Donji grad pirotske tvrđave
| Donji grad pirotske tvrđave | |
|---|---|
 Tvrđava u Pirotu, donji grad | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Pirot |
| Opština | Opština Pirot |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | XIV vek |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš |
| www | |
Donji grad pirotske tvrđave je najmlađu deo fortifikacije Pirotski grad, koja ima najveću dimenziju (130 x 180 m). Ostala dva od ukupno tri grada, koja su po vremenu nastanka najstariji delovi ovog tvrđavskog kompleksa predstavljaju gornji (približnih dimenzija 35 x 50 metara), i drugi srednji grad, koji delimično obuhvata najistaknutiji deo utvrđenja (gornji grad) ima dimenzije 60 x 70 metara.
Treći deo tvrđave, Donji grad, oblika je nepravilnog pravougaonika dimenzija 180×130 metara i pruža se u pravcu jugozapad – severoistok. Sagrađen je u 18. veku, na prostoru prema reci, sa slabijim bedemima i puškarnicama. Imao je tri kapije: Nišku, Stambol i Knjaževačku. Neophodna odbrana ojačana je zidanim vodenim kanalom, širine 5 – 6 metara.
U Niškoj kapiji Donjeg grada pronađena je mermerna ploča sa natpisom: „Vojni komandant Rahim-paša obnovi ovaj grad 1804”.[1]
Arheološka iskopavanja i konzervatorsko–restauratorski radovi vršeni su u periodu 1970–1986. godine.[1]
Pirotska tvrđava spada među desetak najlepših srpskih vojnih utvrđenja,. Kroz različite vremenske periode nosila je različita imena: Turres (kula), u 3. i 4. veku za vreme Rimskog carstva, a potom Pirgos, Thurib, Momčilov grad, Kale, Tvrđava. Danas se za ovo utvrđenje, građeno za vreme vladavine kneza Lazara, najčešće koristi ime Kale ili Pirotska tvrđava.[2]
Dugo se ovo utvrđenje pogrešno nazivalo Momčilov grad, verujući da ga je podigao čuveni vojvoda sa južnih Rodopa, Momčilo. O njemu se malo zna, (da je živeo u prvoj polovini 14. veka, učestvovao u vizantijskim građanskim ratovima tokom kojih je dobio visoku titulu despota i da je poginuo 1345. godine u opsadi grčkog grada Periteriona). Zabunom u istorijskim rukopisima, Periterion je postao Pirot, pa je utvrđenje pripisano njemu. Novijim arheološkim istraživanjima dokazano je da je grad nastao u drugoj polovini 14. veka, pa se sa sigurnošću može reći da vojvoda Momčilo nije njegov graditelj.[2]
Položaj, razmeštaj, izgled[uredi | uredi izvor]
Donji grad koji ima dimenzije 130 x 180 m, najmlađi je deo fortifikacije i pruža se u pravcu jugozapadseveroistok. Sa severozapada, granicu donjeg grada predstavlja reka Bistrica, a ostale tri strane oivičene su zidanim rovom ispunjenim vodom, širine 5-6 m. Za razliku od gornjeg i srednjeg grada donji grad je nastao na ravnom terenu. Ova dve pomenute celine zauzimaju njegov severni deo, a sama površina donjeg grada podeljena je, jedinim preostalim bedemom, na istočni, manji i zapadni, veći deo.
Ovaj pregradni bedem pripada starijoj fazi utvrđivanja, može se datovati na kraj 17. ili početak 18 veka. Severni deo bedema se završava kulom (I), koja je prilepljena uz bedem srednjeg grada. Na sredini raspona bedema je kapija, čiji nam je izgled poznat sa crteža Steve Todorovića iz 1877. godine.
