom broju. Delimični kosturu i čak kompletni fosilizovani ostaci su bili otkriveni. Procene ukazuju na to da ajkuli rastu desetine hiljada zuba tokom života, što objašnjava izobilje fosila. Zubi se sastoje od loko fosilizovanog kalcijum fosfata, apatita. Kad ajkula umre, dekompozirajući kostur se raspada, raspršujući apatitne prizma. Prezervacija zahteva brzo sahranjivanje u sedimentima dna.
Među najstarijim i najprimitivnijim ajkulama je Cladoselache, od pre oko 370 miliona godina,[7] koja je bila nađena unutar paleozoičkog sloja u Ohaju, Kentakiju i Tenesiju. U to vreme u istoriji Zemlje te stene su sačinjavale meko sedimentarno dno velikog, plitkog okeana, koji se pružao preko najvećeg dela Severne Amerike. Cladoselache je bila samo oko 1 m duga sa krutim trouglastim perajima i vitkim čeljustima.[7] Njeni zubi su imali nekoliko istaknutih kvrga, koje su bile pohabane od upotrebe. Sudeći po malom broju zuba nađenih zajedno, pretpostavlja se da Cladoselache nije zamenjivala zube sa učestalošću tipičnom za moderne ajkule. Njena repna peraja su imala sličan oblik sa velikom belim ajkulama i kratkorepim i dugorepim mako ajkulama. Prisustvo cele ribe postavljene od položaju sa repom prvo u njihovom stomaku sugeriše da su one bile veoma brzi plivači sa velikom okretnošću.
Većina fosilnih ajkula od pre oko 300 do 150 miliona godina se može svrstati u jednu od dve grupe. Xenacanthida su skoro ekskluzivne za slatkovodno okruženje.[9][10] Do vremena kad je ova grupa izumrla pre oko 220 milion godina, one su bile raširene širom sveta. Druga grupa, Hybodontiformes, se pojavila pre oko 320 miliona godina i živeli su u većini okeana, ali isto tako u slatkoj vodi. Rezultati jedne studije sa fokusom na strukturi škrga koja je sprovedena 2014. godine na jednom neobično dobro očuvanom fosilu starom 325 miliona godina sugerišu da ajkule nisu „živi fosili”, već da su evoluirale u znatnijoj meri nego što se ranije mislilo, tokom stotina miliona godina svog postojanja.[11]
Moderne ajkule su počele da se pojavljuju pre oko 100 miliona godina.[8] Fosil zuba ajkule iz Lamniformes je datiran na period rane krede. Jedna od porodica koje su evoluirale u bližoj prošlosti je morski pas čekićem (familija Sphyrnidae), koji se pojavio u eocenu.[12] Najstariji zubi bele ajkule potiču iz perioda pre od 60 do 66 miliona godina, iz vremena izumiranja dinosaurusa. Tokom rane evolucije bele ajkule postojale su bar dve loze: jedna loza su bele ajkule sa grubo razdvojenim zubima i iz nje su verovatno proistekle moderne velike bele ajkule, i druga loza belih ajkula sa fino razdvojenim zubima. Ove ajkule su dostigle gigantske proporcije i obuhvataju izumrlu megazubnu ajkulu, C. megalodon. Poput većine izumrlih ajkula, C. megalodon je prvenstveno poznata po svojim fosilnim zubima i kičmi. Ova gigantska ajkula je dostizala totalnu dužinu od više od 16 m.[13][14] Moguće je da je C. megalodon imala maksimalnu totalnu dužinu od 20,3 m i masu od 103 tone.[15] Paleontološka evidencija sugeriše da je ova ajkula bila aktivni predator velikih kitova.[15]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 22. ISBN 86-331-2075-5.
- ^ a b Martin, R. Aidan. „Geologic Time”. ReefQuest. Pristupljeno 9. 9. 2006.
- ^ Jacques Delaroche i Héléne Gramault. Enciklopedija životinja. ISBN 978-953-171-746-5.
- ^ Allen, Thomas B. (1999). The Shark Almanac. New York: The Lyons Press. ISBN 978-1-55821-582-5. OCLC 39627633.
- ^ Budker, Paul (1971). The Life of Sharks. London: Weidenfeld and Nicolson. SBN 297003070.
- ^ a b Martin, R. Aidan. „The Earliest Sharks”. ReefQuest. Pristupljeno 10. 2. 2009.
- ^ a b v Martin, R. Aidan. „Ancient Sharks”. ReefQuest. Pristupljeno 9. 9. 2006.
- ^ a b Martin, R. Aidan. „The Origin of Modern Sharks”. ReefQuest. Pristupljeno 9. 9. 2006.
- ^ "Xenacanth". Hooper Virtual Natural History Museum. Pristupljeno 11/26/06.
