Pređi na sadržaj

Dugme

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Dugmići

Dugme predstavlja deo odevnog predmeta, koji se koristi za povezivanje delova garderobe ili za dekoraciju. Dugmad se najčešće prave od plastike, ali su zastupljena i dugmad napravljena od morskih školjki.

Istorija

[uredi | uredi izvor]
Školjke su prvo korišćene za izradu dugmadi

Dugmad i slični objekti su se koristili u davnoj prošlosti prvo kao ukrasi, a ređe za povezivanje delova garderobe. Najstarija pronađena dugmad pripadaju civilizaciji doline Inda iz vremena Kot Jamana (2800 — 2600. godine p. n. e.)[1], bronzanom dobu Kine (2000 — 1500. godine p. n. e.) i antičkom Rimu. Ova dugmad su bila izrađivana od morskih školjki, kao što svedoče nalazi iz Grobnice orlova, Škotska (2200-1800. p. n. e.).[2][3][4] i na lokalitetima bronzanog doba u Kini (oko 2000-1500. p. n. e.) i Starom Rimu.

Dugmad napravljena od školjki korišćena su u civilizaciji doline Inda za ukrasne svrhe do 2000. godine pre nove ere.[5] Neka dugmad su bila urezana u geometrijske oblike i na njima su bile probušene rupe kako bi se koncem mogla pričvrstiti za odeću.[5] Ijan Maknil (1990) navodi da je „dugme prvobitno korišćeno više kao ukras nego za zakopčavanje, a najranije poznato je pronađeno u Mohendžo-Daru u dolini Inda. Ono je napravljeno od zakrivljene školjke i staro je oko 5000 godina.[6]

Kožni predmeti iz Rimskog carstva uključuju neke od prvih rupica za dugmad, sa legionarskim lokulusom (torbom) zatvaranom umetanjem metalne kopče ili dugmeta u kožni prorez. Sličan mehanizam će se kasnije pojaviti u ranosrednjovekovnoj obući.[7] Dugmad su se pojavila kao sredstvo za zatvaranje manžeta u Vizantijskom carstvu i za zakopčavanje grla egipatskih tunika najkasnije u 5. veku.[8]

Kao autentifikacija

[uredi | uredi izvor]

Dugmad se ponekad koriste kao kontrola pristupa za festivale, kao što je Kermes francusko-američki festival u Bidefordu, Majn.[9]

Kao kontejneri

[uredi | uredi izvor]

Najmanje od sedamnaestog veka, kada su metalna dugmad nalik na kutije konstruisana posebno za tu svrhu,[10] dugmad su bila jedan od predmeta u kojima su krijumčari droge pokušavali da sakriju i prenesu ilegalne supstance. Najmanje jedan savremeni švercer je pokušao da koristi ovaj metod.[11]

Takođe, koristeći mogućnosti skladištenja metalnih dugmadi, tokom svetskih ratova, napravljena su britanska i američka vojna medaljonska dugmad, koja sadrže minijaturne radne kompase.[12]

Materijali i proizvodnja

[uredi | uredi izvor]
Mašina za štancanje dugmadi u fabrici dugmadi Anri Žamorski u Parizu, 1919.
Vidi još: Spisak sirovina koje se koriste u izradi dugmadi

Pošto su dugmad proizvedena od skoro svakog mogućeg materijala, prirodnog i sintetičkog, i kombinacija oba, istorija sastava materijala dugmadi odražava vremensku liniju tehnologije materijala.

