Pređi na sadržaj

Istorija Bruneja

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Istorija Bruneja se odnosi na naselja i društva koja se nalaze na severnoj obali ostrva Borneo, koje je tokom većeg dela svoje istorije bilo pod uticajem indijskih kraljevstava i imperija. Lokalni naučnici pretpostavljaju da je islamizacija Bruneja počela u 15. veku formiranjem Brunejskog carstva, talasokratije koja je pokrivala severni deo Bornea i Sulua.[1] Krajem 17. veka, Brunej je kasnije ušao u period opadanja koji je doneo Brunejski građanski rat, piraterija i evropska kolonijalna ekspanzija. Kasnije je došlo do kratkog rata sa Španijom, u kojem je Brunej evakuisao svoj glavni grad na kratko vreme dok se Španci nisu povukli. Carstvo je izgubilo veliki deo svoje teritorije dolaskom zapadnih sila, kao što su Španci u Luzonu i Visajasu i Britanci u Labuanu, Saravaku i Severnom Borneu. Propadanje Brunejske imperije ubrzalo se u 19. veku kada je Brunej dao veći deo svoje teritorije belim radžama iz Saravaka, što je rezultovalo njegovom sadašnjom malom kopnenom teritorijom i razdvajanjem na dva dela. Sultan Hašim Džalilul Alam Akamadin je kasnije apelovao na Britance da zaustave dalju aneksiju 1888. Iste godine, Britanci su potpisali „Sporazum o zaštiti“ i učinili Brunej britanskim protektoratom do 1984. godine kada je stekao nezavisnost i napredovao zahvaljujući otkriću nafte.[2][3]

Praistorija

[uredi | uredi izvor]

Najraniji zapis o ljudima iz Bruneja može se pratiti do prisustva Austro-Melanežana oko 40.000 godina p. n. e. u pećini Niah, divizija Miri, Saravak. Ostaci pronađeni tamo povezani su sa onima pronađenim u poslednjem glacijalnom periodu. Tokom ledenog doba, Borneo i Palavan su bili međusobno povezani.[4]

Nakon porasta nivoa mora, tokom 10.000 godina, teritorije jugoistočne Azije su podeljene na dva regiona. Tamošnje stanovništvo je počelo da se seli u različite zemlje iz različitih razloga. Hoabinijanci, ili Proto-Melanežani, su se zatim preselili na Borneo i živeli u pećini Niah do oko 8.000 godina pre nove ere.[5]

Migracija s područja reke Jangce počela je da se kreće prema Tajvanu. Zatim, posle Tajvana, migracioni talas je preko Palavana stigao do Filipina. Nakon što je talas migracija stigao do Palavana, najmanje tri grupe su počele da formiraju različite zajednice. Jedna grupa je migrirala prema Borneu, druga grupa je krenula ka Sulavesiju, a poslednja se preselila na Javu. Događaj je trajao oko hiljadu godina, između 4.000 i 3.000 godina p. n. e. Seobe u ovo vreme su označile kraj kulture Bak Son.[5] Neolitska upotreba grnčarije i uzgoj pirinča doprla je do Austronežana preko Filipina oko 2.500. p. n. e. Stigao je do Palavana, a zatim otišao na Borneo oko 2.300. p. n. e. i proširio se širom Insulindije.[6]

Austronežani su počeli da razvijaju veru ili kosmologiju o megalitizmu, tj. obožavanju zemlje, a zatim su počeli da grade društvenu strukturu i poljoprivredu kako su se ljudi naseljavali i pokušavali da obrađuju zemlju. Ovaj kulturni kompleks iz bronzanog doba dostigao je vrhunac oko 600. p. n. e., sa središtem u selu Dong Son, nazvanom kultura Dong Son. Uvođenje gvožđa i bronze između 500. i 200. p. n. e. označio je kraj neolitskih kultova i početak indijskih kontakata u jugoistočnoj Aziji. Indijska trgovina donela je na Borneo staklene ili kamene perle.[7]