- ^ "Biology of Sharks and Rays: 'The Earliest Sharks'". Pristupljeno 11/26/06.
- ^ Pradel, A.; Maisey, J. G.; Tafforeau, P.; Mapes, R. H.; Mallatt, J. (2014). „A Palaeozoic shark with osteichthyan-like branchial arches”. Nature. 509 (7502): 608—611. Bibcode:2014Natur.509..608P. PMID 24739974. S2CID 3504437. doi:10.1038/nature13195.
- ^ Martin, R. Aidan. „The Rise of Modern Sharks”. Pristupljeno 28. 8. 2007.
- ^ Klimley, Ainley & MacFadden 2010.
- ^ Pimiento, Catalina; Ehret, Dana J.; MacFadden, Bruce J.; Hubbell, Gordon (10. 5. 2010). Stepanova, Anna, ur. „Ancient Nursery Area for the Extinct Giant Shark Megalodon from the Miocene of Panama”. PLOS ONE. Panama: PLoS.org. 5 (5): e10552. Bibcode:2010PLoSO...510552P. PMC 2866656
. PMID 20479893. doi:10.1371/journal.pone.0010552 .
- ^ a b Wroe, S.; Huber, D. R.; Lowry, M.; McHenry, C.; Moreno, K.; Clausen, P.; Ferrara, T. L.; Cunningham, E.; Dean, M. N.; Summers, A. P. (2008). „Three-dimensional computer analysis of white shark jaw mechanics: how hard can a great white bite?”. Journal of Zoology. 276 (4): 336—342. doi:10.1111/j.1469-7998.2008.00494.x.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Allen, Thomas B. (1999). The Shark Almanac. New York: The Lyons Press. ISBN 978-1-55821-582-5. OCLC 39627633.
- Budker, Paul (1971). The Life of Sharks. London: Weidenfeld and Nicolson. ISBN 297003070 Proverite vrednost parametra
|isbn=: length (pomoć). - AAVV (1998). Gli squali. Novara, Istituto Geografico De Agostini. ISBN 978-88-415-5608-5.
- Abel, Erich; Riedl, Rupert (1991). Selachoidei in Fauna e flora del Mediterraneo. Padova, Franco Muzzio Editore. ISBN 978-88-7021-573-1.
- Allen, Thomas B. (1999). The Shark Almanac. New York, The Lyons Press. ISBN 978-1-55821-582-5.
- Franco Andreone (1992). Nel regno degli squali., Starlight
- Angela, Piero; Angela, Alberto; Recchi, Alberto Luca (1997). Squali. Mondadori. ISBN 978-88-04-42907-4.
- Budker, Paul; Peter James Palmer Whitehead (1971). The Life of Sharks. Londra (UK), Columbia University Press. ISBN 978-0-231-03551-4.
- L.J.V. Compagno (1984). FAO species catalogue. Vol. 4. Sharks of the world. An annotated and illustrated catalogue of sharks species known to date. Part 1. Hexanchiformes to Lamniformes (PDF). (PDF), Roma, FAO Fisheries Synopsis. str. 249. ISBN 978-92-5-101384-7.
- Leonard, V J.. Compagno; Marc Dando; Sarah Fowler (2005). A Field Guide to the Sharks of the World. Collins Field Guides. ISBN 978-0-00-713610-0.
- Leonard J. V. Compagno; V.H. Niem, Odontaspididae. Sand tiger sharks[mrtva veza] in Carpenter K.E., Niem V.H. (a cura di), FAO identification guide for fishery purposes. The Living Marine Resources of the Western Central Pacific, Roma, FAO, (1998). pp. 1266. URL consultato il 6 aprile 2009.
- Conci, Cesare; Torchio, Menico (2004). Pesci cartilaginei o Condroitti in Pesci. Firenze, Giunti. str. 30—48. ISBN 978-88-09-03534-8.
- Costa, Francesco (2004). Atlante dei pesci dei mari italiani. Milano, Mursia (Gruppo Editoriale). ISBN 978-88-425-3188-3.
- J. Cousteau; P. Cousteau, Lo squalo, splendido selvaggio del mare, Milano, Longanesi, 1970.
- Maddalena, Alessandro De (2001). Gli squali delle acque italiane, guida sintetica al riconoscimento. Formello (RM), IRECO. ISBN 978-88-86253-19-2.
- Maddalena, Alessandro De; Bänsch, Harald (2008). Squali del Mare Mediterraneo. Milano, Class editori. ISBN 978-88-95080-15-4.
- Michelina Femina. A dieci anni dalla scoperta dello squalo di Izu in Lo squalo di Izu., Avellino, Museo zoologico, (2002). pp. 2-4.
- Ferrari, Andrea; Ferrari, Antonella (2000). Squali. Milano, Arnoldo Mondadori. ISBN 978-88-04-47996-3.
