Gradska naselja Niša

Gradska naselja Niša su infrastrukturne celine Grada Niša, koje su tokom nekoliko vekova, zbog njihovog položaja ili nekog istorijskog događaja, u internom žargonu od građana Niša, dobijala zanimljive nazive. Vremena su se menjala, kao i gospodari Niša, neka naselja su se razvijala i spajala, a nastajala su i nova, i tako sve do današnjih dana, menjali su se nazivi nekih naselja, neki odlazili u zaborav, a neki ostali do danas. Kako se grad širi nastali su i neki novi (npr „Beverli hils“).

Ledena Stena

Naselje Ledena Stena ime je dobilo po tome što je na tom prostoru koji je u niškoj ruži vetrova bio izuzetno podložan jakim udarima vetra, izgrađena gradska ledara. To potvrđuje i činjenica da je na Ledenoj Steni skoro uvek temperatura malo niža nego u ostalim delovima grada. Ledara je proizvodnja led, za sve niške i okolne kafane, poslastičare i sodadžinice. Ledara je porušena, ali će po njoj ovo naselja zadržati naziv Ledan Stena.

Ledena Stena se nalazi između Glavne železničke stanice, na istoku i Naselja Milka Protić na zapadu. Ledena Stena je udaljena oko 3 km vazdušnom linijom od centra grada. U naselju se nalazi Osnovna škola „Bubanjski Heroji“, specijalna škola za decu sa oštećenim sluhom „Bubanj“, Spomen grobnica Bugarskim vojnicima itd.

Broj 6

Naselja Broj 6, koje se nalazi u podnožju Koritnika na 1 kilometar zapadno od Niške Banje, naziv je dobilo po tome što je na tom mestu bila šesta karaula Nemačke okupacione vojske u Drugom svetskom ratu, koja je imala zadatak da čuva mostove na Kutinskoj reci od diverzanata.

Ovo naselje je posle rata preimenovano u naselje „Nikola Tesla“, mada ga stare Nišlije i dalje zovu „Broj 6“.

Delijski Vis

Niško naselje Delijski Vis, na padinama i ispod istoimenog brda, dobilo ime po tome što su na tom mestu Osmanlije ubijali viđenije i školovanije Srbe iz Niša i okoline.

Naselje, je jedno je od novijih sa bezbroj novoizgrađenih objekata. Smešteno je tik uz Ćele Kulu. Od Ćele Kule je odvojeno prugom Niš - Pirot. U naselju se nalazi mnogobrojne trgovinske radnje, kao i Osnovna škola „Branko Miljković". Najnaseljeniji deo Delijskog Visa je Ulica Marina Držića. Iz njega se pruža prelep pogled na panoramu Niša.

Ovo naselje iako nema direktne veze sa Delijama, navijačima Crvena zvezde, ima veze sa fudbalom, jer se na u njemu nalazi čuveni stadion Ženskog fudbalskog kluba „Mašinac“, višestrukog šampiona u Jugoslaviji, Srbiji i šire.

Naselje Palilula

Železnička stanica Palilulska rampa, ruglo naselja, koje već 30 godina čeka izmeštanje

Naselja pod nazivom Palilula ima skoro svako veća varoš ili grad u Srbiji, pa u tom smislu i Niš nije izuzetak. Ova Osmanlijska kasaba bila je izgrađena od japija, drvenih greda, pa je postojala opasnost od požara. Zato se samo u određeno vreme na ovom mestu mogla pušiti samo lula (paliti lulu).

Nalazi se u gradskoj opštini Palilula. Zapadno od njega nalazi se naselje Staro Groblje, južno je Kovanluk, istočno Apelovac, a severozapadno Marger.

U centru Palilule nalazi istoimena pijaca, stara i nova Železnička kolonija. Stara železnička kolonija do pred kraj 20. veka izgledala je uništeno dok je sada jedan od „najveselijih“ delova grada jer je svaka zgrada nadograđena, renovirana i ofarbana u različite boje.