Dugmad mogu individualno izraditi zanatlije ili umetnici od sirovih materijala ili pronađenih objekata (na primer fosila), ili od kombinacije oba. Alternativno, mogu biti proizvod niskotehnološke kućne industrije ili se mogu masovno proizvoditi u visokotehnološkim fabrikama. Dugmad koju prave umetnici su umetnički predmeti, poznati kolekcionarima dugmadi kao „studio dugmad” (ili jednostavno „studio”, iz studijskog zanata).[13]

Godine 1918, američka vlada je napravila opsežnu anketu o međunarodnom tržištu dugmadi, koja je navela dugmad napravljenu od biljne slonovače, metala, stakla, galalita, svile, platna, pamučnim heklanjem, olova, uskočnih zatvarača, emajla, gume, jelenskih rogova, drveta, rogova, kosto, kože, papira, presovanog kartona, sedefa, celuloida, porcelana, kompozicija, lima, cinka, ksilonita, kamena, platnom obložene drvene forme i papir-maše. Smatra se da je biljna slonovača najpopularnija za odela i košulje, a papir-maše daleko najzastupljenija vrsta dugmeta za cipele.[14]

Danas su tvrda plastika, školjke, metali i drvo najčešći materijali koji se koriste za pravljenje dugmadi; ostali se obično koriste samo u vrhunskoj ili starinskoj odeći, ili se nalaze u kolekcijama.

Preko 60% svetske ponude dugmadi dolazi iz Ćaotou, okrug Jongđa, Kina.[15][16]

U muzejima i galerijama

[uredi | uredi izvor]
Dugmad Pitera Karla Faberga u Muzeju umetnosti u Klivlendu

Neki muzeji i umetničke galerije drže kulturno, istorijski, politički i/ili umetnički značajnu dugmad u svojim kolekcijama. Muzej Viktorije i Alberta ima mnogo dugmadi,[17] posebno u svojoj kolekciji nakita, kao i Smitsonovski institut.[18][19][20][21]

Hamond Terner & Sans, kompanija za pravljenje dugmadi u Birmingemu, domaćin je onlajn muzeja sa galerijom slika i istorijskim člancima vezanim za dugmad,[22] uključujući članak Čarlsa Dikensa o pravljenju dugmadi iz 1852. godine.[23] U SAD, velike kolekcije dugmadi su izložene javnosti u Voterberi Baton muzeju u Voterberiju, Konektikat,[24] Kip Homestad muzeju u Monsonu, Masačusets,[25] koji takođe ima obimnu arhivu dugmadi,[26] i Gerniju, Ilinois, u Sobi dugmadi.[27]

Pozicioniranje

[uredi | uredi izvor]