- C. Gibson; V. S. Valenti; L. Sarah; S. L. Fowler; S. V. Fordham, The Conservation Status of Northeast Atlantic Chondrichthyans, Report of the IUCN Shark Specialist Group Northeast Atlantic Red List Workshop (PDF), Newbury (Regno Unito), IUCN, 2008.
- Gilbertson, Lance (1998). Zoology Laboratory Manual. 3, New York, McGraw-Hill Companies, Inc. ISBN 978-0-07-229641-9.
- Hamlett, William C. (1999). Sharks, Skates and Rays: The Biology of Elasmobranch Fishes. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-6048-5.
- Hennemann, Ralf M. (2001). Guia de tiburones y rayas del mundo. Elche (Spagna), Grupo Editorial M & G Difusión. ISBN 978-84-95223-10-4. (jezik: španski)
- Lane, William I.; Linda Comac (1993). Sharks don't get cancer. Avery Pub. ISBN 978-0-89529-520-0.
- Maddalena Jahoda (2008). Squali da salvare., Milano, BBC Production
- Louisy, Patrick (2006). Squali e razze in Guida all'identificazione dei pesci marini d'Europa e del Mediterraneo. Trezzano sul Naviglio (MI), Il Castello. str. 378—379, 380—401. ISBN 978-88-8039-472-3.
- Miranda MacQuitty, Gli squali, Novara, Istituto Geografico De Agostini. MacQuitty, Miranda (1993). Gli squali. Istituto geografico De Agostini. ISBN 978-88-415-0174-0.
- Nelson, Joseph S. (2006). Fishes of the World. 4, New York, John Wiley and Sons. ISBN 978-0-471-25031-9.
- G. Notarbartolo Di Sciara; Bianchi, I. (1998). Guida degli squali e delle razze del mediterraneo. Padova, Franco Muzzio Editore. ISBN 978-88-7021-799-5.
- Ommanney, Francis Downes (1970). Sharks and rays in The fishes. Time-Life International. ISBN 978-0-8094-0622-7.
- Giulia Orga (2004). A contatto con gli squali., Avellino, Museo zoologico
- Giulia Orga; Stefano Orga, Pesci cartilaginei in La Barriera corallina, Avellino, Museo Zoologico, 1998, 21 e seguenti.
- Paxton, John R.; Raintree Steck-Vaughn Staff; William N. Eschmeyer; David S. Kirshner (1999). J. Stevens; P.R. Last, Sharks, rays and chimaeras in Encyclopedia of Fishes. 2a ed, Illustrato da David S. Kirshner, Heinemann/Raintree. ISBN 978-0-7398-0683-8.
- Piccini, Stefano (1998). Gli squali. Torreano di Cividale (UD), Geofin. ISBN 978-88-87026-14-6.
- Pirino, R.; Usai, Maurilio (1991). Guida agli squali del Mediterraneo. Firenze, ED.A.I. ISBN 978-88-8010-030-0.
- Harold L. Jr Pratt; Samuel H. Gruber; Toru Taniuchi; National Marine Fisheries Service; National Oceanic and Atmospheric Administration; American Elasmobranch Society, Elasmobranchs as Living Resources: Advances in the Biology, Ecology, Systematics and the Status of the Fisheries, U.S. Dept. of Commerce, National Oceanic and Atmospheric Administration, National Marine Fisheries Service, 1990.
- Quilici, Folco; mari, I miei (2010). Una vita di avventure, incontri, scoperte. Mondadori. ISBN 978-88-04-58200-7.
- Romashko, Sandra (1979). Shark, Lord of the Sea (3a izd.). Miami, USA, Windward Pub. ISBN 978-0-89317-001-1.
- Shaw, Donna (2007). Sharks and Dolphins. Oxford, Macmillan. ISBN 978-0-230-01024-6.
- Jeremy Stafford-Deitsch (1988). Shark: A Photographer's Story. Sierra Club Books. ISBN 978-0-87156-733-8.
- Tibaldi, Ettore; Cominetti, Luigi; Balcomb, Ken (1995). Pesci e mammiferi marini. Gli abitatori del mare. Opportunity Books. ISBN 978-88-8129-985-0.
- Tortonese, Enrico (1983). Squali e altri aggressori in Ambienti e pesci dei mari tropicali. Bologna, Calderini. str. 186—195. ISBN 978-88-7019-195-0.
- Tosco, Umberto (1992). Classe Pesci Cartilaginei. u I Pesci delle acque territoriali italiane, Cinisello Balsamo (MI), San Paolo Edizioni. pp. 140–159, 37-38 (tavole 4-24). ISBN 978-88-215-2395-3.
- T. I. Walker, Shark Fisheries Management and Biology, Commonwealth Scientific and Industrial Research Organization, 1998.
