Istorija Engleske u srednjem veku
Istorija Ujedinjenog Kraljevstva u srednjem veku obuhvata period prošlosti Ujedinjenog Kraljevstva u srednjem veku, tj. od 5. veka naše ere do početka novog veka - u Ujedinjenom Kraljevstvu, 1485. godina. Za kraj srednjeg veka u Engleskoj kraljevini uzima se završetak Rata ruža i dolazak na vlast dinastije Tjudor.
Rani srednji vek[uredi | uredi izvor]
Najezda Germana[uredi | uredi izvor]
U pozno rimsko doba Britanija je bila izložena napadima sa sve četiri strane sveta. Sa zapada i severa od keltskih, a sa juga i istoka od germanskih plemena. Germanska plemena koja su naseljavala Ostrvo bila su: Angli, Sasi i Jiti. Ovamo su dospeli tokom velike seobe naroda, potiskivani od Huna. Borbe engleskih domorodaca protiv doseljenika bile su uzaludne, u njima je masovno stradalo domorodačko stanovništvo. Novi stanovnici ostrva delimično su se stopili sa starosedeocima, a većim delom su ih uništili ili potisnuli u neplodne planinske predele.
Osvajajući Britanska ostrva, Germani su uništavali i tekovine rimske kulture. Gradovi su razoreni i opustošeni, od materijalne kulture iz rimskog vremena ostalo je veoma malo tragova, sem u ruševinama. Vodovod i kanalizaciju gradovi neće imati sve do modernog doba, a parna kupatila nikada više. Planinski urbanizam, kamenom popločane ulice, svega toga neće biti u Britaniji u sledećih hiljadu i više godina. Čak je i latinski jezik iščezao što nam govori da je rimski uticaj bio površan.
Anglosaksonci[uredi | uredi izvor]
Došavši na Ostrvo, Anglosaksonci su vodili borbe za prevlast. Bili su organizovani u bratstva i plemena i zajednički su osnivali sela. Na čelu plemena stajao je kralj. Kralj je smatran najmudrijim i najjačim članom plemena, bio je srodnik bogova i po svemu viši od ostalih ljudi. Osim kralja, anglosaksonsko društvo činili su još i kraljevi srodnici, ratnici koje je kralj nagrađivao većim posedima prilikom osvajanja novih teritorija, zemljoradnici koji su bili vlasnici manjih poseda i robovi.
Jedan od najvećih organizatora crkve, papa Grgur I nastojao je da nove stanovnike Britanije preobrati u hrišćanstvo. Zato je opremio crkveno poslanstvo na čelo sa svetim Avgustinom i 597. godine poslao ih na obale poluostrva Kenta. Kralj Etelbert im je ukazao gostoprimstvo i ubrzo se pokrstio. Odmah za njim, pokrstila su se mnoga germanska plemena. Ipak, u prvoj generaciji taj čin je bio samo površan i sastojao se od toga da među ostale svoje bogove dodaju i Isusa Hrista. Potpuno pokrštavanje izvedeno je uz pomoć mnisionara iz Irske i Škotske. Sredinom 7. veka svi Anglosaksonci su bili pokršteni. Neki od prvih engleskih misionara, Gutlak, Katbert i Bid potiču iz tog perioda.
Borbe za prevlast[uredi | uredi izvor]
Prvih stoleća srednjeg veka politička istorija Britanije bila je ispunjena međusobnim borbama manjih kraljevina za prevlast. U sedmom veku na čelo izbija kraljevina Nortambrija sa sedištem u gradu Jorku. U osmom veku, za vreme vladavine kralja Etelberta i Ofe, kraljevina Mersija preuzima vođstvo i svojoj vlasti potčinjava gotovo celo Ostrvo. Kralj Ofa izdao je prve pisane zakone i počeo kovati novac. Svojim rođacima je počeo deliti svojim rođacima i na taj način stvarao klasu feudalaca, nosioce novog poretka. Posle Ofine smrti, vođstvo preuzima kraljevina Veseks.
Vikinzi[uredi | uredi izvor]
Dva veka posle germanskih najezda nad Britanska ostrva nadvili su se novi crni oblaci u vidu invazije Skandinavaca. Prvi talas Vikinga pogodio je severnu Englesku 793. godine, kada su, prema anglosaksonskoj hronici, normanski pirati upali na "sveto ostrvo" Lindisfarn, pobili kaluđere i odveli ih u ropstvo. Nakon toga su usledili učestali napadi Skandinavaca koji su trajali dva i po veka.
