Dragutin Živković
Dragutin Živković | |
|---|---|
| Datum rođenja | 8. mart 1896. |
| Mesto rođenja | Niš, Kraljevina Srbija |
| Datum smrti | 21. novembar 1968. |
| Mesto smrti | Niš, SFRJ |
| Supružnik | Vidosava Živković |
| Deca | Ljubiša i Mladen Živković |
| Roditelji | Mladen Živković Julijana Živković |
Dragutin Dragi Živković (8. mart 1896. - 21. novembar 1968.) je bio predsednik Gradskog poglavarstva Niša u dva navrata: 1936-1939. i 1941. godine.
Porodica[uredi | uredi izvor]
Dragutinova porodica poreklom je iz zaplanjskog sela Duge Poljane. Otac Mladen bavio se trgovinom i zajedno sa bratom Nikolom osnovao trgovačku firmu, koja se nazivala po Nikolinom sinu Vidanu Živkoviću. Dragutinova majka zvala se Julijana.[1] Brat Čedomir Živković poginuo je 8. juna 1916. godine na Solunskom frontu u 26 godina.[2] Dragutin je imao i brata Jordana i sestru Zoru.[3] Dragutinov stric Nikola (rođen 1842) bio je narodni poslanik u više navrata, te se proslavio u Radikalnoj stranci Nikole Pašića. [4]
Dragutinova supruga zvala se Vidosava. Umrla je 6. novembra 1987. godine.[5] Imali su dvojicu sinova: Ljubišu i Mladena, kao i unuka Dragana.[6]
Biografija[uredi | uredi izvor]
Mladost[uredi | uredi izvor]
Rođen je 8. marta 1896. godine u Nišu. Bio je osmo dete trgovca Mladena Živkovića i njegove supruge Julijane.[7] Poreklom iz Duge Poljane u Zaplanju, Mladen Živković je sa bratom Nikolom došao u Niš i počeo se baviti trgovinom. Nikola Živković se bavio i politikom te je u više navrata bio narodni poslanik, između 1888. i 1908. godine.[8] Dragutin je učestvovao u Prvom svetskom ratu, kada je prešao Albaniju. Bio je nosilac Albanske spomenice.[9] Istim putem su najverovatnije pošli i drugi muški članovi porodice Živković. Svedočanstvo je sačuvano za Dragutinovog starijeg brata Čedomira, koji je poginuo 1916. godine na Solunskom frontu 8. juna 1916. godine i tako postao prvi niški oficir (rezervni konjički oficir) koji je poginuo na Solunskom frontu. [10]
Dragutin se zajedno sa bratom nakon oporavka na Krfu borio i na Solunskom frontu. Nakon završetka rata bavio trgovinom u porodičnoj firmi "Viden Živković i braća".[11] U današnjoj zgradi Narodnog muzeja je u međuratnom periodu poslovala Niška zadruga za međusobno pomaganje i štednju, čiji je Dragutin bio akcionar. Postao je upravnik 1936. godine, a od 1938. godine predsednik upravnog odbora. [12] [13] Nalazio se na čelu uprave niškog fudbalskog kluba "Pobeda".[14]
Prvi mandat[uredi | uredi izvor]
Dragutin Živković je bio blizak saradnik Dragiše Cvetkovića. Pripadao je Radikalnoj stranci i ostvario je plodnu političku karijeru na lokalnom nivou. Imenovan je 1931. godine za odbornika varoši Niš. Od 5. maja 1935. godine narodni je poslanik. Nakon smene dr. Dragutina Petkovića avgusta 1936. godine izabran je za predsednika Gradskog poglavarstva Niša od strana bana Moravske banovine Marka Novakovića.[15]
