Evangelička crkva u Novom Sadu
 | Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Evangelička crkva u Novom Sadu se nalazu na uglu ulica Masarikove i Jovana Subotića. Prve porodice slovačko-evangeličke veroispovesti doseljene su u Novi Sad početkom 19. veka. Slovake kao vredne radnike dovodile su sa sobom mađarske porodice koje su ih upošljavale na raznim služavskim poslovima (sluge u kući, najamnici, konjušari). Budući da se radilo o siromašnoj zajednici, Slovaci su dugo vršili pripreme oko izgradnje svog hrama. Vernici su konačno sakupili dovoljno novca i uputili molbu Magistratu koji izdaje dozvolu za gradnju određujući lokaciju za crkvu na ondašnjoj Senjskoj pijaci. Po projektu Jozefa Coceka gradnja crkve je završena 1885. godine. Crkva je skladnih dimenzija, jednobrodna sa baroknim tornjem i trougaonim frontonom na glavnoj fasadi što objektu daje stilske karakteristike prelaznog doba baroka u klasicizam. U zvoniku se nalaze tri zvona, a 2023. godine je zamenjen stari i neadekvatni mehanizam za zvonjenje. U novembru 2024. su zamenjeni satni mehanizam, brojčanici i kazaljke, tako da posle više decenija, sat opet pokazuje tačno vreme[1].
Oltar
[uredi | uredi izvor]Oltar crkve je izgrađen kompletno od drveta i nad oltarskom trpezom je propovedaonica po ugledu na nemačke oltare tog tipa (Kanzelaltar). Glavna oltarska slika je Poslednja večera slikana na staklu po uzoru na istoimeno delo Leonarda da Vinčija, a na propovedaonici je istom tehnikom rađena slika Isusa Hrista. Sa leve strane oltara stoji kamena krstionica.
U apsidi se nalaze dva vitraža iz 1904. godine, izrađena u majstorskoj radionici Šandora Popa u Segedinu, a dar su crkvi Bele Ambrozija (Béla Ambrózy) i Katarine Cerbst (Katharina Zerbst). Severni vitraž prikazuje nemačkog reformatora Martina Lutera, dok je južni izvorno prikazivao njegovog saradnika Filipa Melanhtona. Tokom Drugog svetskog rata je južni vitraž oštećen i samo je zamenjen običnim staklom. Obnovljen je tek 2004. godine, ali pošto nije bila sačuvana ni jedna slika ili fotografija vitraža, umesto Melanhtona je stavljena slika češkog reformatora Jana Husa, po uzoru na sliku Jan Hus na Saboru u Konstancu češkog slikara Vaclava Brožika.
Orgulje
[uredi | uredi izvor]Crkva je opremljena orguljama sa jednim manualom i postavljene su 1886. godine. Rad su graditeljske firme Gebruder Riger (Gebrüder-Rieger) iz Sosnove (današnja Češka Šlezija), koja je opremila orguljama mnoge crkve i koncertne dvorane Evrope (npr. Zlatna dvorana Muzikferajna u Beču, Londonski muzički koledž pri Univerzitetu Zapadnog Londona...). Orgulje su jednostavne građe, sa jednim 16', četiri 8' i dva 4' registra, no uprkos tome imaju prodoran zvuk. Opremljene su sa dva kolektiva za brzu i laku promenu dinamike. Sve svirale orgulja su originalne i očuvane. 2023. je generalno popravljen meh, čime su orgulje dobile na dinamici.
Slovačka evangelička parohija
[uredi | uredi izvor]Slovačka evangelička parohija u Novom Sadu osnovana je 1811. godine i za prvog sveštenika je postavljen Juraj Tešenji (Juraj Tešéni). Od 1821. godine se službeno vode i matične knjige. Parohiju su zajedno činili novosadski Slovaci i Nemci. Od svog nastanka, pa sve do kraja prve četvrtine 20. veka, među nemačkim i slovačkim članovima je bilo trvenja. Nemačka parohija se osamostalila tek 1927. godine, ali imovina između dve parohije nikada nije podeljena.