Južni deo bedema je takođe završen kulom (II), od koje je danas vidljiv samo jedan zid, istočni. To je bila otvorena ugaona kula, nepravilnog četvorougaonog oblika oblika i na nju se nastavljao bedem koji se pružao duž rova, a po sredini svog jugoistočnog raspona imao je još jednu otvorenu pravougaonu kulu. Trasa ovog bedema kao i deo pomenute središnje kule u njemu bili su vidljivi početkom 1950-tih godina i to u visini prvog reda puškarnica ili u temeljima.[3] Preostala dva zida ugaone kule (II), bila su vidljiva sa visinom od oko 2 m do 1980-ih godina, a za poslednjih dvadeset godina potpuno su nestali bez traga.[4]
Pregradni bedem i kule I i II su zidani sa dva lica i ispunom od “trpanca” (Slike 3 i 4). Debljina zidova iznosi oko 1 m, a najveća očuvana visina je 4,6 m. Jasno su uočljive tri faze, posebno na istočnim licima bedema i kula. Starija faza je tako da je donji grad proširen. U okviru ovog proširenja izgrađene su još dve kapije, čiji autentični izgled arheolozima nije poznat.:
- Stambol kapija na jugu (uz kulu II) , koja je imala dovratnike zidane od blokova bigra, od kojih je jedan vidljiv i danas, i različite varijante vratnica uglavnom od drveta.
- Knjaževačka kapija na severu ovog manjeg dvorišta.
Vodeni rov ima širinu od 5-6 m, zidan je od pravilnih blokova bigra sa kosom eskarpom, koja je u gornjem delu završena polukružnim vencem, i kontraeskarpom iste forme, tako da je dno suženo.[4] zidana krečnim malterom koji ima crvenkastu boju i lica zidova su omalterisana. Mlađa faza zidana je tako da su spojnice vidljive, bez malterisanja.
Poslednja faza predstavlja nadogradnju bedema sa upola manjom širinom s početka 20. veka i zazidavanje gornjeg niza puškarnica.
Uglovi kula izvedeni su od većih tesanika bigra i peščara. Kapija je zidana od tesanih blokova peščara u prednjem delu zajedno sa dovratnicima, dok je zadnji deo zidan u kombinaciji tesanika bigra i drugih vrsta kamena. Ima profilisane bordure na dovratnicima i male niše uklesane u kameni blok peščara.
Celom dužinom bedema i kula bile su izvedene puškarnice u dva niza, dimenzija približno 35 -55 cm, sa međuspratnom konstrukcijom koja je omogućavala njihovo korišćenje. Ovo potvrđuju kvadratni otvori i ostaci drvenih greda u njima u zidovima kula i bedema. Oni su u kuli I i na severnom delu bedema zazidani prilikom konzervacije, tako da su sada vidljivi samo na južnom delu bedema. Na unutrašnjem licu takođe je vidljiv i otisak santračne grede i to u nivou ispod donjeg niza puškarnica. U kuli I santračne grede još uvek se nalaze ispod i iznad gornjeg niza puškarnica, a u donjem nivou vidljivi su samo njihovi otisci u zidovima.
Trasa ostatka bedema, položaj kula i “Niške kapije” poznati su jedino sa starih fotografija i likovnih prikaza, a njihovo postojanje dokazuju i mnogobrojni pomenuti istorijski izvori.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prema podacima iz geografske literature Pirotska koltlina, kao i Srbija, s kraja 18. i u prvim decenijama 19. veka bila je do te mere geografski nepoznata da su u njoj prema pisanju Radojičića, iz 1927, „bili mogući pronalasci kao u nepoznatim delovima sveta”. Ukoliko se uzme u obzir činjenica da je njen geografski sadržaj uglavnom bio prikazan jedino na starim mapama (nastalim na bazi podataka koji su opisani u putopisnim zabeleškama mnogih izalanika (carskih poslanstava i diplomatskih misija) i putnika iz kasnijeg perioda srednjeg veka i potonjih vremena, ovakvi navodi su u potpunosti shvatljivi. Prema pisanju Cvijića, iz 1896. godine, za niški i belopalanački i pirotski kraj i njihove kotline, znalo se samo duž Carigradskog (Midhat-pašinog) druma — o čemu su se mogli naći dosta tačno prikazani uzajamni položaji i nazivi (naseljenih) mesta prema važećoj nomenklaturi iz tadašnjeg istorijskog perioda.[5]
Pirot u praistoriji[uredi | uredi izvor]