Stara železnička kolonija

Naselje Rasadnik

Stara železnička kolonija koja administrativno pripada gradskoj opštini Palilula, nalazi se zapadno od naselje Staro Groblje, južno je Kovanluk, istočno i severozapadno od Palilulske pijaca.

Ime Stara železnička kolonija naselje je dobilo po tome što su tu pre više od 50 godina izgrađene zgrade za stanovanje radnika na železnici.

Zgrade ovog naselja koje su bile na 2-3 sprata bez: centralnog grejanja, vodovodne i kanalizacione mreže, sa nužnicima udaljenim od zgrada dvadesetak metara, 1960-ih su dozidana i renovirane, Kasnije je dovedena voda i kanalizacija tako da su stanovi preuređivani da bi se napravile kupatila.

Naselje Rasadnik

Nalazi se pored današnjeg naselja Stara železnička kolonija u opštini Palilula na nekada poljoprivrednom zemljištu na kome su bili rasadi ("Rasadnik") za voće i povrće. Kako se grad širio na ovom prostoru nešto kasnije podignuto je naselje koje je dobilo naziv Rasadnik. Naselje Rasadnik se „naslanja“ na naselje Stara železnička kolonija tako da jasna granica između naselja Stara železnička kolonija i Rasadnik skoro da ne postoji. U periodu od 2008—2013. godine naselje je renovirano tako što je na zgradama vršena nadogradnja uvedeno centralno grejanje i potpuno sređena fasada. Tokom renoviranja uređene su i okolne ulice travnjaci i parkići tako da je naselje dobilo moderan izgled.

Crni put

U današnjem naselju Crnom put bila je prva železnička radionica za održavanje vozova i lokomotiva u Srbiji. Kako je bila na tadašnjoj periferiji Niša u njoj je bilo mnogo blata. Kako bi se obezbedio normalan pristup radionici putevi do radionice posipani su šljakom od uglja tako da je staza bila skroz crna. Takođe oko nje su bile i velike deponije šljake.

Beverli hils

Niš je najverovatnije jedini grad u Srbiji koji ima naselje - Beverli hils. Kako se radi o ekskluzivnom naselju, zbog stila gradnje i visoke cene stanova kuća i placeva, ima i naziva i „Devizno naselje II“.

Crveni pevac

Naselje Crveni pevac, koje se nalazi na širem prostoru oko raskrsnice ulica Vožda Karađorđa, Vojvode Mišića i dr Zorana Đinđića, ime je dobilo po limarskoj radnji koja je se nalazila na jugoistočnom uglu ove raskrsnice. Iznad ulaznih vrata ove limarske radionice nalazio se vetrokaz u obliku pevca ofarbanog u crvenu boju. Iako je nakon proširenja i rekonstrukcije navedene raskrsnice porušena stara limarska radionica sa crvenim pevcom na krovu, ona će kroz naziv ovog naselja ostati zapamćena za sva vremena.

Naselje Crveni pevac, oko raskrsnice ulica Vožda Karađorđa, Vojvode Mišića i dr Zorana Đinđića

Pantelej

Naselje Pantelej, dobilo je naziv po crkvi posvećenoj Svetom Pantelejmonu, koju su 1878. godine, koju su odmah po oslobođenju Niša od Osmanlija podigle Niške porodice od dobrovoljnog priloga. Postojeći ikonostas izgrađen je i oslikana 1905. godine, u tri velelepne zone. Na zidovima crkve sačuvano je nekoliko fresaka iz 1878. i 1910. godine.

U ovom naselju na rastojanju od oko stotinu metara, od postojeće crkve Svetog Pantelejmona nalaze se ostaci prvobitne crkve posvećene Svetim Vračima, Damjanu i Kozmi, čiji je ktitor bio Stefan Nemanja.

Ispred crkve Sv. Pantelejmona postoji visoki zvonik iz 1928. dar kralja Aleksandra Prvog Karađorđevića. U samoj porti, bočno od crkve, nalaze se paraklis Sv. Petke i Sv. Jevanđeliste Marka.