Predislamska hindu-budistička indijska kraljevstva

[uredi | uredi izvor]
Istorijska indosfera zona kulturnog uticaja Velike Indije za prenošenje elemenata indijske kulture kao što su počasna zvanja, imenovanja ljudi, imenovanje mesta, moto organizacija i obrazovnih institucija kao i usvajanje hinduizma, budizma, indijska arhitektura, borilačke veštine, indijska muzika i ples, tradicionalna indijska odeća, i indijska kuhinja, proces koji je takođe potpomognut tekućom istorijskom ekspanzijom indijske dijaspore.[8]

Istorija Bruneja pre dolaska Mageljanovih brodova 1519–1522. zasniva se na spekulacijama, tumačenju kineskih izvora i lokalnim legendama, osim ako arheologija ne dokaže drugačije. Područja koja obuhvataju sadašnji Brunej učestvovala su u Pomorskom putu žada, kako je utvrđeno arheološkim istraživanjima. Trgovačka mreža je postojala 3.000 godina, između 2000. p. n. e. i 1000. godine nove ere, a centar je bio na Tajvanu i na Filipinima.[9][10][11][12]

Čini se da su kamfor i biber bili cenjeni predmeti trgovine. Brunejski tvrdi kamfor imao je veleprodajnu vrednost ekvivalentnu sopstvenoj težini u srebru. Izveštaji dinastije Ming daju detaljne informacije o posetama i misijama počasti vladara Ponija (savremeni izgovor na mandarinskom) tokom kasnog 14. i početka 15. veka. Njihova imena i naslovi ukazuju na hinduistički ili budistički uticaj. Tekstovi potvrđuju da je država bila danak hinduističkom Javanskom carstvu Madžapahit, ali je tražila i dobila kinesku zaštitu 1408. godine.

Datu Puti je predvodio neke disidentske datue sa Bornea u pobuni protiv Datua Makatunava. Disidenti i njihova pratnja uspostavili su vlast nad novom zemljom zvanom Madja−as na ostrvu Panaj. Nakon što je 10 datua uspostavio mnoge gradove u Panaju i južnom Luzonu, Datu Makatunav, koji je bio rođak Datu Putija, zaplenio je imovinu i bogatstvo datua. Ratnici po imenu Labav Dunggon i Pejbari, nakon što su saznali za ovu nepravdu od svog svekra Paiburonga, otplovili su u Udtuhan na Borneu gde je vladao Maktunav. Ratnici su opljačkali grad, ubili Makatunava i njegovu porodicu, povratili ukradenu imovinu 10 datusa, porobili preostalo stanovništvo Udtuhana i otplovili nazad u Panaj. Labav Dunggon i njegova žena Uhajtanajon kasnije su se naselili u mestu zvanom Muruburo.[13]

Prema zvaničnoj verziji događaja, uglavnom nacionalne epske pesme „Sjair Avang Semaun”, Brunej je osnovala grupa od četrnaest saudara (braće i prvih rođaka), koji su se na kraju nastanili u reci Brunej u blizini sadašnje prestonice i izabrali jednog od svojih članova. kao prvi vladar. Neke poznate verzije epa navode da su svi oni bili sinovi Deva Amasa iz Kajangana, delimično natprirodnog bića koje se u jajetu spustilo na zemlju u Ulu Limbangu. Mnogi Lundajeh / Lun Bavang veruju da je Avang Semaun koren njihovog pretka zbog Telur Aco.

Otkrili su ga Sang Aji, bio je oženjen ćerkom tog vladara od koje je dobio jednog sina. Proputovao je trinaest naselja u regionu u potrazi za povoljnim volom. U svakom od sela, rodio je trinaest (ili dvadeset dva) druga sina od trinaest različitih aboridžinskih žena, ćerki lokalnog pengulua.