Pirot i njena kotlina naseljeni su u praistorijsko vreme, o čemu svedoče brojni ostaci materijalne kulture pronađeni u brojnim arheološkim nalazištima. Arheološkim istraživanjem Pirotske kotline, rezultati ukazuju da je na tom prostoru postojalo naselje još pre 5.000 godina. Daljim istraživanjima u predelu starog dela Pirota otkriveni su i drugi tragovi iz eneolita i gvozdenog doba.[5]
Mlađe gvozdeno doba na tlu Srbije obeleženo je dolaskom Kelta i prodorima helenske civilizacije. Kelti su pokorili Tribale, zauzeli su deo autarijatske teritorije i zajedno s njima obrazovali moćno pleme Skordiska koje je obitavalo i na prostoru Pirotske kotline.[5]
Pirot u antičkom periodu[uredi | uredi izvor]
Iz antičkog vremena ne postoje podaci o stanovništvu već samo materijalni dokazi koji svedoče o prisustvu pojedinih kultura. Ti materijalni dokazi su brojni arheološki nalazi koji svedoče o postojanju značajnog broja naselja u pirotskoj kotlini u antičko doba. Bilo da se radi o materijalnim dokazim o postojanju naseljenosti bilo da su to gradišta — ljudska staništa, vojna utvrđenja ili crkvišta i ostaci grobalja.[5]
Prisustvo stanovništva u rimsko doba, pouzdano se zna, javlja se već od drugog i trećeg veka naše ere. U nauci je opšte prihvaćeno mišljenje da se pred kraj drugog milenijuma, kao gospodari zapadnog dela Balkanskog poluostrva javljaju Iliri, a u istočnom delu Tračani, koji na njemu žive kroz ceo docniji rimski period. Prema tim navodima, Iliri su u antičko doba pre slovenske ekspanzije, naseljavali prostor Balkanskog poluostrva, delove Panonije do Beča i neke severne i južne predele Apeninskog poluostrva i najvećim delom tokom viševekovne rimske okupacije su romanizovani.
Po jednoj legendi Stari Pirot je bio najpre stanica gde su rimske legije menjale zapregu a tek nešto kasnije postaje značajan grad.
Pirot se pod imenom Tures (lat.Turres) prvi put pominje pri kraju drugog veka naše ere, u rimskoj geografskoj karti, Pojtingerova tabla (Tabula Pentingeriana) u kojoj se pominje i drum Via militaris koji je išao od Beograda (Singidunum) dolinom Velike Morave preko Ćuprije (Noreum margi) Niša (Naissus), Bele palanke (Remesiana), Dragomana (Meladea), Sofije (Sardica) do Carigrada. U pomenutoj geografskoj karti Pirot je bio označen kao Mutatio turres
Pretpostavlja se da je pored stanice na raskršću važnih puteva, Tures imao i jednu ili više kula motrilja, koje su mogle služiti za odbranu i kontrolu ovog strateškog položaja, a prema nalazima iz neposrednog okruženja srednjovekovne tvrđave znamo da je ovde postojalo i utvrđenje.[6] Stariji istraživači pominju postojanje njegovih ostataka na ovom mestu, kao i tragove nekropole i ostatke naselja.[7] Takođe, građevinski materijal sa antičkih građevina uzidavan je u srednjovekovni grad, a najstariji grčki pisani spomenici koji su pronađeni u Pirotu potiču iz 2. veka n.e.[8]
Ovaj drum koji je imao prvenstveno vojnički značaj, vezivao je provincije Trakiju i Meziju unutrašnjost rimske imperije. Pretpostavlja se da je izgrađen za vreme rimskog imperatora Trajana (98—117). Ovaj put je kroz Pirotsku kotlinu prolazio južnije od današnjeg Pirota (južnom ivicom pirotske kotline), od sela Ponora preko sela Blata, Rasnice, Držine, Sukova dalje na istok. Tragovi ovog starog puta su i danas vidljivi.
Zbog nedostatka materijalnih dokaza, prema pretpostavkama istoričara, za vreme rimskog imperatora Aurelijana (270—275 naše ere), jedan broj rimljana doselio se u Mutatio turres, u kome se smestio jedan veći odred vojske koji je podigao dva gradića, jedan na severnoj strani Sarlaha, a drugi na mestu gde se i danas nalaze ostaci pirotske tvrđave Kale. Ovaj poslednji je bio opasan kamenim zidom sa pet kula, a oba gradića su bila spojena mostovima preko bistrice i rasničke reke
Početkom petog veka huni, sarmati, goti i druga varvarska plemena napadala su oblasti u ponišavlju. Vizantija, naslednica istočnog dela Rimske imperije, u tom periodu podigla je mnogobroje kule i gradiće u nastojanju da se odbrani od nasilnika. Car Iraklija (610—641), povukao je vojsku sa balkanskog poluostrva, pa i onu iz doline reke nišave.
