Vojvoda

Ukoliko ste tražili vojni čin, pogledajte članak Vojvoda (vojni čin).

Kraljevske i plemićke titule

Car i carica

Kralj i kraljica

Knez i Kneginja Potkralj i potkraljica

Nadvojvoda i nadvojvtkinja

Infant i infanta

Veliki vojvoda i velika vojvotkinja veliki princ i velika princeza

Vojvoda i vojvotkinja

Princ i princeza

Markiz i Markiza markiz i markiza

Markgrof i markgrofica

Grof i grofica Grof i grofica

Vikont i vikontica

Baron i baroneca

Baronet i baroneta

Vitez i dama

Vojvoda (lat. Bellum dux) je termin slovenskog porekla, koji je prvobitno označavao vojnog zapovednika. Kasnije se termin počinje koristiti za guvernera provincije. Korišćen je u srednjovekovnim srpskim, bugarskim, rumunskim, ruskim, poljskim i mađarskim državama.

Po rangu vojvode se obično nalaze odmah ispod kralja ili kraljice, a iznad banova (grofova). Njihov posed nazivao se vojvodstvo. Žena koja je upravljala vojvodstvom, kao i supruga vojvode, jeste vojvotkinja.

U vojskama Kraljevine Srbije, Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca i Kraljevine Jugoslavije, vojvoda je bio vojni čin koji je odgovarao činu feldmaršala u većini monarhija do završetka Drugog svetskog rata.

U novom veku, ova titula dodeljuje se obično bez ikakvih teritorijalnih ingerencija kao najviši plemićki čin u Francuskoj, Portugaliji, Španiji, Italiji. Vojvode u Ujedinjenom Kraljevstvu nikada nisu imali vojvodstvo, već samo vojvodsku titulu i čast.

Istorija

Vojvoda je bila visoka titula koja je u periodu Nemanjića podrazumevala vojnu funkciju, a kasnije, u vreme Despotovine, i vojnu i civilnu vlast u oblasnoj i lokalnoj upravi. Još od Nemanjinog vremena vojvoda je bio najviši vojni čin posle vladara. Otuda su vojvode pripadale krugu najkrupnije vlastele i zapovedali su odredima vojske jedne ili više župa. Shodno Dušanovom zakoniku vojvode u vojsci imaju istu vlast kao i car; tačnije, car svoju vlast vrhovnog zapovednika prenosi na vojvode. Vojvode dobijaju apsolutnu sudsku vlast i za sporove koji spadaju u nadležnost vojnog suda.

U vreme Despotovine vojvode dobijaju još veći vojni značaj jer se vode skoro neprestani ratovi za odbranu i očuvanje zemlje, pa se tako u njihovoj funkciji objedinjuju vojna i civilna vlast na poverenoj im teritoriji. Poznati Zakon o rudnicima despota Stefana iz 1412. godine zna samo za vojvode u čijim je rukama bila i vojna i upravna i sudska vlast. Jedna od mera militarizacije zemlje bila je i ta što su raniju vlastelu-krajišnike, koji su upravljali krajišta, sada zamenili vojvode-krajišnici, koji su dobili još veća ovlašćenja i obaveze. U srednjem veku vojvode su bili vladari pokrajina i nadređeni grofovima u gradovima, a potom su u feudalnim monarhijama bili su najbliži pratioci kralja ili kraljice. Ipak, postojali su i suverene vojvode, te je pojam imao različit sadržaj u različitim krajevima iu različitim istorijskim periodima.

Titula vojvode postoji i u bosanskoj državi Kotromanića, kao i u Zeti Crnojevića. U Zeti Crnojevića, titula se održala i posle pada zemlje pod tursku vlast, kada su vojvode postale plemenske starešine u Crnoj Gori i Hercegovini. Prema narodnoj tradiciji, naziv vojvode ili velikog vojvode preuzimaju, u toku Prvog i Drugog srpskog ustanka, narodni prvaci koji su se istakli u ratu, potiskujući tako kneževe kao stare organe vlasti. U Prvom srpskom ustanku i označavala je vojnog komandanta oblasti za razliku od nahijski kneza koji je bio civilni upravnik. Inače, ovaj slavizam ušao je i u osmanski rečnik. U XV veku u osmanskim dokumentima (na srpskom jeziku) termin vojvoda bio je sinonim za krajiškog bega i sandžak-bega. U ovom carstvu titulu vojvode nosilo je i lice zaduženo da upravlja posedima (hasova) sandžak-bega u jednoj ili više nahija, kao i posedima drugih visokih državnih dostojanstvenika i pripadnika carske porodice. U Srbiji srednjeg veka vojvoda je predstavljao upravnika pogranične oblasti-krajine i vlastelina sa vojnim kompetencijama za razliku od župana koji je imao isključivo upravne kompetencije. Naziv vojvoda, za komandanta oružanih jedinica sačuvao se i nakon pada pod Turke pa su senjski uskoci svoje vođe nazivali vojvodama. U južnim srpskim krajevima i u Makedoniji naziv vojvoda koristio se kao sinonim za hajdučkog harambašu. Predanje pripisuje ovu titulu istorijskim ličnostima, kao i likovima iz narodne epike, npr. kosovski junak Miloš Obilić. A glavni junak lepe narodne pesme o opsadi i padu grada Stalaća na Moravi je vojvoda Prijezda. Ovu titulu su nosili „Arnautin čuvar manastira Devič i Dečana“ (reč je o poznatim „manastirskim vojvodama"). Vojvode su, od samog početka (XIX vek), imale vođe gerilskih četa VMROa i srpskih četnika u vreme borbi za Makedoniju.

Plemićka titula

U Habzburškoj monarhiji je komandant srpskih odreda nazivan vojvodom od kraja 17. veka, a Srbi su u Monarhiji po privilegijama imali pravo na izbor vojvode što u praksi nije učinjeno do 1849. iako su Srbi na tome nastojavali. Prvi vojvoda u Habzburškoj monarhiji bio je Jovan Monasterlija. Kada je proglašena Srpska Vojvodina 1848. godine, za prvog vojvodu je biran Stevan Šupljikac, a posle njega je titulu srpskog vojvode uzeo austrijski car Franc Jozef i njegov naslednik Karl I.

• 
  Stevan Šupljikac, vojvoda Srpske Vojvodine 1848.
• 
  Franjo Josif, austrougarski car, nazivao je sebe Srpskim Vojvodom.
• 
  Karl I, austrougarski car, takođe je nazivao sebe Srpskim Vojvodom.

Vidi još

• Vojvodstvo
• Veliki vojvoda
• Nadvojvoda
• Kraljevske i plemićke titule
• Spisak četničkih vojvoda

Literatura

• Bjelajac, Mile S. (2004). Generali i admirali Kraljevine Jugoslavije 1918—1941. Institut za noviju istoriju Srbije, Beograd. ISBN 978-86-7005-039-6. 
• Milićević, Milić; Popović, Ljubodrag (2003). Generali Vojske Kneževine i Kraljevine Srbije. Beograd: Vojnoizdavački zavod. ISBN 978-86-335-0142-2.