Pređi na sadržaj

Bantu narodi

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Bantu
Približna distribucija Bantu naroda podeljena na zone prema Gatrijevoj klasifikaciji Bantu jezika.
Ukupna populacija
360 miliona
Regioni sa značajnom populacijom
Centralna Afrika, jugoistočna Afrika, južna Afrika
Jezici
Bantu jezici (over 535)
Religija
Predominantno hrišćanstvo, tradicionalne afričke fere; manjinski islam

Bantu je skupina od preko 400 različitih etničkih grupa u subsaharskoj Africi, od Kameruna do Južne Afrike, ujedinjeni jezikom i zajedničkm običajima i broji nekoliko miliona pripadnika.[1][2] Postoji nekoliko stotina bantu jezika. U zavisnosti od definicije „jezika“ ili „dijalekta“, procenjuje se da postoji između 440 i 680 različitih jezika.[3] Ukupan broj govornika je u stotinama miliona, u rasponu od otprilike 350 miliona sredinom 2010-ih (otprilike 30% stanovništva Afrike, ili otprilike 5% ukupne svetske populacije).[4] Oko 60 miliona govornika (2015), podeljenih u oko 200 etničkih ili plemenskih grupa, nalazi se samo u Demokratskoj Republici Kongo.

Veća od pojedinačnih Bantu grupa ima populaciju od nekoliko miliona, npr. narod Ruande i Burundija (25 miliona), narod Bagande,[5] Ugande (10 miliona od 2019. godine), Šona iz Zimbabvea (15 miliona ažurirano preoma podacima iz 2018. godine), Zulu iz Južne Afrike (12 miliona prema podacima iz 2005. godine), Luba Demokratske Republike Kongo (7 miliona prema podacima iz 2010. godine), Sukuma Tanzanije (9 miliona prema podacima iz 2016. godine), Kikuju iz Kenije (8,1 miliona prema podacima iz 2019. godine), Kosa naroda južne Afrike (8,1 miliona u 2011. godine), ili Pedi naroda iz Južne Afrike (5,7 miliona u 2017. godini).

Istorija

[uredi | uredi izvor]

Reč bantu je rekonstruisan izraz koji označava množinu za ljude. Veruje se da Bantu crnci potiču iz današnjeg Kameruna i istočne Nigerije, koji su migracijama dospeli u južnu Afriku, za koju se smatra da je bila jedna od najvećih u istoriji ljudskog roda. Mnogi antropolozi smatraju da je pravi rezultat, povećanje populacije i nedostatak osnovih životnih namirnica, kao na primer banana. Za jezike i dijalekte koje koristi narod Bantu se veruje da potiču od rekonstruisanog protobantskog jezika kojim se govorilo pre oko 3.000 godina. Još po dolasku na prostore današnje južne Afrike, podelili su se u dve lingvističke grupe: zapadne i istočne Bantu crnce. Danas istočni Bantu crnci žive u Zimbabveu i Mozambiku, a zapadni u Angoli, Namibiji i severozapadnoj Bocvani.

Poreklo i ekspanzija

[uredi | uredi izvor]
1 = poreklo iz 2000–1500. p. n. e.
2 = oko 1500. p. n. e. prvo širenje
     2.a = istočni bantu,   2.b = zapadni bantu
3 = 1000–500. p. n. e. Ureve jezgro istočnog Bantua
4–7 = napredovanje prema jugu
9 = 500. p. n. e.–0 Kongo jezgro
10 = 0–1000 poslednja faza[6][7][8]

Pretpostavlja se da bantu jezici potiču od rekonstruisanog protobantu jezika, za koji se procenjuje da se govorio pre oko 4.000 do 3.000 godina u zapadnoj/centralnoj Africi (područje današnjeg Kameruna). Oni su navodno bili rašireni širom Centralne, istočne i Južne Afrike u takozvanoj Bantu ekspanziji, relativno brzoj diseminaciji koja je trajala otprilike dva milenijuma i desetine ljudskih generacija tokom 1. milenijuma pre nove ere i 1. milenijuma nove ere,[9] Ovaj koncept je često uokviren kao masovna migracija, ali Jan Vansina i drugi su tvrdili da je to zapravo bilo kulturno širenje, a ne kretanje bilo koje specifične populacije koja bi se mogla definisati kao ogromna grupa jednostavno na osnovu zajedničkih jezičkih osobina.

O geografskom obliku i toku širenja Bantua i dalje se raspravlja. Predložena su dva glavna scenarija: rano širenje na Centralnu Afriku i jedno poreklo širenja koje zrači odatle,[10] ili rano razdvajanje na istočni i južni talas raspršivanja, sa jednim talasom koji se kreće preko basena Konga ka istoku Afrike, a drugi se kreće južno duž afričke obale i sistema reke Kongo prema Angoli.[11] Genetička analiza pokazuje značajne grupisane varijacije genetskih osobina među govornicima Bantu jezika po regionima, što ukazuje na mešavinu prethodnih lokalnih populacija.