U ovom naselju oko Pantelejske crkve kako je mnogi zovu postoji nekoliko izvora zdrave pijaće vode za koju se veruje da je sveta, čudotvorna i da može da leči.

Ova naselje ostaće zapamćeno u istoriji Niša i Srbije po tome što su se u porti tadašnje crkve 27.jula 1189. godine sastali Stefan Nemanja i nemački car Fridrih Barbarosa, koji je vodio krstašima u pohod na Jerusalim. Iz tog susreta ostao je dokument koji je Stefan Nemanja potpisao, a Fridrih Barbarosa na njemu ostavio otisak palca.

Pantelej se nalazi u severnom delu Niša, u istoimenoj gradskoj opštini na oko 2 kilometra severoistočno od centra grada. Jugoistočno od naselja nalazi se naselje Durlan, južno naselje Jagodin mala, zapadno naselje Crveni Krst, a severno atar seoskog naselja Kamenica. Naselje po sredini preseca put za Kamenicu, Malču i Knez Selo

Čair

Parkovske površine u naselju Čair

Ada Ženeva (u gornjem delu slike)

Prostor je na kome se danas nalazi jedan od najlepših gradskih parkova u Nišu. Smešten je u samom jezgru grada Niša, i čine ga tri urbanistička dela. U jednom delu je velika zelena površina, u drugom sportsko-rekreativni kompleks (klizalište, otvoreni i zatvoreni bazeni, fudbalski tereni, fitnes centar)., a u trećem (koji je najveći) nalazi se stambeno poslovni kompleks zgrada i saobraćajnica.

Upravo zbog bogate vegetacije i bujnog zelenila Turci su ovom delu Niša dali ime “Čair” (tur. çayır), što u prevodu znači livada, pašnjak, poljana.

Ada Ženeva

Jedan od najlepšeg krajolika u gradskom toku Nišave u gradskoj opštini Niška Banja, koji podseća na jezero u istoimenom švajcarskom gradu, dobilo je ovaj naziv. Kako se nalazi pored same Nišave, u njemu je 2022. godine započela izgradnja budućeg akva parka i saobraćajnica koje bi trebalo da olakšaju ulaz i izlaz iz ovog naselja i budućeg izletišta.

Durlan

Deo naselja Durlan

Naselje je od davnina nosilo to ime. To potvrđuje zapis izvesnog Mehmeda, direktor turskog arhiva, koji kada je prvi put došao u Niš pitao zašto se jedan od lepših delova Niša zove Durlan kada na turskom tako nazivaju đubrište?

Naselje koje je, kao divlje, počelo da se gradi 1934. godine, prvo je zvano Mihajlovac, potom Novi Niš, a u knjigama gornjo-matejevačke opštine, na čijem se ataru nalazilo vođeno je kao Durlan.

Administrativno pripada gradskoj opštini Pantelej. Nalazi se severoistočno od centra grada, na desnoj obali Nišave. Severozapadno se nalazi naselje Pantelej, zapadno naselje Jagodin mala, a istočno naselja Donja Vrežina i Čalije.

Čalije

Deo naselja Čalije

Niško naselje Čalije dobilo je naziv po istoimenoj reči koja na turskom jeziku označava gusto trnje kojim su nekada Nišlije znale da ograđuju obore za ovce.

Intenzivno je počelo da se gradi početkom 1990-ih godina 20. veka, kada je u njemu izgrađen veči broj privatnih klinika , državni vrtić. Takođe, tip naselja bazira na rezidencijalnoj osnovi.

Nalazi se oko 5 km severoistočno od centra grada. Zapadno od naselja nalazi se gradska četvrt Durlan, južno gradska četvrt Donja Vrežina, a severoistočno naselja Donji i Gornji Matejevac.

Naselje je približno trouglastog oblika oivičeno delovima ulicama Matejevački put-Knjaževačkim delom auto puta Beograd-Dimitrovgrad.