Istoričar Justinijana Velikog, Prokopije iz Cezareje, u 6. veku n.e. pominje u svom delu O građevinama gradić.[10] Nedoumice oko položaja ovog vizantijskog naselja koje su imali istraživači s kraja 19. veka i s početka 20. veka razrešene su delimično otkrićima iz poslednjih decenija prošlog veka.[8] Tokom devedesetih godina obavljena su zaštitna istraživanja u podnožju Sarlaha, gde su otkriveni ostaci utvrđenja i ranohrišćanske bazilike.[11][8]
Period od petog do četrnestog veka, o Mutatio turres ostao je „nerasvetljen”, jer se Pirotska kotlina nigde ne pominje, pa se pretpostavlja da Pirot u tom periodu nije postojao.
Pirot u srednjovekovnom periodu[uredi | uredi izvor]
Posle raspada Rimskog carstva, na dva — istočno i zapadno, oblast pirotske kotline pripala je Istočnom rimskom carstvu — Vizantiji. Pretpostavlja se da se u tom periodu dešavaju i pregrupisavanja postojećih plemenskih grupacija na ovim prostorima. Ipak, iz perioda ranog srednjeg veka o tome je veoma malo pomena.
Sve do danas u nauci preovlađuje mišljenje da su slovenske grupe naselile prostor Balkanskog poluostrva tek u 6. i 7. veku, uprkos što je o tom pitanju i ranije i danas bilo drugačijih naučnih stavova. Sa Slovenima se navode i Avari, nomadski narod koji je uz Slovene osvajao balkanske prostore, koji se od kraja 7. veka više ne pominju. U današnje vreme sve su brojnija mišljenja koja se suprotstavljaju pomenutom vremenu doseljavanja Slovena, imajući u vidu ideje nekih i starijih i mlađih istraživača, koji na osnovu antičkih izvora skreću pažnju da je i pre tog perioda, velika teritorija Balkanskog poluostrva u potpunosti bila slovenizirana.
Sredinom 6. veka, kada je po pojedinim pretpostavkama doseljavanje Slovena najvećim delom završeno, u regionalnom prostoru koji danas pripada pirotskoj kotlini, pominje se nekoliko plemena: Timočani, Zagorci, Torlaci i Šopovi, a svi su deo velikog slovenskog plemena Timočana.[12]
Vizantijski carevi su vladali slovenskim skupinama preko domaćih knezova. Primanjem hrišćanstva Sloveni su prihvatili i cara Romeja kao Hristovog namesnika na zemlji, a život i rešavanje sporova uobličeni su prema hrišćanskim obrascima.
Mirni periodi pomućeni su snaženjem i uspostavom Bugarskog carstva koje u okviru svoje teritorije prisajedinjuje i veliki deo Srbije, oko sredine 10. veka. Bugarska vlast nad srpskim teritorijama nije dugo trajala, te se ubrzo svi vraćaju pod vrhovnu vizantijsku vlast.
Početkom 11. veka u Vizantijskom carstvu pojavljuju se i prvi nagoveštaji o uspostavljanju (obnovi) srpske kneževine. U stranoj (nemačkoj) kartografskoj literaturi objavljenoj s kraja 19. veka vidi se da je cela Nišavska oblast računajući i predele oko Jerme i Ginske (izvorišta Nišave) pripadala srednjovekovnoj srpskoj državi.
Tokom druge polovine 12. veka srpska država otpočela je borbu za osvajanje Pomoravlje i Carigradskog druma. U savezu sa Ugarskom, Stefan Nemanja je uspeo da u borbama od 1182. do 1183, udruženim snagama srpsko ugarska vojska osvoji oblast Niša, Pirota i prodre do Sofije.[13]
Kako su se potom ugarski odredi povukli,Srbija je sama nastavila ratne operacije. Tada je pirotska kotlina ušla u sastav Srbije, a Piroćanci su u znak zahvalnosti, po pisanju Koste Kostića, oduševljeno dočekali Stefana Nemanju i nemačkog cara, darujući ga pirotskim ćilimom.