Prema hipotezi o migraciji širenja Bantua, različiti narodi koji govore Bantu su bili asimilirani, i/ili raseljeni su mnogi raniji stanovnici, sa samo nekoliko modernih naroda kao što su grupe Pigmeja u Centralnoj Africi, Hadža narod u severnoj Tanzaniji i različite populacije Kojsanaca širom juga Afrika su zadržali autonomno postojanje u eri evropskog kontakta. Arheološki dokazi potvrđuju njihovo prisustvo u oblastima koje su kasnije zauzeli govornici Bantua. Migranti koji govore bantu bi takođe komunicirali sa nekim afroazijskim grupama na jugoistoku (uglavnom kušitskim),[12][13] kao i grupama koje govore nilotski i centralno-sudanski.

Terminologija goveda koja se koristi među relativno malim brojem savremenih Bantu stočarskih grupa sugeriše da je nabavka stoke možda bila od suseda iz centralnog sudanskog, kulijačkog i kušitskog govornog područja.[14] Lingvistički dokazi takođe ukazuju na to da su običaji muže stoke takođe bili direktno modelovani iz kušitskih kultura u tom području.[15] Terminologija goveda u južnoafričkim Bantu jezicima razlikuje se od one koja se nalazi među narodima koji govore na severu Bantua. Jedna nedavna sugestija je da su se govornici kušitskog ranije preselili na jug i stupili u interakciju sa najsevernijim govornicima koisana koji su od njih nabavili stoku, i da su najraniji govornici Bantua dobili svoju početnu stoku od ljudi koji govore hve koji su uticali na kušitski jezik. Prema ovoj hipotezi, veća kasnija imigracija govornika Bantu je potom izmestila ili asimilirala to najjužnije proširenje opsega govornika kušitskog jezika.[16][17]

Kasnija istorija

[uredi | uredi izvor]
Bantu kraljevina Kongo, oko 1630.

Između 9. i 15. veka, države koje govore bantu počele su da se pojavljuju u regionu Velikih jezera i u savani južno od prašuma Centralne Afrike. Kraljevi Monomotapa izgradili su kompleks Velikog Zimbabvea, civilizacijskog predaka naroda Šona.[18] Uporedive lokacije u južnoj Africi uključuju Bumbusi u Zimbabveu i Manjikeni u Mozambiku.

Od 12. veka pa nadalje, procesi formiranja države među Bantu narodima su se pojačavali. Ovo je bilo rezultat nekoliko faktora kao što je gušće naseljenost (što je dovelo do specijalizovanije podele rada, uključujući vojnu moć, dok je emigracija postala otežana); tehnološki razvoj u privredi; i nove tehnike u političko-duhovnoj ritualizaciji kraljevstva kao izvor nacionalne snage i zdravlja.[19] Primeri takvih Bantu država uključuju: Kraljevstvo Kongo, Kraljevstvo Anziku, Kraljevstvo Ndongo, Kraljevstvo Matamba, Kraljevstvo Kuba, Carstvo Lunda, Carstvo Luba, Carstvo Baroce,[20][21] i niz drugih

Na obalskom delu istočne Afrike, mešovita zajednica Bantua razvila se kroz kontakt sa muslimanskim arapskim i persijskim trgovcima, a Zanzibar je bio važan deo trgovine robljem u Indijskom okeanu. Svahili kultura koja je nastala iz ove razmene pokazuje mnoge arapske i islamske uticaje koji se ne vide u tradicionalnoj bantu kulturi, kao i mnoge afro-arapske pripadnike bantu svahili naroda. Sa svojom originalnom govornom zajednicom usredsređenom na obalske delove Zanzibara, Kenije i Tanzanije – obale koja se naziva svahilska obala – bantu svahilski jezik sadrži mnoge arapske pozajmljenice kao rezultat ovih interakcija.[22] Bantu migracije, i vekovima kasnije trgovina robljem u Indijskom okeanu, doneli su uticaj Bantua na Madagaskar,[23] narod Malgaši koji oličava mešavinu Bantua i njihovih pozajmica malgaškom jeziku.[24] U 18. i 19. veku, priliv Zandž robova iz jugoistočne Afrike porastao je sa usponom Sultanata Zanzibar. Sa dolaskom evropskih kolonijalista, Zanzibarski sultanat je došao u direktan trgovinski sukob i konkurenciju sa Portugalcima i drugim Evropljanima duž svahilske obale, što je na kraju dovelo do pada sultanata i kraja trgovine robljem na svahilskoj obali sredinom 20. veka.