Vikinzi koji su osnovali svoje kolonije duž istočnih obala Engleske ubrzo su primili hrišćanstvo i srodili se sa Anglosaksoncima. Stapanju nije bilo prepreka jer su oba naroda bila germanskog porekla i govorila sličnim jezikom. Razume se da stapanje nije išlo bez borbe, i to vrlo žestoke. U devetom veku vođen je dugotrajni rat između Engleza i došljaka iz Skandinavije, sve dok Englezi, odnosno kraljevina Veseks, nije primorala Vikinge da priznaju njihov vlast. Za ovaj uspeh, Englezi imaju zahvaliti sposobnom kralju i vojskovođi Alfredu. Nakon toga, u Engleskoj je zavladalo relativno mirno X stoleće u kome su Alfredovi naslednici (Edvard Stariji, Etelstan Sjajni, Edmund Veličanstveni, Edred i Edgar Miroljubivi) širili svoju vlast na uštrb svojih suseda Skandinavaca. Tako je stvarana jedinstvena kraljevina Engleska koja će postojati sve do 18. veka.
Engleska kraljevina do 1066. godine[uredi | uredi izvor]
Za vreme vladavine kralja Etelreda Nespremnog, Danci, pod vođstvom Svena I Rašljobradog, izvršili su novu invaziju na kraljevinu i 1013. godine zauzeli London i pokorili kraljevinu Englesku. Kralj je morao da potraži utočište u Normandiji. Za novog kralja Engleske postavljen je Sven koji je ubrzo umro. Njega je nasledio sin Knut koji je presto osvojio u borbi sa Etelredovim sinom Edmundom Gvozdenim. Knut je tako postao vladar tri kraljevine: Danska, Norveška i Engleska. Knuta je nasledio Hartaknut, koji je zbog pijanstva brzo umro. Nasledio ga je polubrat Edvard Ispovednik koji je vođenje države poverio velikašu Godvinu. Pošto Edvard nije imao naslednika, posle njegove smrti na presto je postavljen Godvinom sin Harold. Usledile su borbe između Harolda i velikaša koji su mu osporavali presto. Borba je bila fatalna za englesku samostalnost. Oslabljena država bila je lak plen za Vilijama Osvajača.
Normanska Engleska[uredi | uredi izvor]
Vilijam Osvajač bio je vojvoda Normandijski i jedan od pretendenata na engleski presto. Tvrdio je da mu je Edvard Ispovednik obećao englesku krunu. Zbog toga je opremio flotu od preko šest stotina brodova i prešao Lamanš. Usledila je čuvena bitka kod Hejstingsa u kojoj je Harold poražen. Nakon ove pobede, Vilijam je preoteo presto. Krunisan je u Vestminsterskoj crkvi, na Božić 1066. godine.
Vilijam je bio strog vladar. Konfiskovao je englesku zemlju i podelio je normanskim velikašima. Silom je uveo red i zakon. Naredio je da se izvrši popis svih vrednosti u svojoj kraljevini. Svi podaci sakupljeni su u knjizi The Doomsday Book, koja se danas čuva u državnom arhivu u Londonu.
Posle Vilijamove smrti redom su vladala njegova dva sina. Posle smrti mlađeg sina koji noje imao muškog naslednika nastao je sukob između njegove ćerke Matilde i njenog brata od tetke, Stefana od Bloa. Velikaši su se podelili u dve partije. U zemlji je vladalo bezakonje. Iz ovakvog haotičnog stanja Englesku je spaslo posredništvo crkve koja je uspela da izdejstvuje rešenje prihvatljivo za obe strane. Dogovoreno je da presto preuzme Stefan od Bloa, a da ga posle smrti nasledi Matildin sin Henri Anžujski. Tako je na vlast došao mladi Henri, osnivač dinastije Plantageneta.