Za vreme Milutinove vladavine (1281—1321) Pirotska kotlina je konačno ušao u sastav Srpske države. Cela Nišavska dolina, računajući tu i predele oko Jerme i Ginske pripadala je Dušanovoj državi. U državi Dušanovog oca, kralja Stefana Dečanskog, bili su i gradovi Dupnica, Ihtiman i Samokov.
Srbija je posle Maričke bitke 1371. godine ušla u period prestrojavanja feudalnih snaga, deo vlastele bio je prinuđen da prihvati tursko vazalstvo (Mrnjavčevići i Dragaši), dok se izdvaja Lazar Hrebeljanović, kao knez najmoćnije vlastele i širi svoju oblast na račun susednih feudalaca. Zavladao je čitavim Pomoravljem, a vladao je u Nišu i delu istočne Srbije. U ovom periodu Pirotska kotlina je bila značajno strategijsko mesto za državu kneza Lazara.
Istorijske 1389. knez Lazar je očekivao Osmanlije sa istočne, pirotske strane i nameravao je da odlučujući boj bije u tom delu Srbije. Zato je verovatno da su do proleća 1389. utvrđivani i Niš i Pirot, kada su nastali gornji i srednji grad tvrđave.
Do konačnog pada pod tursku vlast 1455. godine, u decenijama koje slede, Pirot će više puta biti osvajan i napuštan od strane Srba i Turaka. U Turskim izvorima iz 15. veka Pirot se pominje kao Sehir koyi, što u bukvalnom prevodu sa turskog znači „selo-grad“.
Pirot u Osmanskom carstvu[uredi | uredi izvor]
U vreme pod okupacijom Osmanlija Niška Belopalanačka i Pirotska kotlina pripadala je Sofijskom sandžaku, od vremena osnivanja Osmanskog carstva pa sve do 18. veka. Sofijski sandžak pripadao je Ejaletu Rumelija, a Osmanlije su ga osnovale 1393, odmah posle bitke na Kosovu 1389. nakon što su počeli da učvršćuju svoju vlast na Balkanskom poluostrvu. Veliki Sofijski sandžak, od kraja 14. veka do poslednje decenije 15. veka, obuhvatao je svo Nišavlje i grad Niš.[14]
Pirotski kadiluk je pokrivao oblast od Niša i Knjaževca na zapadu do Aldomirovaca u Bugarskoj na istoku. Obuhvatao je porečje Nišave i njenih pritoka Jerme i Koritnice, Lužnicu, Breznik sa okolinom i oblast Znepolja.[15] Ovaj obim zadržao je skoro tokom celog perioda osmansko-turske vlasti.
Dalji nastanak i postojanje naselja u Pirotskoj kotlini vezan je za dolazak Osmanlija jer su oni postali deo levantske civilizacije razvijajući se slično gradovima Bliskog istoka. Vrlo razvijena turska zanatska proizvodnja od Budima do Bagdada, kao i trgovačke veze sa zemljama između Engleske i Indije iz kojih su uzimali bolju robu i raznosili je karavanima širom Otomanskog carstva, omogućili su da je trgovina u Pirotskoj kotlini bila vrlo razvijena i da se raznovrsna roba mogla naći u ovoj oblasti kao u skoro svim gradovima Osmanlijskog carstva.
Preuzimanjem tvrđave, Turci je prilagođavaju svojim potrebama, te ubrzo sprovode intervencije na gornjem i srednjem gradu, a kasnije dograđuju i donji grad. Vojni komandant Rahim-paša izveo poslednju veliku obnovu Pirotske tvršave 1804. godine.
Nastanak Donjeg grada[uredi | uredi izvor]
Treći deo tvrđave, Donji grad, oblika je nepravilnog pravougaonika dimenzija 180×130 metara i pruža se u pravcu jugozapad – severoistok. Sagrađen je u 18. veku, na prostoru prema reci, sa slabijim bedemima i puškarnicama. Imao je tri kapije: Nišku, Stambol i Knjaževačku. Neophodna odbrana ojačana je zidanim vodenim kanalom, širine 5 – 6 metara.