Prvi vladar koji je saudara izabrao da upravlja novoosnovanom državom bio je Avang Alak Betatar, sin Deva Amasa i ćerke Sang Adžija. On nije nužno bio najstariji među njima, ali je izabran da vlada zbog svoje sposobnosti za to. U zvaničnom izveštaju stoji da je otputovao u Džohor, primio islam, oženio ćerku sultana „Baheja“ od Džohora i od njega dobio titulu sultana Muhamed Šaha.

Brunej u 14. veku

[uredi | uredi izvor]

Rani kinesko-korejski uticaj

[uredi | uredi izvor]

Najveću reku na toj teritoriji, Kinabatangan, verovalo se da su nazvali raniji kineski doseljenici koji su imali fabriku za sakupljanje ptičjih gnezda, beche-de-mer, peraja ajkula, kamfora Borneon, bisera i bisernih školjki za izvoz u Kinu. Proizvodnja severnog i severoistočnog Bornea od ranih vremena privlačila je značajnu pažnju kineskih trgovaca.[14]

Jedan od najranijih kineskih zapisa o nezavisnom kraljevstvu na Borneu je pismo vladara Bonija kineskom caru iz 977. godine, za koje neki naučnici veruju da se odnosi na Borneo.[15] Brunejci su povratili svoju nezavisnost od Srivijaje zbog početka javansko-sumatranskog rata.[16] Godine 1225. kineski zvaničnik Džao Rukuo je izvestio da Boni ima 100 ratnih brodova da zaštiti svoju trgovinu i da u kraljevstvu postoji veliko bogatstvo.[17] Marko Polo je u svojim memoarima sugerisao da je Veliki kan ili vladar Mongolskog carstva mnogo puta pokušavao i nije uspeo da izvrši invaziju na „Veliku Javu“, što je bio evropski naziv za Borneo pod kontrolom Bruneja.[18]

Tokom ranih godina dinastije Ming, car Kine je poslao dva oficira po imenu Vang Kong i Ong Sum Ping da uzmu gemalu (sjajnu kuglu) Zmaja koji je živeo na Kini Balu gde se samo ime planine odnosi na veliki broj Kineski životi izgubljeni jer ih je pojeo Zmaj.[19] Rečeno je da se Ong Sum Ping kasnije oženio princezom Ratnom Devi, ćerkom sultana Muhameda Šaha od Bruneja. Za to mu je dodeljena plemićka titula Pengiran Maharaja Lela i izabran za šefa Kinabatangana.[20]

Kada je admiral Dženg He posetio Brunej početkom 15. veka, naišao je na veliku trgovačku luku koja je uključivala Kineze koji su aktivno trgovali sa Kinom.[21]

Brunejsko osvajanje Bornea i Filipina

[uredi | uredi izvor]

Marko Polo je u svojim memoarima napisao da je Veliki kan ili vladar Mongolskog carstva mnogo puta pokušavao i nije uspeo da napadne „Veliku Javu“, što je bio evropski naziv za Borneo pod kontrolom Bruneja.[18]

Prema Vang Dženpingu, 1300-ih godina, „Zapisi o južnom moru iz perioda dinastije Iuan Dade“ izvestili su da je Brunej upravljao Saravakom i Sabahom, kao i filipinskim kraljevstvima: Butuan, sultanat Sulu, Ma-i (Mindoro), Malilu (Manila), Šahučong (Siokon ili Zamboanga), Jačen (Oton, nekada deo Madja-as Kedatuan) i Venduling (Mindanao),[22] koji će kasnije povratiti svoju nezavisnost.[23] Na kraju je evoluirao da se zove Pon-i i bila je vazalna država Majapahitskog carstva sa centrom Javane.[24]

Hindu Madžapahit invazija na Borneo

[uredi | uredi izvor]