Dinastija Plantageneta[uredi | uredi izvor]
Henri II[uredi | uredi izvor]
Osnivač dinastije Plantagenet, Henri II, imao je dvadeset i jednu godinu kada je došao na vlast. Naziv "Plantagenet" dinastija je dobila po cvetu iz njihovog porodičnog grba. Petnaest vladara dinastije Plantagenet vladalo je Engleskom sve do kraja srednjeg veka 1485. godine. Sam Henri je bio, nesumnjivo, jedan od najjačih engleskih srednjovekovnih vladara. Izgradio je profesionalnu vojsku i tražio da mu feudalci u novcu plaćaju za održavanje vojske umesto da dovode svoje ratnike. Uveo je i zakon primogeniture po kome, posle očeve smrti, celokupno imanje nasleđuje najstariji sin. Time je hteo sprečiti rasparčavanje imovine.
Henri je izvršio i reformu pravosuđa osnivajući kraljevske sudove koji su presuđivali na osnovu utvrđenih činjenica. Do tada se u Engleskoj sudilo po običajnom pravu, oslanjajući se na Božji sud. Naime, optuženog bi svezanog bacali u vodu; ako bi potonuo i udavio se značilo bi da je nevin. Drugi način bio je da se okrivljenom stavi usijano gvožđe u šaku. Izgorenu ruku previo bi sveštenik i ukoliko se posle tri dana rana zagnojila, to je smatrano za Božji znak i značilo je da je optuženi kriv. Zaceljena rana je značila da je optuženi nevin.
Henri je došao u sukob sa papom zbog toga što je hteo da reformiše i crkvene sudove. Kada su se papine pristalice okrenule protiv Henrija, on je krenuo u Kenterberi i bosonog, odeven samo u košulju i grubi ogrtač, prošao peške raskaljanim ulicama grada sve do katedrale. Tamo su ga sakupljeni sveštenici bičevali po golim leđima. Slučaj je hteo da posle pokajanja odmah prođu Henrijeve nevolje. Škoti su odbačeni natrag u svoju zemlju, baroni su se primirili, a Henrijevi sinovi su se pokorili. Pored svega toga, kraj Henrijeve vladavine bio je krunisan prisajedinjenjem Irske. Ipak, ovaj vladar imao je nesrećan kraj. Dva sina su mu umrla, a preostala dvojica su mu radila o glavi. Najveći udarac za starog i bolesnog kralja bio je saznanje da mu najmlađi sin, Džon, radi o glavi. Henri je umro u Francuskoj.
Henrijevi naslednici[uredi | uredi izvor]
.jpg)
Po zakonu primogeniture, Henrija je nasledio stariji sin Ričard I, čuveni ratnik i učesnik u Trećem krstaškom ratu. On je, zbog ratovanja, često bio odsutan iz zemlje pa ga je zamenjivao brat Džon. Ratovi koje je vodio koštali su dosta, pa su narodu nametani veliki porezi za održavanje vojske. Zbog toga su Ričard i njegov brat Džon bili omraženi u narodu. Stanje u zemlji najbolje je oslikano u avanturama junaka engleskih narodnih pesama, Robina Huda.
Ričard I je poginuo u maloj opsadi nekog pobunjeničkog zamka. Pošto nije imao dece, nasledio ga je brat Džon koji je nastavio rat sa francuskim kraljem Filipom u kome je izgubio sve teritorije u Francuskoj sem Gaskonje i Poatjea. Tako je stekao nadimak "Džon Bez Zemlje". Njegovu vladavinu karakteriše i borba sa domaćim velikašima koji su ga naterali da potpiše Veliku povelju Slobode (Magna Carta Libertatum) 1215. godine. Povelja je sastavljena sa ciljem da ograniči kraljevu vlast i prva je svoje vrste. Povelja predstavlja temelj parlamentarizma i demokratije. Džon umire sledeće godine, nasleđuje ga sin Henri III koji se takođe sukobljavao sa velikašima i bio primoran da potpiše Oksfordski statut po kome vlast deli sa parlamentom. Reč "parlament" se tada po prvi put pojavljuje, izvedena je od francuske reči "parler" što znači govoriti. Henrijev sin i naslednik, Edvard I, poučen iskustvima oca i dede, poštovao je parlament. Uveo je i mnoge reforme koje se tiču države i pravosuđa.
Unuk Edvarda I, Edvard III, bio je jedan od najuspešnijih vladara Plantageneta. Za vreme njegove vladavine, Engleska je ekonomski napredovala. Napredovanje je privremeno zaustavila epidemija kuge, Crna smrt, koja je potresala Evropu sredinom 14. veka. Vodio je i ratove sa Škotskom, ali je najpoznatiji po tome što je pokrenuo Stogodišnji rat.