U ovom periodu tvrđava služi više kao skladište (gornji i srednji grad), a u donjem gradu su se nalazili i objekti za smeštaj vojske i njihove potrebe. Za drugu polovinu 19. veka najznačajne podatke o Pirotu možemo naći kod austrijskog putopisca Feliksa Kanica. On je prvi put boravio u Pirotu 1864. godine i tom prilikom beleži da se tvrđava nije mnogo promenila od austrijskog opisa iz 1737. godine. Kao spoljno utvrđenje, izvan sadašnjih granica donjeg grada, spominje šanac pojačan palisadama. Zatim je ovde ponovo bio 1871, dakle šest godina pre konačnog oslobođenja od turske vlasti decembra, 1877. i pripojenja Srbiji 1878. godine.
Tvrđava je oštećena kada su Turci pri povlačenju digli u vazduh barutni magacin. Prilikom poslednjeg boravka 1889. Kanic je opet obišao tvrđavu i u njoj naišao na razbacane “kamenove s turskim natpisima i amblemima”. Oni su bili deo “glavnog ulaza u tvrđavu”. Ovde se najverovatnije misli na Nišku kapiju koja je stradala u eksploziji za vreme srpsko-bugarskog rata 1885. godine. Danas njeni ostaci nisu vidljivi, ali ovi podaci koje daje Kanic pomažu pri datovanju bedema i kapija donjeg grada, što je u okviru projekta koji će biti predstavljen iskorišćeno pri rekonstrukciji. Pored ove kapije, tom prilikom znatno su oštećeni i bedemi i kule pa su magacini baruta i oružja sada bili prebačeni u gornje delove utvrđenja. [4]
Jedan od učesnika rata za oslobođenje od Turaka, pukovnik Magdalenić, dao je iscrpan opis Pirotskog grada i njegove neposredne okoline:
On je prilepljen uz jednu stenu...Na Sarlahu a i iznad njega podignut je jedan blokauz i dva tamburreduta za odbranu grada od strane Bjelave...Grad je podeljen na gornji i donji. U donjem su podignute kasarne za jedan bataljon i magacin, a u gornjem su gradu barutane. Grad je opasan izidanim rovom, kroz koji se pušta voda.Toparnice i puškarnice načinjene su u zidovima na svimstranama, a najviše na strani prema Pirotu, po čemu se može i da ceni njegovo glavno naznačenje...Varoške kuđe primakle su se već do samih bedema...Na glavnoj kapiji gradskoj izmalana su dva lafa vezana sindžirima za vratove. Ovaku sliku viđao sam na više mesta u Pirotu.[16][8]
Zidani rov oko Donjeg grad je izgrađen početkom 19. veka i obuhvata ovu stariju fazu sa jugozapadne i jugoistočne strane, a sa istoka i severoistoka pomeren je od bedema, tako da je donji grad proširen. U okviru ovog proširenja izgrađene su još dve kapije, “Stambol kapija” na jugu (uz kulu II) i “Knjaževačka kapija” na severu ovog manjeg dvorišta. Njihov autentični izgled nije poznat.
U periodu nastanka pisane i likovne dokumentacije o ovom delu utvrđenja “Stambol kapija” je imala dovratnike zidane od blokova bigra, od kojih je jedan vidljiv i danas, i različite varijante vratnica uglavnom od drveta. Vodeni rov imao je širinu od 5-6 m, zidan je od pravilnih blokova bigra sa kosom eskarpom, koja je u gornjem delu završena polukružnim vencem, i kontra eskarpom iste forme, tako da je dno suženo.[4]
Pirot u 20. veku[uredi | uredi izvor]
Nakon oslobođenja od Turaka, tvrđava nastavlja da služi kao vojni objekat sve do 1952.godine. U međuvremenu će pretrpeti znatna oštećenja. Za spomenik kulture proglašena je 1953.godine, a 1979. godine dobila je kategoriju velikog značaja.[17]
Revitalizacija objekta[uredi | uredi izvor]
Kako nijedan prostor donjeg grada nije dobio adekvatnu savremenu namenu, u periodu koji je usledio nakon poslednje obnove Pirotske tvrđave došlo do brojnih oštećenja. Na osnovu podataka dobijenih istraživanjem na terenu i onih kojima raspolažemo iz prethodnih istraživačkih radova, projektom Revitalizacije Donjeg grada u Pirotskom gradu sprovedena su arheološka istraživanja manjeg obima, koja su trebala da pruže neophodne podatke za konačno definisanje ove fortifikacione faze i njenih značajnih elemenata. Projekat je započet kao konzervatorski ispit Elena Vasić Petrović, 2005. godine, a zatim dopunjen 2009. godine.[17]
Osnovna ideja bila je da se detaljnim analizama utvrde izvorni oblici, da se isti rekonstruišu u maksimalnom obimu uz korekciju prethodnih intervencija, kao i da se obe kule osposobe za savremenu upotrebu. Samim tim i one bi, kao i ostali elementi forifikacije i sama ulazna kapija, bili zaštićeni od daljeg propadanja.