Glavne i najprometnije ulice su: Matejevački put, ulica Mirisnih Vrba i Borova ulica. Svojevrstan centar naselja predstavlja Borova ulica. Po planu razvoja u samom centru naselja u planu je izgradnja Pravoslavne crkve, kao i škole. Urbanistička slika naselja je donekle narušena nelegalnom gradnjom početkom 2000-ih godina.

Naselja koja su dobila naziv po Niškim kafanama

Kafana Marger po kojoj je naselje dobilo ime

Današnji izgled dela naselja Marger

Marger

Naselje Marger je jedno od gradsko naselje Niša u u gradskoj opštini Medijana. Nosi naziv po istoimenoj kafani „Marger“, koja je u sklopu rekonstrukcije grada srušena je 1955. godine radi izgradnje velike stambene zgrade. Danas mali broj Nišlija zna da je uopšte postojala ova kultna kafana. U njoj je pokojni Stevan Sremac, pisac „Ivkove slave“, često svraćao i po ceo dan, kada nema časova u gimnaziji, „pribavljao materijal“ za svoja književna dela.

Posle Drugog svetskog rata, kraj je bio poznat i po tome što su se sve do rušenja. u sali bivše kafane „Marger”, tada studentskom klubu, okupljali srednjoškolci i studenti na igrankama.

Špaj

Naselje Špaj nosi naziv po nazivu kafane Špaj koja je na ovom prostoru nekada mnogo godina postojala, i u kojoj su redovni gosti bili niški železničari i radnici nekadašnje železničke radionice i železničke stanice.

Kičevo

Naselje Kičevo ne nosi naziv samo po nazivu prodavnice koja je tu nekada mnogo godina postojala, već po Makedoncima koji su nekada naseljavali ovaj deo Niša i u njemu držali aščinice (narodne kuhinje ili kafane sa jao ukusnom hranom).

Jena od poznatijih kafana u tom naselju, na mestu spomenute današnje prodavnice bila je dvospratna zgrada u čijem je prizemlju bila čuvena predratna kafana „Kičevo“. Kafana je posle rata oduzeta vlasniku i srušena zajedno sa još nekim zgradama a u tom potezu od nje prema istoku, sazidana su stambene zgrada za predratne i poratne generacije, koje kada pitate gde žive kažu „kod Kičeva“, i tako naselje dobilo ovaj naziv za sva vremena.

Kičevo koje se danas u administrativnoj podeli grada nalazi u Gradskoj opštini Medijana, nalazi se zapadno od centra grada na prostoru od Trga kralja Aleksandra Ujedinitelja do železničke pruge za Pirot.

Glavna ulica u naselju je ulica Jovana Ristića.

Naselja koja su dobila naziv po malama iz 19. veka

Današnji izgled Jorgovan male

Današnji izgled Šećer male

Niško naselje Stambol kapija s početka 20. veka

Jorgovan-mala

Od nekadašnjeg Ureda (najveća raskrsnica u centru grada) do Hipi doline (korzoa iz sedamdesetih godina pored hotela Niš), nije moglo da se prođe današnjom ulicom Svetozara Markovića, „a da se ne očešete o neki jorgovan”. Po ovoj ukrasnoj i mirisnoj biljci je i ceo taj kraj (naselje) nazvano Jorgovan-mala.

Inače u 19. veku Niš je bio grad lepih ukrasnih biljaka koje su krasile prostor ispred mnogih kuća Nišlija.

Šećer mala

Po reči koja na turskom jeziku znači šećer ili nešto toplo, dobila je naziv ova nekadašnja niška mala i jedno od najlepših gradskih naselja. Po nekim izvorima ova mala nosila je naziva i Gospodin-mala, jer su u njoj nekada bili velelepni bokori ružičnjaka koje su zalivale lepe gospođice.