Prva imovina parohije je bila kuća u današnjoj Šafarikovoj ulici, koju je kupio Slovak Andrej Benda, mesar iz Petrovaradina. Sa jedne strane kuće je bio stan za sveštenika, a sa druge stan za učitelja, iza kojeg se nalazila i učionica, koja se koristila i kao kapela. Nedeljne službe su se služile na slovačkom jeziku, nakon njih i na nemačkom, ali samo u slučaju da se okupio dovoljan broj vernika. Povečerja su se služila samo na slovačkom. U junu 1848. godine, tokom bombardovanja Novog Sada sa Petrovaradinske tvrđave je kuća izgorela sa svim matičnim knjigama i crkvenim dokumentima. Jedino je neoštećena ostala štala koju su vernici preuredili u kapelu. Sveštenik Gabriel Belohorski se posvetio gradnji nove, prigodne crkve za evangeličku zajednicu u Novom Sadu, te je od mnogih evropskih evangeličkih i reformatskih crkava molio za pomoć, a sa tim ciljem je bio i na XXXI zasedanju Društva Gustava Adolfa (Gustav-Adolf-Werk) u Frankfurtu 1877. godine. Prikupljena su značajna sredstva, a grad Novi Sad je parohiji darovao plac za crkvu i glinu za pečenje 390.000 cigli[2]. Gradnja je započeta 1884. godine, a crkvu je 30. maja 1886. osvetio biskup Banjskog distrikta dr Gustav Seberenji[2]. Tada je dograđen i parohijski dom u današnjoj ulici Vuka Karadžića (danas KUD „Pavel Jozef Šafarik”). Parohijski dom su svojim sredstvima izgradili slovački vernici, dok su crkvu zajednički podigli sa nemačkim vernicima. Po podeli parohije na slovačku i nemačku parohiju 1927. godine, desno od crkve izgrađena je zgrada za kancelariju i stan nemačkog sveštenika. U toku Drugog svetskog rata zgradu je prisvojio lokalni ogranak Gestapoa.
Po Drugom svetskom ratu, sveštenik Zoltan Endrefi (Zoltán Endreffy) koji je služio na nemačkom i slovačkom, kao i sveštenik nemačke parohije Fridrih Mornau (Friedrich Mornau) su napustili Novi Sad, odnevši sa sobom većinu postojiećih matičnih knjiga, a imovinu nemačke parohije je država konfiskovala kao ratnu reparaciju, tako da i do danas vlasništvo nad zgradom crkve dele slovačka parohija i grad Novi Sad. Do 1947. parohija je bila bez sveštenika, tako da je laičke Službe Božje, kao i funkciju kantora, obavljao učitelj Jan Streharski (Ján Strehárski). Po ustavu crkve, Novi Sad je bio pod ingerencijom biskupa, pa je 1947. biskup Štarke postavio Juraja Struharika (Juraj Struhárik) kao biskupskog administratora, a po izmeni ustava, on je postao i redovni paroh.
1957. godine osnovan je i Oltarski kružok žena, koji uspešno funkcioniše do današnjih dana. Na inicijativu novoizabranog biskupa Struharika, iste godine je u Novi Sad preseljeno sedište biskupije Slovačke evangeličke crkve. 1964. godine se pristupilo izgradnji zgrade biskupije na parceli novosadske parohije, te je tako i parohija dobila u zgradi parohijsku kancelariju, salu za sastanke i stan za sveštenika.
Danas parohija okuplja oko 600 vernika iz Novog Sada, a parohiji pripadaju filija Begeč (od 2024. godine, prethodno je Begeč bio filija gložanske parohije), kao i dijaspora Titel[3]. Službe na slovačkom jeziku se drže redovno nedeljom i praznicima u 10 časova pre podne, sa povečerjima o prigodnim praznicima (Badnje veče, Bogojavljenje, Zeleni četvrtak itd.) u 17 časova uveče[4].
