Pređi na sadržaj

Karlovac

Koordinate: 45° 29′ 23″ S; 15° 32′ 59″ I / 45.48978° S; 15.54963° I / 45.48978; 15.54963
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe, pogledajte Karlovac (višeznačna odrednica).
Karlovac
Karlovac
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Hrvatska
ŽupanijaKarlovačka
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 2011.Pad 46.833
Aglomeracija (2011.)Pad 55.705
Geografske karakteristike
Koordinate45° 29′ 23″ S; 15° 32′ 59″ I / 45.48978° S; 15.54963° I / 45.48978; 15.54963
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina402 km2
Karlovac na karti Hrvatske
Karlovac
Karlovac
Karlovac na karti Hrvatske
Ostali podaci
GradonačelnikDamir Mandić (HDZ)
Poštanski broj47000 Karlovac
Pozivni broj+385 47
Registarska oznakaКА
Veb-sajt
www.karlovac.hr

Karlovac (nem. Karlstadt, mađ. Károlyváros) je grad u Hrvatskoj i administrativno središte Karlovačke županije. Prema rezultatima popisa iz 2011. u gradu je živelo 55.705 stanovnika, a u samom naselju je živelo 46.833 stanovnika.[1]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Karlovac je grad u središnjoj Hrvatskoj, 56 km jugozapadno od Zagreba i 130 km istočno od Rijeke. Smješten je na dinarskom rubu Panonske nizine, a upravo s karlovačkog područja počinje bregoviti i planinski dio prema Mediteranu. Nalazi se na raskršću važnih saobraćajnih i željezničkih pravaca iz Zagreba prema Rijeci i Splitu. Uz mnogobrojne parkove i zelene prostore, specifičnost Karlovca su čak četiri rijeke koje prolaze kroz grad — Korana, Kupa, Dobra i Mrežnica.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Karlovac, srpska pravoslavna crkva „Sv. Nikola“

U međurječju četiri rijeke podignut je u 16. vijeku idealni renesansni grad u obliku šestokrake zvijezde, podijeljene u 24 pravilna prostorna bloka. Zbog odbrane od turskih osvajača, započela je 13. jula 1579. godine izgradnja karlovačke tvrđave. Bilo je to na posjedu vlastelinske porodice Zrinskih, pod samim starim gradom Dubovcem. Gradnjom je upravljao tada poznati graditelj Martin Gambon. Samo ime Karlovac (Carlstadt) grad je dobio u čast svoga osnivača austrijskog nadvojvode Karla Habsburškog.[2]

Tvrđava je pravi biser onovremenog graditeljskog i fortifikacijskog umijeća. Grade se bedemi i bastioni, a unutar tvrđave, u samom geometrijskom središtu starog gradskog jezgra, prvo su izgrađeni vojni i sakralni objekti. Tako je na središnjem renesansnom trgu još 1580. godine podignuta prvobitna crkva Svete Trojce.

Tokom 16. i 17. vijeka tvrđava i vojska upravljaju gradom koji malo po malo mijenja svoje lice. Ugrožavale su ga poplave, pustošili ga požari. U velikom požaru 1594. godine izgorio je cijeli grad. Karlovcem su harale epidemije kuge, od kojih je najteža bila 1773. godine, kada je pomrla gotovo polovina stanovništva.

Turci su ukupno sedam puta opsjedali Karlovac, ali ga nisu uspjeli zauzeti. Posljednja osmanlijska opsada dogodila se 1672. godine. Karlovačka je tvrđava, zbog plavljenog i prostorno ograničenog terena polako ali neizbježivo gubila svoju strategijsku važnost. Već u prvim decenijama 18. vijeka traže se rješenja izvan granica njenog prostora. Počinje obnova bedema i bastiona stare renesansne tvrđave i izgradnja kuća od čvršće građe, koje će odoljevati čestim požarima.