Stogodišnji rat[uredi | uredi izvor]
Trgovački interesi dveju ekonomski naprednih zemalja, ratobornost Edvarda III i njegova težnja za osvajanjem francuskog trona pokrenula je Stogodišnji rat. To je bila serija konflikata koji se uglavnom dele na četiri faze. Trajao je od 1337. do 1453. godine, a borbe su se odvijale u Francuskoj.
U prvoj fazi koju je pokrenuo Edvard III, Englezi su, zahvaljujući pobedi u bici kod Kresija osvojili velike teritorije i stigli do grada Kale. Posle duge opsade, Englezi su zauzeli grad 3. avgusta 1347. godine. Crna Smrt naterala je obe strane da prekinu ratne operacije. Rat je nastavljen 1356. godine kada je Edvardov sin, Edvard Crni Princ, započeo invaziju iz Gaskonje i pobedio u bici kod Poatjea. Francuski kralj, Žan II, sklapa mir sa Engleskom.
Drugu fazu Stogodišnjeg rata započeo je francuski kralj Karlo V Mudri. Englezi se u ovoj fazi povlače iz Francuske. Edvard Crni Princ umire 1376, a njegov otac godinu dana kasnije. Na presto je došao Edvardov mlađi sin Ričard II koji je tada imao deset godina. U Engleskoj 1381. godine izbija seljački rat što je sprečava u daljem vođenju rata sa Francuskom.
Rat je nastavio engleski kralj Henri V Lankaster koristeći građanski rat u Francuskoj posle oboljenja Karla VI Ludog. Englezi su izvojevali veliku pobedu u bici kod Azenkura 1415. godine nakon čega je Henri nastavio da osvaja delove Francuske. Francuski velikaši su prinuđeni na ponižavajući mir u gradu Troa 1420. godine. Henriju je obećano da će naslediti presto posle smrti Karla Ludog. Međutim, i Henri i Karlo umiru nepune dve godine posle mira u Trou. Henri VI Lankaster, koji je tada imao osam meseci, postaje kralj Francuske i Britanije.
Jovanka Orleanka[uredi | uredi izvor]
Poslednju fazu Stogodišnjeg rata pokrenula je 1428. godine sedamnaestogodišnja devojčica Jovanka Orleanka. Prvi njen podvig bio je oslobađanje Orleana, a nakon toga je Engleze porazila u još nekoliko bitaka i tako omogućila francuskom dofenu Šarlu VII Pobedniku da povrati francuski presto. Jovanku Orleanku su Englezi uhvatili i spalili na lomači 30. maja 1431. godine u Ruanu. Posle Jovankine smrti, Francuzi su postepeno proterali Engleze iz svoje zemlje. Rat se nastavio do 1453. godine. kada je zaključen mir po kome su Englezi zadržali samo grad Kale koji je u njihovom vlasništvu ostao sve do 1558. godine kao poslednje utočište Engleza na kontinentalnom delu Evrope.
Rat ruža[uredi | uredi izvor]
Dve godine nakon završetka Stogodišnjeg rata, u Engleskoj počinje niz sukoba engleskih velikaša, u istoriji poznat pod nazivom "Rat crvene i bele ruže". Naziv je dobio po grbovima dveju suprostavljenih porodica - Lankaster (crkvena ruža) i Jork (bela ruža). Rat ruža karakterišu česte izdaje i prelasci sa jedne strane na drugu. Borba jorkista i lankasterovaca zahvatila je i engleski presto. Nasilnim putem smenjivani su vladari. Brat je brata ubijao, stric sinovca. Čuven po nasilju bio je Ričard III Jork koji je pogubio svoja dva sinovca, od kojih je jedan bio maloletni kralj Edvard V.
Rat se završio bitkom kod Bosvorta 1485. Presto je preuzeo mladi Henri Tjudor, osnivač dinastije Tjudor koja će Engleskom vladati do 1603. godine. Kraj Rata ruža i početak vladavine dinastije Tjudor uzima se kao kraj srednjeg veka u Engleskoj kraljevini.
Izvori[uredi | uredi izvor]
- Istorija Engleske, kratak pregled - dr Ivanka Đuković KOVAČEVIĆ (31—91)
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