Stambol kapija

Naselja Stambol kapija, koje se dana nalazi u centru grada, nastalo je na prostoru oko današnje Voždove ulica, koja se nekada zvala Stambolijske jer je bila na magistralnom drumu koji je iz centra Niša išao prema Stambolu. U ovom naselju nekada je bilo tursko groblje, Islahana (zanatska škola sa internatom), jedan od gradskih Hamama, džamija nekoliko privatnih kuća viđenijih Turaka i veći broj bašti.,

Posle oslobođenja Niša od Turaka na ovom prostoru izgrađena je osnovna škola, prva niška gimnazija, zgrada načelstva nekoliko kafana, zanatskih radi trgovačkih radnji i veći broj privatnih kuća.

Jagodin mala

Jagodin mala je gradska četvrt Niša u gradskoj opštini Pantelej. Naselje je dobilo ime po Jagodincima koje su Turci naselili na imanja Srba koji nisu redovno plaćali porez. Turci su Nišlije iselili u nekadašnji Tatar pazar u današnjoj Bugarskoj. U naselju se nalazi ranovizantijska grobnica sa freskama koja je otkrivena 1953. na desnoj obali Nišave.

Beograd mala

Beograd mala je niško gradsko naselje u gradskoj opštini Crveni Krst. Naziv je dobilo po kapiji na Tvrđavi koja gleda ka Beogradu.

Naselja koja su dobila naziv po znamenitim ličnostima

Apelovac

Naselje Apelovac dobilo je ime po Jozefu Apelu koji je na tom mestu otvorio prvu pivaru u južnoj Srbiji.

Naselje Markovo kale

Naselje Markovo kale se nalazi u podnožju najvišeg vrha na Gorici, poslednjem ogranku planine Seličevice, južno od Niša. Nastalo je oko odbrambenog bedema (poznatog kao Abdi-pašino utvrđenje), koje je važilo kao odsudna zonu odbrane Niša, naknadno je od Nišlija dobilo naziv po legendarnom Kraljeviću Marku koji je bio u stalnom sukobu sa Turcima.

Tokom Srpsko-turskog rata 1877—1878, Markovo kale su zauzele srpske jedinice Šumadijskog korpusa 7. januara 1878. godine. Sutradan je sa njega tučen Niš (Niška tvrđava) i Đurlinski visovi iz 32 topa, a već 11. januara grad je oslobođen.

Komren

Prema knjizi o naselju Komren, autora Marjana Radakovića saznajemo da je ovo niško naselje dobilo naziv po istoimenom vizantijskom bogu Komrenu. Naselje je nastalo još u srednjem Turski popis 1498. godine ga evidentira, pod današnjim nazivom, sa 53 kuće, 13 neoženjenih, 2 udovičke kuće i sa dažbinama koje iznose 6.894 akče. Prema turskom popisu nahije Niš iz 1516. godine, ovo naselje je bilo jedno od 111 sela nahije i nosilo je isti naziv kao danas, a imalo je 44 kuća, 9 udovička domaćinstva, 8 samačka domaćinstva.

Komren je kroz istoriju izgubio karakter tradicionalnog sela i dobio lik periferijskog naselja Niša. Stariji deo naselja je podeljen u dve male (Gornju i Donju), dok su novi naseljski delovi dobijali nazive prema nekoj njihovoj specifičnosti: Šofersko naselje, Rujničko naselje, Crnogorsko naselje itd. Najveći novonaseljeni deo Komrena je nastao sa istočne strane Humskog potoka. Proces nove organizacije Komrena odvijao se spontano (samoniklo) i u većini na ruralan način; zakasnela planska urbanizacija imala je ozbiljnih teškoća u pogledu sanacije i efikasnije organizacije prostora.

Naselje administrativno pripada gradskoj opštini Crveni krst. Nalazi se oko 4 km severno od centra grada. Prema popisu iz 2002. u njemu je živelo 5.725 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 4.919 stanovnika).

Bubanj

Gradsko naselje „Bubanj” nazvano je po guvnu, nekoj vrsti „vršalica za žito”, po kome su išli u krug konji i mleli žito. Kako guvno podsećalo na bubanj i celo naselje je po tome dobilo naziv.

Spoljašnje veze

• Kako su niška naselja dobijala imena