Žitkovac (Zvečan)
Žitkovac | |
|---|---|
 Pogled na Žitkovac i Žerovnicu | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Autonomna pokrajina | Kosovo i Metohija |
| Upravni okrug | Kosovskomitrovački |
| Opština | Zvečan |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  497 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 55′ 52″ S; 20° 49′ 26″ I / 42.9311° S; 20.8239° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 515 m |
.svg)  Žitkovac Žitkovac na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 38227 |
| Pozivni broj | +381 (0)28 |
| Registarska oznaka | KM |
Žitkovac (alb. Zhitkoc) je naselje u opštini Zvečan na Kosovu i Metohiji. Selo nema osnovnu školu, a deca odlaze u osnovnu školu „Vuk Karadžić“ u Zvečanu i osnovnu školu „Sveti Sava“ u Žirovnici.
Zahvaljujući putu koji prolazi kroz selo dobro je povezano sa Zvečanom i drugim mestima. Za selo je značajno i što u blizini protiče reka Ibar i Kozarevska reka. Selo je povezano na gradski vodovod, a delovi imaju seoske vodovode. Većina domaćinstava ima fiksne telefone.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Atar naselja se nalazi na teritoriji katastarske opštine Žitkovac površine 335 ha, po opštinskim procenama 281 ha. Selo Žitkovac nalazi se na 3 km severno od Zvečana, sa leve strane puta koji vodi od Zvečana prema Zubinom Potoku i prostire se duž Kozarevske reke i pored pruge Kosovo Polje – Kraljevo. Žitkovac je kod ušća Kozarevske Reke u Ibar, s potesom između brda Stanine Kuće i Ibra. Kuće su podignute na tri mesta i one čine naselje više zbijenog nego razređenog tipa kao što su naselja na Kosovu. Ono se deli na gornji Kraj, Srednji Kraj i Donji Kraj. Najviše kuća ima u Gornjem Kraju. Poviše kuća su rudine i sitna šuma a niže njih su njive. Voda se upotrebljava se voda s bunara, a stoka se poji na rekama. U Gornjem Kraju bunari presušuju. Tada se voda donosi s bunara u Donjem Kraju. Kada potoci presuše, onda se stoka goni na pojila na Ibru. Njive su pomešane sa senokosnim livadama na mestima koja se nazivaju: Selište, Staro Selo, Lozište, Karagač, Smonik, Krčevine, Čibukovina, Perila, Zaboj, Sokak, Jaz, Lug, Oskoruša, Medunak, Livadak, Kupovina, Žitkovačko Polje, Venac, Čupavi Laz, Okrugli Laz, Ornice, Plandište, Seđa, Konopljište, Lug-Napolica, Bela Stena, Krljetina, Gudžalište; pasište i šume su na Belišu, Matičkom Brdu, Skladunu, Vrškovcu, Lazu, Selištu, Kamenitom Bregu, Osredku, Lažnom Potoku, Muratovu Lazu, Gradištu, Brljivu Lazu, Dugoj Ledini, Bošnji, Markovu Lazu, Pločniku, Sastavcima, Paljevini, Drenovu Potoku, Velikom Potoku. Ibar s proleća plavi polje, ali ne nanosi znatnije štete.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Na imanjima meštana Žitkovca na obali Ibra je naselje starije Vinčanske kulture. Materijal koji je nađen u jamama ima elemente starije Vinčanske kulture, a materijal nađen van jama pripada starijoj Starčevačkoj kulturi (antropomorfna figurina od pečene gline). Za ovo selo je malo pouzdanih podataka jer se ne pominje u Svetostefanskoj povelji kralja Milutina i kasnijim turskim popisima, ali je po narodnom predanju formiranje sela počelo krajem 18. veka. U polju pored Ibra izoravaju se „crepine“. Na Selištu bilo je neko poveliko naselje. Današnje selo postalo je raseljavanjem stanovništva sa Starog Sela, koje je nastalo usled poplava Ibra krajem prošloga veka. Na Brestu, pored seoskog puta, ima ostataka hrišćanskog „grobljišta“. Na desnoj strani Kozarevske Reke su ostaci muslimanskog groblja, napušteno 1912. godine, pošto se njegovo stanovništvo odselilo u Mitrovicu i Tursku. Donji Kraj sela ima groblje na Čukarku, a Srednji i Gornji Kraj kod obnovljene crkvice sv. Spasa, koja je između Sandola i Doljana. Godine 1948. selo je imalo 422 stanovnika.