Klasična odeća ima dugme na levoj strani za žene i na desnoj strani za muškarce.[28][29][30] Neki Jevreji ovo preokreću.[31][32][33][34]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Khan, Omar (1999). „Fired steatite button”. The Indus Civilization. San Francisco, USA: harrapa.com. Pristupljeno 11. 3. 2010. 
  2. ^ „A Day in the Neolithic: A Walk Through 5,000-year-old Scotland at the Tomb of the Eagles”. Senior Hiker Magazine (na jeziku: engleski). 2018-08-27. Arhivirano iz originala 27. 10. 2020. g. Pristupljeno 2020-10-24. 
  3. ^ Mamwell, Caroline Jane (2018). 'It Rained a Lot and Nothing Much Happened': Settlement and Society in Bronze Age Orkney (na jeziku: engleski). University of Edinburgh. str. 146. 
  4. ^ Hedges, John W. (1998). Tomb of the Eagles: Death and Life in a Stone Age Tribe (na jeziku: engleski). New Amsterdam Books. str. 152. ISBN 978-1-4617-3268-6. 
  5. ^ a b Hesse, Rayner W. & Hesse (Jr.), Rayner W. (2007). Jewelrymaking Through History: An Encyclopedia. Greenwood Publishing Grou. ISBN 0-313-33507-9. str. 35.
  6. ^ McNeil, Ian (1990). An encyclopaedia of the history of technology. Taylor & Franci. ISBN 0-415-01306-2. str. 852.
  7. ^ „Viking Boot: History of York”. www.historyofyork.org.uk. Pristupljeno 2020-11-14. 
  8. ^ „The Westward Journeys of Buttons - AramcoWorld”. www.aramcoworld.com. Pristupljeno 2020-11-28. 
  9. ^ „La Kermesse Festival - Home”. www.lakermessefestival.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-03-10. 
  10. ^ Dahl, Liz (5. 6. 2008). „For a collector hooked on history, every button tells a story”. The Oregonian: Homes & Gardens. Oregon, USA: Oregon Live LLC. Pristupljeno 11. 3. 2010. 
  11. ^ Australian Government (12. 11. 2009). „heroin concealed in dress buttons”. Australia: Customs and Border Protection Communication and Media. Pristupljeno 11. 3. 2010. 
  12. ^ Luscomb 2003, str. 126
  13. ^ Peach State Button Club (2010). „Studios (Section 23-11)”. Button Country. Georgia, USA: Peach State Button Club. Arhivirano iz originala 6. 6. 2010. g. Pristupljeno 11. 6. 2010. 
  14. ^ The United States Bureau of Foreign and Domestic Commerce, Paper and Stationery Trade of the World, Government Printing Office, 1918
  15. ^ „A look at China's "Button Town"”. www.cbsnews.com. 
  16. ^ „Chinese 'Button Town' Struggles with Success”. NPR.org. 
  17. ^ „Your Search Results | Search the Collections | Victoria and Albert Museum”. collections.vam.ac.uk. 
  18. ^ American Indian Buttons made with ivory, whalebone and ink Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. decembar 2018) at the Smithsonian National Museum of the American Indian.
  19. ^ Domestic button collection, circa 1935, from Washington, D.C., at the Smithsonian National Museum of American History.
  20. ^ Uniform buttons Arhivirano 2011-07-23 na sajtu Wayback Machine of the United States Postal Service at 'Arago', the Smithsonian National Postal Museum.
  21. ^ „Button | Smithsonian American Art Museum”. americanart.si.edu. 
  22. ^ „Hammond-Turner.com – Online Button Museum”. hammond-turner.com. 
  23. ^ „Hammond-Turner.com – Online Button Museum”. hammond-turner.com. 
  24. ^ „Mattatuck Museum | Art Exhibitions & Educational Programs in CT”. Mattatuck Museum. 
  25. ^ „Keep Homestead Museum”. keephomesteadmuseum.org. 
  26. ^ „Keep Homestead Museum - Button Collection”. keephomesteadmuseum.org. Arhivirano iz originala 2020-01-19. g. Pristupljeno 2020-04-30. 
  27. ^ „The Button Room”. Arhivirano iz originala 2020-11-27. g. Pristupljeno 2012-02-28. 
  28. ^ Garber, Megan (27. 3. 2015). „The Curious Case of Men and Women's Buttons”. Pristupljeno 6. 11. 2022. „on the left for the ladies and on the right for the gents” 
  29. ^ Lewis, Danny (23. 11. 2015). „Here's Why Men's and Women's Clothes Button on Opposite Sides”. Smithsonian. Pristupljeno 6. 11. 2022. 
  30. ^ Radford, Benjamin (6. 7. 2010). „Why Are Men's and Women's Buttons on Opposite Sides?”. Live Science. Pristupljeno 6. 11. 2022. 
  31. ^ Chaya Korb Hubner (1989). The Broken Magen David. str. 116. „men button right on left .. Tznius” 
  32. ^ Lorch, Danna (13. 2. 2019). „Why Do Hasidic Men Button Their Shirts The Wrong Way?”. The Forward. Pristupljeno 6. 11. 2022. „Just like women, most Hasidic men button their jackets, shirts, and rekels (long frock coat) with the right side over the left” 
  33. ^ Margolin, Madison (12. 2. 2017). „In ultra-Orthodox fashion, you can tell a lot about a person by his button holdes”. The Times of Israel. Pristupljeno 6. 11. 2022. 
  34. ^ What's the Difference Between Hasidic vs. Orthodox Jews?, 14. 6. 2021 

Literatura

[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze

[uredi | uredi izvor]
Dugme na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дугме&oldid=28907605”