U 14. veku, javanski rukopis Nagarakretagama, koji je napisao Prapanca 1365. godine, pominje Barune kao konstitutivnu državu Hindu Madžapahita,[25] koja je morala da daje godišnji danak od 40 katija kamfora. Godine 1369, Sulu, koji je takođe bio deo Madžapahita, uspešno se pobunio, a zatim napao Bonija, i izvršio invaziju na severoistočnu obalu Bornea[26] i nakon toga opljačkao prestonicu svog blaga i zlata uključujući i dva sveta bisera. Flota iz Madžapahita uspela je da otera Suluse, ali je Boni posle napada ostao slabiji.[27] Kineski izveštaj iz 1371. opisuje Bonija kao siromašnog i potpuno pod kontrolom Majapahita.[28]

Islamizacija i uspostavljanje sultanata

[uredi | uredi izvor]

Do 15. veka, carstvo je postalo muslimanska država, kada je kralj Bruneja proglasio nezavisnost od Madžapahita i prešao na islam, koji su doveli muslimanski Indijci i arapski trgovci iz drugih delova pomorske jugoistočne Azije, koji su došli da trguju i šire islam. [29][30] Tokom vladavine Bolkija, petog sultana, carstvo je kontrolisalo priobalne oblasti severozapadnog Bornea (današnji Brunej, Saravak i Sabah) i stiglo je do Filipina kod Sulua.[1][31][32][33][34][35][36][37] U 16. veku uticaj Brunejskog carstva se takođe proširio do delte reke Kapuas u Zapadnom Kalimantanu.

Drugi sultanati u toj oblasti imali su bliske odnose sa kraljevskom kućom Bruneja, budući da su u nekim slučajevima efektivno bili pod hegemonijom brunejske vladajuće porodice tokom perioda vremena, kao što su malajski sultani Pontianak, Samarinda i sve do Banjarmasina koji su tretirali Sultan od Bruneja kao njihov vođa. Malajski sultanat Sambas u današnjem Zapadnom Kalimantanu, Sultanat Sulu i Kraljevina Luzon uspostavili su dinastičke odnose sa kraljevskom kućom Bruneja. Sultanat Saravak (koji pokriva današnji Kučing, poznat portugalskim kartografima kao Cerava, i jednu od pet velikih morskih luka na ostrvu Borneo), iako je bio pod uticajem Bruneja, imao je samoupravu pod sultanom Tengahom pre nego što je potpuno integrisan u Brunejsko carstvo nakon Tengahove smrti 1641. godine.[38][39][40]