Dragutinov mandat obeležen je proslavom šezdesetogodišnjice oslobođenja Niša od Turaka. Tada je započeto sa izgradnjom više značajnih objekata, poput zgrade Narodnog pozorišta (današnji Sinđelićev trg). Postavljanju kamena temeljca prisustvovali su Dragiša Cvetković, Dragutin Živković i ban Marko Novaković. Novoizgrađena zgrada je svečano otvorena 1. januara 1939. godine. Dragutin je održao svečani govor na otvaranju. [16]
Spomenik oslobodiocima Niša (1878-1918) na današnjem Trgu kralja Milana otvoren je 29. juna 1937. godine za vreme prvog mandata Dragutina Živkovića. Odluka o podizanju spomenika doneta je već 1902. godine. Dragutin je bio i predsednik Odbora za podizanje spomenika. Kao predsednik opštine, dočekao je kneza Pavla Karađorđevića i predsednika vlade Milana Stojadinovića. Svojim počasnim govorom otvorio je svečanost: Vaše Kraljevsko Visočanstvo, U času kada Niš sa dubokom zahvalnošću odaje priznanje borcima za narodno oslobođenje i ujedinjenje, i kada im kao znak priznanja posvećuje ovaj spomenik, osećam se vrlo zahvalnim što je Vaše Kraljevsko Visočanstvo blagoizvolelo uzeti učešće u ovom svečanom činu. [17]
Drugi mandat[uredi | uredi izvor]
Dragutin je 11. decembra 1938. godine ponovo izabran za poslanika. Smenjen je 1939. godine sa funkcije predsednika Niške opštine. Na njegovo mesto postavljen je advokat Đorđe Kocić. Ponovo je došao na istu funkciju 1. januara 1940. godine.[18] Nakon potpisivanja Trojnog pakta (mart 1941.) primoran je da podnese ostavku, ali je sredinom juna ponovo postavljen od strane nemačkih vlasti. Smenjen je 15. septembra pošto nije mogao da reši pitanje ishrane u ratnim prilikama.[19]
U vreme Dragutinovog poslednjeg mandata došlo je do čuvenog atentata u hotelu „Park“ (3. avgust 1941. godine).[20] Zbog izjave saučešća nemačkoj feldkomandaturi, Dragutin će kasnije biti osuđen na kaznu gubitka nacionalne časti.[21] Nakon oslobođenja Niša u Drugom svetskom ratu Dragutinu je suđeno zbog saradnje sa okupatorom. Presuda je doneta 21. marta 1945. godine. U ime srpskog naroda, Dragutinu, predsedniku Poglavarstva grada Niša, zbog saradnje sa okupatorom, II veće suda u Beogradu po održanom javnom pretresu osudilo ga je na kaznu gubitka srpske nacionalne časti u trajanju od 6 godina i na kaznu lakog prisilnog rada u trajanju od dve godine. Njegova krivica bila je ta što je „predsednik Gradskog poglavarstva Niša primivši se dužnosti u prvim mesecima okupacije pomagao okupatoru u snabdevanju i uspostavljanju rada, reda i mira na način koji je okupatoru odgovarao, a posebno ubeđivanjem građana na konferenciji 22. jula 1942. godine da treba da budu poslušni prema organima vlasti i da svaki učestvuje u gonjenju bandi iz šume. Posle atentata u hotelu Park, u noći izmeđi 3. i 4. avgusta 1941. godine, Živković se, u ime građana Niša, oglasio dirljivim izrazom saučešća feldkomandanturi zbog pogibije više fašističkih zločinaca.“ [22]
Smrt[uredi | uredi izvor]
Dragutin je umro 21. novembra 1968. godine. Kao ožalošćeni u čitulji pominju se supruga Vidosava-Vida Belka, sestra Zora, brat Jordan, sinovi Ljubiša i Mladen, unuk Dragan i snage Karolina i Radmila, sa ostalom mnogobrojnom porodicom.[23] Sahranjen je na Starom niškom groblju, u porodičnoj grobnici.