Sveštenici slovačke parohije Novi Sad
[uredi | uredi izvor]| Godine | Sveštenik | Napomene |
|---|---|---|
| 1811-1813 | Juraj Tešenji (Juraj Tešéni) | |
| 1813-1818 | Mihal Slamaj i [?] Faluba (Michal Slamaj a [?] Faluba) | laici-leviti |
| 1818-1820 | Matej Ambrozi (Matej Ambrózi) | od 1819. godine pa sve do 1833. nadzornik parohije je bio Pavel Jozef Šafarik |
| 1820-1826 | Štefan Leška (Štefan Leška) | |
| 1826-1832 | Pavel Makonji (Pavel Makóni) | |
| 1834-1845 | Samuel Hajnoci (Samuel Hajnóci) | |
| 1845-1849 | Karol Jesenski (Karol Jesenský) | |
| 1852-1860 | Imrih Jesenski (Imrich Jesenský) | |
| 1860-1863 | Ljudovit Pivko (Ľudovit Pivko) | |
| 1864-1918 | Gabriel Belohorski (Gabriel Belohorský) | |
| 1918-1919 | Štefan Zloh (Štefan Zloch) | |
| 1919-1927 | Jan Fabri (Ján Fábry) | |
| 1930-1940 | Igor Branislav Štefanik (Igor Branislav Štefánik) | |
| 1941-1944 | Zoltan Endrefi (Zoltán Endreffy) | |
| 1947-1966 | Juraj Struharik (Juraj Struhárik) | 1947-1948. kao administrator; 1948-1966. kao paroh (od 1957. i kao biskup) |
| 1966-1968 | Milan Štrba (Milan Štrba) | kao biskupski administrator |
| 1973-1976 | Ondrej Pećkovski (Ondrej Peťkovský) | kao biskupski administrator |
| 1976-1989 | Pavel Andrašik (Pavel Andrášik) | kao biskupski administrator do 1981. kada je izabran za paroha |
| 1989-1992 | Andrej Beređi (Andrej Berédi) | biskup, kao administrator parohije |
| 1992-1993 | Štefan Uhljik (Štefan Uhlík) | |
| 1993-1994 | Andrej Beređi (Andrej Berédi) | biskup, kao administrator parohije |
| 1994-2021 | Vladimir Obšust (Vladimír Obšust) | |
| 2021- | Branislav Kuljik (Branislav Kulík) |
Galerija
[uredi | uredi izvor]-
Oltar sa propovedaonicom (crveno ruho oltara) -
Oltar sa propovedaonicom (zeleno ruho oltara) -
Pogled na oltar sa balkona -
Vitraž Martina Lutera -
Orgulje
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Milorad Grujić: Vodič kroz Novi Sad, „Prometej“, Novi Sad, 2005.
- Svetlana Vojnićová-Feldyová: Slovenská evanjelická augsburského vyznania cirkev v Srbsku v slove a obrazoch, Нови Сад, 2017.
Референце
[uredi | uredi izvor]- ^ „Po viacerých desaťročiach väžové hodiny na našom Chráme Božom znovu ukazujú čas.”. https://www.facebook.com. 5. novembar 2024. Spoljašnja veza u
|website=(pomoć) - ^ a b Bierbrunner, Gusztáv (1902). A bács-szerémi ág. hitv. ev. egyházmegye monografiája az egyházmegye megbizásából. Novi Sad: Ivkovics György kőnyvnyomdája. str. 222.
- ^ „Titel – Slovenská evanjelická a. v. cirkev v Srbsku”. seavc.rs. Pristupljeno 2024-07-21.
- ^ „Nový Sad – Slovenská evanjelická a. v. cirkev v Srbsku”. seavc.rs. Pristupljeno 2024-07-21.