Savremeno razdoblje

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b Saunders 2013, str. 60.
  2. ^ Abdul Majid 2007, str. 4.
  3. ^ Sidhu 2009, str. 92.
  4. ^ de Vienne 2015, str. 21.
  5. ^ a b de Vienne 2015, str. 22.
  6. ^ de Vienne 2015, str. 23.
  7. ^ de Vienne 2015, str. 24–25.
  8. ^ Kulke, Hermann (2004). A history of India. Rothermund, Dietmar, 1933– (4th izd.). New York: Routledge. ISBN 0203391268. OCLC 57054139. 
  9. ^ Tsang, Cheng-hwa (2000). „Recent advances in the Iron Age archaeology of Taiwan”. Bulletin of the Indo-Pacific Prehistory Association. 20: 153—158. 
  10. ^ Turton, M. (2021). Notes from central Taiwan: Our brother to the south. Taiwan's relations with the Philippines date back millennia, so it's a mystery that it's not the jewel in the crown of the New Southbound Policy. Taiwan Times.
  11. ^ Everington, K. (2017). Birthplace of Austronesians is Taiwan, capital was Taitung: Scholar. Taiwan News.
  12. ^ Bellwood, P., H. Hung, H., Lizuka, Y. (2011). Taiwan Jade in the Philippines: 3,000 Years of Trade and Long-distance Interaction. Semantic Scholar.
  13. ^ Mga Maragtas ng Panay[mrtva veza]: Comparative Analysis of Documents about the Bornean Settlement Tradition By Talaguit Christian Jeo N.
  14. ^ Low, Hugh (jun 1880), „SĔLĔSÎLAH (BOOK OF THE DESCENT) OF THE RAJAS OF BRUNI”, Journal of the Straits Branch of the Royal Asiatic Society (5): 6, JSTOR 41560643 
  15. ^ Wendy Hutton (2000). Adventure Guides: East Malaysia. Tuttle Publishing. str. 30. ISBN 978-962-593-180-7. 
  16. ^ Coedes, Indianized States, Page 128, 132.
  17. ^ History for Brunei Darussalam 2009, str. 43.
  18. ^ a b Journal of Southeast Asian Studies Vol. 14, No. 1 (Mar., 1983) Page 40. Published by: Cambridge University Press.
  19. ^ Journal of the Straits Branch of the Royal Asiatic Society (PDF), jun 1880, str. 2, Arhivirano (PDF) iz originala 2022-10-09. g. 
  20. ^ Pusat Sejarah Brunei: Sultan-Sultan Brunei 
  21. ^ Church, Peter (2017). A Short History of South-East Asia (na jeziku: engleski). John Wiley & Sons. str. 3. ISBN 978-1-119-06249-3. 
  22. ^ Reading Song-Ming Records on the Pre-colonial History of the Philippines By Wang Zhenping Page 256.
  23. ^ Quanzhou to the Sulu Zone and beyond: Questions Related to the Early Fourteenth Century By: Roderich Ptak. Page 280
  24. ^ Suyatno 2008.
  25. ^ „Naskah Nagarakretagama” (na jeziku: indonežanski). Perpustakaan Nasional Republik Indonesia. Arhivirano iz originala 23. 5. 2017. g. Pristupljeno 13. 10. 2014. 
  26. ^ Ming shi, 325, p. 8411, p. 8422.
  27. ^ History for Brunei Darussalam 2009, str. 44.
  28. ^ History for Brunei Darussalam 2009, str. 45.
  29. ^ Awang Juned 1992.
  30. ^ Saunders 2013, str. 23.
  31. ^ Herbert & Milner 1989, str. 99.
  32. ^ Lea & Milward 2001, str. 16.
  33. ^ Hicks 2007, str. 34.
  34. ^ Church 2012, str. 16.
  35. ^ Eur 2002, str. 203.
  36. ^ Abdul Majid 2007, str. 2.
  37. ^ Welman 2013, str. 8.
  38. ^ Broek, Jan O.M. (1962). „Place Names in 16th and 17th Century Borneo”. Imago Mundi. 16 (1): 134. JSTOR 1150309. doi:10.1080/03085696208592208. „Carena (for Carena), deep in the bight, refers to Sarawak, the Kuching area, where there is clear archaeological evidence of an ancient trade center just inland from Santubong.” 
  39. ^ Donald F, Lach (15. 7. 2008). Asia in the Making of Europe, Volume I: The Century of Discovery, Book 1. University of Chicago Press. str. 581. ISBN 978-0-226-46708-5. Pristupljeno 21. 3. 2016. „... but Castanheda lists five great seaports that he says were known to the Portuguese. In his transcriptions they are called "Moduro" (Marudu?), "Cerava" (Sarawak?), "Laue" (Lawai), "Tanjapura" (Tanjungpura), and "Borneo" (Brunei) from which the island derives its name.” 
  40. ^ Rozan Yunos (28. 12. 2008). „Sultan Tengah – Sarawak's first Sultan”. The Brunei Times. Arhivirano iz originala 3. 4. 2014. g. Pristupljeno 3. 4. 2014. 

Literatura

[uredi | uredi izvor]
  • The Philippine Islands: Explorations by Early Navigators, Descriptions of the Islands and their People, their History and Records of the Catholics Missions, as related in contemporaneous Books and Manuscripts. Vol. IV: 1576–1582. Eds. Emma Helen Blair and James Alexander Robertson. Cleveland: The Arthur H. Clark Company, 1903.
  • de Vienne, Marie-Sybille (2015), Brunei: From the Age of Commerce to the 21st Century (na jeziku: engleski), Singapore: NUS Press, ISBN 9789971698188 

Secondary sources

[uredi | uredi izvor]
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Историја_Брунеја&oldid=28535527”