Istorija Kazahstana
Istorija Kazahstana može se pratiti još od paleolita. Kazahstan je najveća zemlja u potpunosti u sastavu Evroazijske stepe, te je bio raskrsnica značajnih puteva i dom različitih naroda tokom istorije, koji su na ovim prostorima formirali mnoge države i carstva. Od 18. do 20. veka nalazio se u sastavu Ruske imperije, a kasnije i u Sovjetskom Savezu. Republika Kazahstan postoji od 1991. godine.
Antika i srednji vek
[uredi | uredi izvor].PNG)
Ljudi su naseljavali teritoriju Kazahstana još od ranoj paleolita. Kulture bronzanog doba koje su bile raširene na prostorima današnjeg Kazahstana bile su: Srubna, Afanasevo, Andronovo. Između 500. godine p. n. e. i 500. godine nove ere, Kazahstan je bio dom Saka i Huna, nomadskih ratnika. Početkom nove ere, teritorije istočno od Kaspijskog jezera naseljavali su različiti narodi, uglavnom nomadi koji su govorili indoevropskim (uralskim) jezikom: Alani, Aorsi, Budini, Isedone, Vusun, Madjare, Masageti i Saki. Neki od ovih naroda formirali su i države na istoku. U narednim vekovima Kazahstan naseljava stanovništvo koje je govorilo turskim jezicima. Pod naletom Huna, mnogi stanovnici današnjeg Kazahstana beže na zapad, u Evropu, ili padaju u zarobljeništvo. Preko teritorije Kazahstana prelaze i Sabiri i Prabugari. Ruranski kanat je početkom 6. veka zauzeo neke delove današnjeg Kazahstana. Turski narod Goturk uspostavio je vlast nad ovim prostorima sredinom 6. veka. U građanskom ratu, Goturski kaganat deli se na Zapadno-turski kaganat, pod Onogurima, i Istočno-turski kaganat pod Goturcima. Zapadno-turski kaganat pada 659. godine pod vlast dinastije Tang. Krajem 7. veka dve države ponovo su ujedinjene u Drugom turskom kaganatu. On se raspada već posle nekoliko generacija.
Godine 766. osnovana je država Oguz Jagbu sa glavnim gradom u Jankentu. U njenom sastavu našao se veliki deo današnjeg Kazahstana. Osnovali su je Oguzi iz susednog Turgeškog kaganata. Oguzi su izgubili borbu sa Karluksima. U 8. i 9. veku delove južnog Kazahstana osvajaju Arapi koji uvode islam na ove prostore. Oguzi su kontrolisali zapadni Kazahstan od 9. do 11. veka. Istočni Kazahstan bio je pod kontrolom turskih naroda Kimaka i Kipčaka. Kumani su kontrolisali zapadni Kazahstan od 12. veka do 1220-tih godina. Karluci su osnovali državu Karahanida tokom 9. veka. Karahanidi prelaze u islam. Oko 1130-tih godina njihovu državu osvojio je mongolski narod Kara-Hitani. Njihova vlast trajala je do invazije Džingis-kana (1219-1221). Usledila je vladavina Zlatne horde (zapadnog ogranka Mongolskog carstva). Država Mongola bila je podeljena u kanate, od kojih je teritorija današnjeg Kazahstana bila podeljena u Nogajev kanat i Kazahstanski kanat.
Kazahstanski kanat osnovan je 1465. godine u oblasti Zetisu na jugoistoku današnjeg Kazahstana. U vreme vladavine Kasim kana (1511-1523), kanat se značajno širi. On je doneo i prvi kazahstanski zakonik 1520. godine. Kazahstanski nomadi napadaju ruske teritorije kako bi pribavili robove. To je izazivalo ruske intervencije, sve do konačnog osvajanja 1731. godine, kada je Kazahstanski kanat prestao da postoji.
Ruska vladavina (1731-1917)
[uredi | uredi izvor]
Ruski trgovci i vojnici pojavljuju se u severozapadnom Kazahstanu još u 17. veku, kada kozaci osnivaju prve tvrđave (današnji gradovi Oral i Atirau). Rusi osvajaju Kazahstanski kaganat koristeći se građanskim ratom između Velike i Male horde. Kan Male horde zatražio je rusku intervenciju 1730. godine. Iako je kanova namera bila da zaključi samo privremeni savez sa Rusima, ruski car je iskoristio njegov poziv da preuzme kontrolu nad Malom hordom. Do 1798. godine Rusi osvajaju i Srednju hordu, ali je Velika horda ostala van ruske kontrole do 1820-tih godina.