Vidi još

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ School, Africa EENI Global Business. „Bantu people (Central, East, Southern Africa)”. Africa EENI Global Business School (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 29. 04. 2023. g. Pristupljeno 2022-08-21. 
  2. ^ Butt, John J. (2006). The Greenwood Dictionary of World History. Greenwood Publishing Group. str. 39. ISBN 978-0-313-32765-0. 
  3. ^ "Guthrie (1967-71) names some 440 Bantu 'varieties', Grimes (2000) has 501 (minus a few 'extinct' or 'almost extinct', Bastin et al. (1999) have 542, Maho (this volume) has some 660, and Mann et al. (1987) have c. 680." Derek Nurse, 2006, "Bantu Languages", in the Encyclopedia of Language and Linguistics, p. 2. Ethnologue's report for Southern Bantoid lists a total of 680 languages. The count includes 13 Mbam languages which are not always included under "Narrow Bantu".
  4. ^ Total population cannot be established with any accuracy due to the unavailability of precise census data from Sub-Saharan Africa. A number just above 200 million was cited in the early 2000s (see Niger-Congo languages: subgroups and numbers of speakers for a 2007 compilation of data from SIL Ethnologue, citing 210 million). Population estimates for West-Central Africa were recognized as significantly too low by the United Nations Department of Economic and Social Affairs in 2015 („World Population Prospects: The 2016 Revision – Key Findings and Advance Tables” (PDF). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. jul 2016. Arhivirano iz originala (PDF) 26. 6. 2019. g. Pristupljeno 26. 6. 2017. ). Population growth in Central-West Africa ažurirano: 2015. is estimated at between 2.5% and 2.8% p.a., for an annual increase of the Bantu population by about 8 to 10 million.
  5. ^ Roscoe, John (2011). The Baganda An Account of Their Native Customs and Beliefs. Cambridge Univ Pr. ISBN 978-1-108-03139-4. OCLC 714729287. 
  6. ^ „The Chronological Evidence for the Introduction of Domestic Stock in Southern Africa” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 25. 3. 2009. g. 
  7. ^ „Botswana History Page 1: Brief History of Botswana”. Pristupljeno 13. 5. 2015. 
  8. ^ „5.2 Historischer Überblick”. Arhivirano iz originala 16. 10. 2007. g. Pristupljeno 13. 5. 2015. 
  9. ^ Philip J. Adler, Randall L. Pouwels, World Civilizations: To 1700 Volume 1 of World Civilizations, (Cengage Learning: 2007), pp. 169.
  10. ^ Vansina, J. (1995). „New Linguistic Evidence and the Bantu Expansion'”. Journal of African History. 36 (2): 173—195. JSTOR 182309. S2CID 162117464. doi:10.1017/S0021853700034101. 
  11. ^ Pollard, Elizabeth; Rosenberg, Clifford; Tignor, Robert (2011). Worlds Together, Worlds Apart: A History of the World: From the Beginnings of Humankind to the Present. New York: Norton. p. 289.
  12. ^ Toyin Falola, Aribidesi Adisa Usman, Movements, borders, and identities in Africa, (University Rochester Press: 2009), pp. 4-5.
  13. ^ Fitzpatrick, Mary (1999). Tanzania, Zanzibar & Pemba. Lonely Planet. str. 39. ISBN 978-0-86442-726-7. 
  14. ^ Schoenbrun, David L. (1993). „We Are What We Eat: Ancient Agriculture between the Great Lakes”. The Journal of African History. 34 (1): 1—31. JSTOR 183030. S2CID 162660041. doi:10.1017/S0021853700032989. 
  15. ^ J. D. Fage, A history of Africa, Routledge, 2002, pp. 29
  16. ^ Roger Blench, "Was there an interchange between Cushitic pastoralists and Khoisan speakers in the prehistory of Southern Africa and how can this be detected?" [1] Arhivirano januar 21, 2012 na sajtu Wayback Machine
  17. ^ Robert Gayre, Ethnological elements of Africa, (The Armorial, 1966), p. 45
  18. ^ The Rebirth of Bukalanga: A Manifesto for the Liberation of a Great People with a Proud History Part I ISBN 978-0-7974-4968-8 ©Ndzimu-unami Emmanuel, 2012, page 100
  19. ^ Shillington 2005
  20. ^ Holub, Emil. Seven Years in South Africa, volume 2. 
  21. ^ McCracken, John (februar 1974). „Mutumba Mainga: Bulozi under the Luyana kings: political evolution and state formation in pre-colonial Zambia. xvii, 278 pp., 8 plates. London: Longman, 1973. £4.”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies (na jeziku: engleski). 37 (3): 726—727. ISSN 1474-0699. S2CID 154380804. doi:10.1017/S0041977X00128022. 
  22. ^ Daniel Don Nanjira, African Foreign Policy, and Diplomacy: From Antiquity to the 21st Century, ABC-CLIO, 2010, pp. 114
  23. ^ Eltis, David; Engerman, Stanley L.; Bradley, Keith R.; Cartledge, Paul; Drescher, Seymour (25. 7. 2011). The Cambridge World History of Slavery: Volume 3, AD 1420-AD 1804. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-84068-2. 
  24. ^ „On the Origins and Admixture of Malagasy: New Evidence from High-Resolution Analyses of Paternal and Maternal Lineages”. 9. 9. 2014. Arhivirano iz originala 2014-09-09. g. 

Literatura

[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Bantu narodi na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Банту_народи&oldid=28499233”