Zasluge i sećanje[uredi | uredi izvor]
Dragutin je bio nosilac Ordena Svetog Save prvog reda.[24] Poznato je da je pre Drugog svetskog rata bio vlasnik jedne vile u Niškoj Banji. U pitanju je Vila Vera, izgrađena po projektu arhitekte Aleksandra Medvedeva 1938. godine, a nalazi se u današnjoj ulici Kraljevića Marka. [25] Po Dragutinu Živkoviću danas nosi naziv jedna ulica u niškom naselju "Čalije". Sadašnji naziv dobila je 29. novembra 2013. godine, a do tada je nosila naziv "Dušana Trivunca".[26]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Znamenite ličnosti Niša 2018,69.
- ^ Kostić 2011, 58-59.
- ^ Novine „Politika“, 23. novembar 1968. godine.
- ^ Stojadinović 1912, 162.
- ^ Novine „Politika“, 3. novembar 1990. godine.
- ^ Novine „Politika“, 23. novembar 1968. godine.
- ^ Znamenite ličnosti Niša 2018, 69
- ^ Stojadinović 1912, 162
- ^ Novine „Politika“, 23. novembar 1968. godine
- ^ Kostić 2011, 58-59
- ^ Znamenite ličnosti Niša 2018,69
- ^ Vidosavljević 2008, 141
- ^ Znamenite ličnosti Niša 2018,69-70
- ^ Kitanović, Janković 2023, 83-86
- ^ Znamenite ličnosti Niša 2018,69-70
- ^ Đorđević 2017, 151
- ^ Janković 2005, 149-156
- ^ Novine „Politika“, 2. januar 1940. godine.
- ^ Janković 2005, 149-156
- ^ Tucović 2020, 323-338
- ^ Tucović 2020, 323-338
- ^ Stančevski 2008, 40
- ^ Novine „Politika“, 23. novembar 1968. godine.
- ^ Znamenite ličnosti Niša 2018, 69
- ^ Keković, Čemerikić 2006, 37
- ^ Stanislavljević 2018, 98.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- Novine „Politika“, 23. novembar 1968. godine.
- Novine „Politika“, 3. novembar 1990. godine.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Vidosavljević, Miroslav, "Peščanik, časopis za istoriografiju, arhivistiku i humanističke nauke 6", Peščanik, časopis za istoriografiju, arhivistiku i humanističke nauke 6 (2008), 137-142.
- Grupa autora, Znamenite ličnosti Niša (prvo izdanje), Niš: NKC, 2018.
- Đorđević, Miljana, U vetrom postavljenim kaputima: Narodno pozorište Moravske banovine u Nišu 1930-1941., Niš: Istorijski arhiv Niš.
- Janković, Boban, "Otkrivanje spomenika oslobodiocima Niša na Trgu kralja Milana 1937. godine", Peščanik, časopis za istoriografiju, arhivistiku i humanističke nauke 3 (2005), 149-156.
- Keković, Aleksandar, Čemerikić, Zoran, Moderna Niša: [arhitektura stambenih i javnih objekata Niša i Niške Banje] : 1920-1941, Niš: Društvo arhitekata Niša, 2006.
- Kitanović, Maja, Janković, Boban, Prilozi za istoriju fudbala u Nišu kroz staru štampu iz 1933. godine, Niš: Istorijski arhiv Niš, 2023.
- Kostić, Radoje, Niški oficiri pali u ratovima 1912-1918., Niš: Centar za naučna istraživanja SANU i Univerziteta, 2011.
- Stanisavljević, Živojin, Ulice i trgovi grada Niša, Niš: Udruženje stvaralaca Niša "Car Konstantin", 2018.
- Stančevski, Ivanka, "Okružno povereništvo za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača Niš (1944-1947)", Peščanik, časopis za istoriografiju, arhivistiku i humanističke nauke 6 (2008), 29-44.
- Stojadinović, Dragiša, Srpska narodna skupština 1908-1912, Beograd: 1912.
- Tucović, Radosav, "Atentat u hotelu „Park“ u Nišu: činjenice i mit", Leskovački zbornik 60 (2020), 323-338.