- AAVV (13. 12. 2003). „Squali iridati”. Il Ponte. anno XXIX (46): 1e 8.
- AAVV (2004). „Animali, a contatto con gli squali”. Macchina del Tempo. anno 5 (1–2): 146.
- Chapman, D. D.; Shivji, S. M..; et al. (2007). „Virgin birth in a hammerhead shark”. Biology Letters. 3 (4): 425—427. PMC 2390672 . PMID 17519185. doi:10.1098/rsbl.2007.0189. chapman.
- Clò, Simona (2003). „Gli squali, corso monografico”. Cose d'acqua (20): 2—81.
- Clò, S.; Bianchi, I.; et al. (2007). „Gli squali”. Cose d'acqua (20/bis): 5—70.
- Femina, Michelina (2003). „Lo squalo leopardo Stegostoma fasciatum (Hermann, 1783)”. Quaderni del Museo Zoologico (6): 8—10.
- Femina, Michelina (2005). „Note sullo squalo Leccia”. Quaderni del Museo Zoologico (8): 8—10.
- Femina, Michelina (2007). „Note su Scyliorhinus tokubee Shirai, Hagiware & Nokaya, 1992”. Quaderni del Museo Zoologico (10): 11—14.
- Femina, Michelina; Domenico, Agro Carmine (2008). „Note sullo squalo bambù fasciato Chiloscyllium punctatum MÜLLER & HENLE, 1838”. Quaderni del Museo Zoologico (11): 23—29. femina.
- Finkelstein, J. B. (2005). „Sharks do get cancer: few surprises in cartilage research”. Journal of the National Cancer Institute. 97 (21): 1562—1563. PMID 16264172. doi:10.1093/jnci/dji392. finkel.
- Folkman, J.; Klagsbrun, M. (1987). „Angiogenic factors”. Science. 235 (4787): 442—447. Bibcode:1987Sci...235..442F. ISSN 0036-8075. PMID 2432664. doi:10.1126/science.2432664. folkman.
- Foschi, P. (2003). „Gli squali bibliografia”. Cose d'acqua (21): 3—61.
- Joung Shoou-Jeng; et al. (1996). „The whale shark, Rhincodon typus, is a livebearer: 300 embryos found in one 'megamamma' supreme”. Environmental Biology of Fishes. 46 (3): 219—223. ISSN 0378-1909. S2CID 22250254. doi:10.1007/BF00004997. jeng.
- Kalmijn, A. J. (1982). „Electric and magnetic field detection in elasmobranch fishes”. Science. 218 (4575): 916—918. Bibcode:1982Sci...218..916K. PMID 7134985. doi:10.1126/science.7134985. kalm.
- Lee, A.; Langer, R. (1983). „Shark cartilage contains inhibitors of tumor angiogenesis”. Science. 221 (4616): 1185—1187. Bibcode:1983Sci...221.1185L. ISSN 0036-8075. PMID 6193581. doi:10.1126/science.6193581. lee.
- Marks, R. Adrian (1981). „America was Well Represented”. United States Naval Institute Proceedings. marks.
- Meyer, C. G.; Holland, N. K..; Papastamatiou, P. Y.. (2005). „Sharks can detect changes in the geomagnetic field”. Journal of the Royal Society, Interface / The Royal Society. 2 (2): 129—130. PMC 1578252 . PMID 7134985. doi:10.1098/rsif.2004.0021. meyer.
- Milius, Susan (1. 8. 1998). „Glow-in-the-dark shark has killer smudge”. Science News. 154 (5). ISSN 0036-8423. milius.
- Miller, D. R.; et al. (1998). „Phase I/II trial of the safety and efficacy of shark cartilage in the treatment of advanced cancer”. J Clin Oncol. 16 (11): 3649—55. ISSN 0277-3732. PMID 9817287. doi:10.1200/JCO.1998.16.11.3649. miller.
- Orga, Stefano (2001). „Gli Atelomycterus squali gattucci dell'Indo-pacifico”. Quaderni del Museo Zoologico (3–4): 9—15.
- Ostrander, G. K.; Cheng, C. K..; et al. (2004). „Shark cartilage, cancer and the growing threat of pseudoscience”. Cancer Research. 64 (23): 8485—8491. PMID 15574750. S2CID 8107336. doi:10.1158/0008-5472.CAN-04-2260. ostrand.
- Popper, A.N.; Platt, C. (199). „Inner ear and lateral line”. The Physiology of Fishes. CRC Press (1st). popper.
- Priede, I. G.; Froese, R.; et al. (2006). „The absence of sharks from abyssal regions of the world's oceans”. Proceedings. Biological Sciences / The Royal Society. 273 (1592): 1435—1441. PMC 1560292 . PMID 16777734. doi:10.1098/rspb.2005.3461. priede.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