Najpre je urađena idealna rekonstrukcija svih elemenata pregradnog bedema, uz posebnu pažnju rekonstrukciji kapije, gde su sačuvani elementi profilisane dekoracije mogli biti savršeno uklopljeni sa izgledom kapije na crtežu S.Todorovića.[17]
Što se tiče kule I predlog za konzervatorsko-restauratorske radove nije obuhvatio posebno složene poslove, osim izrade novog krova pokrivenog ćeramidom, drvene međuspratne konstrukcije i poda od kamenih ploča.[17]
Za kulu II pored već pomenutih intervencija predviđeno je zatvaranje savremenom zastakljenom konstrukcijom, što bi ovaj prostor učinilo upotrebljivim u komercijalne svrhe. Obe kule mogle bi da dobiju savremenu namenu i da svojim sadržajima doprinesu sveobuhvatnoj revitalizciji Pirotske tvrđave.[17]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ U pitanju je kopija, koja se nalazi na papirnom svitku, širokom 0,34 i dugačkom 6,75 m.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Spomenici kulture u Srbiji, Pirotski grad”. spomenicikulture.mi.sanu.ac.rs. Pristupljeno 2021-04-01.
- ^ a b „Pirotska tvrđava”. Srbija projekti eu (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2021-05-26.
- ^ Petrović, N. (1954-1955): Pirotski grad, Poseban otisak iz Starinara, Knjiga V-VI, Beograd, 301
- ^ a b v g Vasić Petrović, E. (2006): Revitalizacija Pirotskog grada, Niš i Vizantija IV, Niš, 480-485
- ^ a b v g Dr Mihajlo Kostić, Belopalanačka kotlina, Društvenogeografska proučavanja, Geografski institut „Jovan Cvijić“, Posebna izdanja, knjiga 23, Beograd 1970.
- ^ Vasić Petrović, E. (2010): Pregled antičkih i ranovizantijskih lokaliteta na prostoru Pirota, Niš i Vizantija VIII, Niš, 441-446
- ^ Petrović, P. (1979): Ponišavlje u antičko doba, Pirotski zbornik 8-9, Pirot,177
- ^ a b v g Vasić Petrović, Elena (2015). „PIROTSKA TVRĐAVA - PREDLOG REVITALIZACIJE PREGRADNOG BEDEMA DONjEG GRADA”. Glasnik Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš. Broj 1,: 48—49.
- ^ Zoran Simonović, Putevi, karavanski saobraćaj i bezbednost na putevima srednjovekovne Srbije, Peščanik, godina 1, broj 1, 2003.
- ^ Kostić, K. N. (1973): Istorija Pirota, Znameniti ljudi i dela, Knjiga II, Pirot
- ^ Vasić Petrović, E. (2006): Revitalizacija Pirotskog grada, Niš i Vizantija IV, Niš, 479-494
- ^ Svetislav S. Petrović, Istorija grada Pirota, Priređivač: dr Borislava Lilić, Pirot 1996, 9.
- ^ Sima Ćirković, Srbi u srednjem veku, Beograd 1995, 11
- ^ Bojanić, D. (1995). Niš do velikog rata 1683, Istorija Niša, knj. I. Niš: Gradina i Prosveta.
- ^ Katič, T., Amedoski, D. (2010). Sъkraten registъr na Pirotski kadilъk ot 1530 godina. Izvestiя na dъržavnite arhivi, 99, pp. 158
- ^ Vasić Petrović, E. (2006): Revitalizacija Pirotskog grada, Niš i Vizantija IV, Niš, 479-484
- ^ a b v g d Vasić Petrović, Elena (2015). „Pirotska tvrđava - predlog revitalizacije pregradnog bedema Donjeg grada . Glasnik Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš. Broj 1,: 52—55.