Rusko carstvo integrisalo je kazahstansku stepu u svoju državu. Između 1822. i 1848. godine tri glavna kazahstanska kana izgubila su svu vlast. Rusi grade mnoge tvrđave kako bi kontrolisali osvojene teritorije, a ruski doseljenici dobijaju zemlju. Kazahstanski nomadi gube teritorije za ispašu stada i prisiljeni su na sedelački način života. Tokom ruske kolonizacije dolazilo je do mnogih pobuna i ratova (poput Isataija Tainmanulija, Makhambeta Utemisulija i Eseta Kotibarulija). Godine 1906. dovršena je Transaralska pruga između Orenburga i Taškenta. Između 1906. i 1912. godine osniva se više od pola miliona ruskih farmi od strane ministra unutrašnjih poslova Petra Stolipina. Mnogi Kazahstanci pobunili su se protiv regrutacije u rusku vojsku tokom Prvog svetskog rata, koju je car naredio jula 1916. godine. Na hiljade Kazahstanaca ubijeno je u odmazdi, a na hiljade ih beži u Kinu i Mongoliju. Mnogi Kazahstanci i Rusi borili su se zajedno protiv komunističkog preuzimanja vlasti i opirali su se njihovoj kontroli. Tako je nastala poznata Alaška autonomija, nepriznata država koja je postojala u periodu od 1917. do 1920. godine, kada se predala boljševičkim vlastima.
Kazahstan u Sovjetskom Savezu (1920-1991)
[uredi | uredi izvor].jpg)
Kirgiska autonomna socijalistička sovjetska republika osnovana je 1920. godine, a 1925. godine ona postaje Kazaška autonomna Sovjetska Socijalistička Republika, kako bi se Kazahstan razlikovao od Kirgistana. Deo današnjeg Kazahstana ušao je u Rusku Sovjetsku federativnu socijalističku republiku. Ujedinjenjem kazahstanskih oblasti nastaje 1936. godine Kazaška Sovjetska Socijalistička Republika, kao druga po veličini u Sovjetskom Savezu. Velika glad vladala je na ovim prostorima u periodu od 1929. do 1934. godine. Mnogi sovjetski građani iz zapadnih delova Sovjetskog Saveza sele se u Kazahstan tokom Drugog svetskog rata, kada su sile Osovine zauzele zapadne delove SSSR-a. Takođe se na ove prostore sele i mnogi Poljaci. Međutim, mnogo više doseljenika dolazi tokom kampanje Devičanskih polja sovjetskog premijera Nikite Hruščova (1958-1964).
Sovjetski Kazahstan igrao je značajnu ulogu u razvoju industrije i poljoprivrede SSSR-a, zahvaljujući velikim nalazištima uglja otkrivenih tokom 20. veka. Sovjetski Politbiro razrešio je 16. decembra 1986. godine dugogodišnjeg generalnog sekretara Komunističke partije Kazahstana Dinmukhameda Konajeva. Njegov naslednik bio je Genadi Kolbin iz Uljanovska u Rusiji koji je pokrenuo demonstracije protiv Rusa. Protesti su suzbijeni, a život je izgubilo između 2000 i 20.000 ljudi. Kolbin je 1989. godine smenjen Nursultanom Nazarbajevim. U pokušaju državnog udara grupe sovjetskih zvaničnika i oficira avgusta 1991. godine, Nazarbajev je podržao Borisa Jeljcina. Na predsedničkim izborima 1. decembra 1991. godine, pobedio je osvojivši 91,5% glasova.
Referendum održan aprila 1995. produžio je njegov predsednički mandat do 2000. godine. Za predsednika je bio izabran januara 1999. i ponovno u decembru 2005. godine. Nazarbajev je kandidat i na predsedničkim izborima 26. aprila 2015. godine. U predizborno vreme dobio je podršku Vladimira Putina i Aleksandra Lukašenka koji su ga posetili u Astani u martu 2015. godine.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Colin Renfrew; Paul G. Bahn, ur. (2014). The Cambridge World Prehistory. University of Cambridge. ISBN 9780521119931.
- "Physical Anthropology of Kazakh People and their Genesis Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. децембар 2018)" by O. Ismagulov & A. Ismagulova Ch., Valikhanov Institute of History and Ethnology. Almaty, Kazakhstan. In: SCIENCE - Private Fund for Supporting of Science and Technologies. Science of Central Asia, January-February 2010, No. 1.
- Curtis, Glenn E. "Early Tribal Movements". Kazakstan: A Country Study. United States Government Publishing Office for the Library of Congress.
- Millward, James A. (2007), Eurasian crossroads: a history of Xinjiang, Columbia University Press. ISBN 978-0-231-13924-3. str. 45–47.
- Curtis, Glenn E. "Russian Control". Kazakstan: A Country Study. GPO for the Library of Congress.
- Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. str. 218—219. ISBN 9781107507180..
- Curtis, Glenn E. "In the Soviet Union". Kazakstan: A Country Study. GPO for the Library of Congress.
- Robert Conquest, The Harvest of Sorrow: Soviet collectivization and the terror-famine, Oxford University Press US, 1987 p.196.
- Timothy Snyder, ‘Holocaust:The Ignored Reality,’ in New York Review of Books 16 July 2009 pp.14–16,p.15
- Hiro, Dilip, Between Marx and Muhammad: The Changing Face of Central Asia, Harper Collins, London, 1994.