Žitkovac tokom Drugog svetskog rata[uredi | uredi izvor]
Dolaskom nemačkih trupa u Zvečanskom okrugu pojavila se i albanska žandarmerija, koja je bila u uniformama, ali su nosili bele kape-ćulave. Kad je kapitulirala kraljeva vojska, Albanci su ubijali vojnike i oblačili uniforme Jugoslovenke vojske. Posle su dobili uniforme od Nemaca, a na ćulavima su nosoli liveni grb sa znakom kozje glave. Nemačka vojska ih je dobro obukla i naoružala. U proleće 1941. osnovali su žandarmerijsku stanicu u Zvečanu. Iz železničke kuće kod rampe, isterali su skretničara Srbina i tu postaviše albansku žandarmerijsku stanicu. Komandir je bio Kamber iz Suvog Grla u Drenici. Tokom 1941. godine Albanci su se naoružali i još bolje obukli od strane Nemaca. Dobili su nemačke šapke, ali ableme zadržali svoje. Nemci su u džipovima dolazili u selo, tražili su jaja, špek, slaninu i drugo od naroda i uvek su davali po nešto za to što uzmu . Leta 1941. godine pojavile su se age. Žitkovački aga bio je Tanuša Abraši. Stariji ljudi su pričali da niko nije znao za njega niti da je on za ta imanja seljaka imao papire iz turskog vremena. Nije imao tapiju, ali ga Albanci Srbima u Žitkovcu silom nametnuše kao agu. On je umro posle oslobođenja. Radio je kod stare vračare u Mitrovici, a komunisti ga ni posle „oslobođenja” nisu teretili što je za vreme okupacije globio srpski narod. U jesen 1941. godine, taj aga je uzeo jednog Albanca iz Šipolja i doveo ga u Žitkovac da mu vrše žito koje je uzeo kao petinu od Srba. Platio je tog Albanca, a nije hteo Srbina iz sela, da plati. Tokom borbi između četnika i albanskih žandarma u Banjskoj, albanski žandarmi su se povukli iz Banjske prema Žitkovcu i kad su stigli kod age srpski seljani su čuli šta su pričali aga i žandarmi: „Aga, četnici nas isterali iz Banjske, miči žito i beži za Mitrovicu! Četnic su Banjsku preuzeli”. Tih dana albanski žandarmi su činili veliko zlo po Žitkovcu. Albanski žandarmi su 27. septembra 1941. sva sela od Banjske sve do Novog Pazara su gorela. Zbog saradnje sa četničkim pokretom albanski žandarmi su uhapsili Miloša Aksovića, koji je živeo pored železničke stanice u Žitkovicu. On je ostao u svoju kuću da mu je ne zapale Albanci. Toga dana vodiše njega vezanog kroz selo i tražiše njegovog sina Miloša koji je imao petnaest-šesnaest godina. Kasnije su ih obojicu streljali. Milan Nedić, da bi spasio srpski narod podvio je rep. Njegova vojska se pojavila nešto kasnije. U zimu 1942. godine, u Žitkovac su se vratili ljudi koji su izbegli za Srbiju. Žandari su poručili "Svi koji su izbegli da spasavaju glave, neka se vrate!" Ubrzo je stigla i Nedićeva Srpska državna straža. Nosili su engleske uniforme, a zvali su se Srpska poljska državan straža. Postaviše ih u kući Mirka iz Kozareva u Zvečanu, zajedno sa albanskom žandarmerijom. Od tada su po srpskim selima dolazili po jedan Nedićevac i jedan žandar Albanac. O ishrani žandara bilo je određeno šta koja kuća da daje. Jedna daje doručak, druga ručak, treća večeru. Žandari su jeli samo pečene kokoške, krompir na zejtin, meso. Hranilo ih je celo selo, ali zuluma u Žitkovcu više nije bilo. Mesec dana posle paljevine u Banjsci Mihajlović Trajko i Vlado su, u prisoju, brali grožđe. Naišla su tri Albanca iz Drenice, zarobili ih i poterali uz potok da ih pobiju. Žene su to videle i brzo javile Azemu, koji je trčao za njima i pucao. Od Minine kuće, preko brega, povremeno je pucao. Zvao ih na albanskom, vikao da ih ne ubiju, i oteo im te ljude.
Poreklo stanovništva po rodovima[uredi | uredi izvor]
Poreklo stanovništva po rodovima:[1]
- Stojići, 6 kuća, slava Sv. Petka, su Gašani, najstariji doseljenici odnekud od Prizrena.
- Radojkovići, 3 kuće, slava Sv. Vrači, predak Maksim doselio se krajem 18. veka iz Vla(h)inje na desnoj strani Ibra; imaju odseljene odeljake u Grabovcu u Svinjištu u Toplici.
- Nestorović, 1 kuća, slava Đurđic, je Drobnjak od Vasića u Gornjoj Korilji.
U Donjem Kraju sela su:
- Pejanovići, Stankovići, 6 kuća, slava Sv. Ilija, su doseljeni iz okoline Đakovice; tamo su „pali na krv“, prebegli u Rudare na desnoj strani Ibra, pa došli u Žitkovac; od njih su Vuksanovići i Miloševići u Boljetinu na desnoj strani Ibra.
- Denovići, Lažići, Veskovići, 4 kuće, slava Sv. Jovan, su prešli iz Gornje Korilje, starinom iz crnogorskih Brda.
Demografija[uredi | uredi izvor]
Prema procenama iz 2009. godine koje su korišćene za popis na Kosovu 2011. godine, ovo naselje je imalo 497 stanovnika, većina Srbi.[2][3]
| Godina | 1948 | 1953 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2011 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Stanovništvo | 422 | 470 | 526 | 588 | 754 | 507 | 497 |
 |
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Petar Ž. Petrović: Raška– izdanje 2010. godine.
- ^ „Composition ethnique 2009”. Pristupljeno 10. 4. 2018.
- ^ Na osnovu predstavljenih podataka (ažuriranje 2009) koji su stvarni i koji su vrlo približni sa podacima koji su proizišli iz popisa stanovništva 2011. kao i sa podacima iz ostalih izvora, ASK je upotrebila podatke iz ažuriranja 2009. godine kao zvanične podatke o proceni stanovništva opština: Leposavić,Zubin Potok, Zvečan i severni deo Mitrovice.
- ^ Nacionalni sastav stanovništva FNR Jugoslavije 1961. godine pod2.stat.gov.rs
- ^ Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981. godine pod2.stat.gov.rs
- ^ Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981. godine pod2.stat.gov.rs