Grad Karlovac, koji je izgrađen kao tvrđava za odbranu od Turaka, bio je pod vojnom upravom. Kruti vojni propisi bili su kočnica ekonomskog razvitka grada budući da su onemogućavali slobodan razvoj trgovine. Nezadovoljni takvim ograničenim položajem građani Karlovca zahtevali su od kraljice Marije Tereze da Karlovac proglasi slobodnim gradom i u njemu uvede civilnu upravu. Nakon učestalih molbi građana u Karlovcu je 1693. godine uveden Magistrat s ograničenom samoupravom. Ubrzo se, međutim, pokazalo da ovakva ograničena samouprava i zavisnost od vojne uprave ograničava razvoj trgovine. Stoga su građani Karlovca i dalje tražili da Marija Tereza Karlovac izuzme od vojne vlasti i proglasi ga slobodnim i kraljevskim gradom.

Nakon dugogodišnjih zahtijevanja građana Karlovca, hrvatski sabor je na zasjedanju održanom 1770. godine tražio je da se hrvatsko primorje vrati Hrvatskoj, a Karlovac proglasi slobodnim i kraljevskim gradom i pripoji civilnoj Hrvatskoj. Poslije dugih rasprava kraljica Marija Tereza je svojim otpisom od 1776. godine odlučila da se grad i luka Rijeka, zajedno s onim dijelom bakarskih komorskih dobara koji se nalaze na desnoj strani Karolinskog puta, vrate Kraljevini Hrvatskoj, te da se za ta područja osnuje nova Severinska županija. Istim je otpisom određeno i da se Karlovcu daje položaj slobodnog grada. Severinska županija osnovana je 1777. godine. Imenovano je i kraljevsko povjereništvo koje je Karlovac i predjele nove županije trebalo da preda civilnim gradskim vlastima. Poslovi su povjereni riječkom gubernatoru i županu nove Severinske županije Josipu Majlatu de Sekelju, Nikoli Škrlecu Lomničkom i generalu Basenu.

S vremenom, grad koji raste i razvija se, raskida s vojnim vlastima. Godine 1763. izabran je prvi gradski magistrat, a dvije godine kasnije osnovana je i karlovačka Gimnazija. Carica Marija Tereza proglašava Karlovac slobodnim kraljevskim gradom, a car Josip II izdaje 1781. godine Povelju o privilegijama slobodnog kraljevskog grada s grbom. U 18. vijeku i u većem dijelu 19. vijeka. Karlovac će postati najvažniji trgovački grad između Jadranskog mora i Podunavlja. Grade se putevi: Karolinski put Karlovac – Rijeka, Jozefinski put Karlovac – Senj i Lujzinski put Karlovac – Rijeka.

Krajem 18. vijeka Karlovac je proživljavao svoje prvo „zlatno doba“ ekonomskog razvoja, a sredinom 19. vijeka. svoje drugo „zlatno doba“ procvatom lađarstva na Kupi. Na samom početku 20. vijeka Karlovac je po broju stanovnika i ekonomskom potencijalu bio treći grad u Hrvatskoj. Za vrijeme Drugog svjetskog rata u Karlovcu su ustaše pobile mnoge Srbe. To se ponovilo i za vrijeme posljednjeg rata kada su mnogi Srbi stradali. Tada je u Karlovcu porušen i hram Svetog Nikole, izgrađen 1785. godine.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Demografija Karlovca

Godine 2005. grad je imao 60.395 stanovnika. Prema popisu iz 2001. godine, Karlovac je imao 59.395 stanovnika, od kojih 49.082 živi na užem gradskom području.

Demografija Karlovca se znatno promijenila nakon ratova 1990-ih. Mnoge srpske porodice su napustile Karlovac 1991. godine, na početku rata u Hrvatskoj, a njihove domove su naselili hrvatske porodice izbjegle iz drugih dijelova Hrvatske i Bosne i Hercegovine.

Etnička struktura[uredi | uredi izvor]

Etnička struktura Karlovca 2011. godine:

82,36% stanovništva je katoličke, 6,94% pravoslavne i 1,27% muslimanske veroispovesti.

Etnička struktura Karlovca 2001. godine:

82,83% stanovništva je katoličke, 7,43% pravoslavne i 1,10% muslimanske veroispovesti.

Popis 1991.[uredi | uredi izvor]

Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Karlovac je imalo 59.999 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:

Popis 1991.‍
Hrvati
  
 38.533 64,22%
Srbi
  
 14.529 24,21%
Jugosloveni
  
 2.583 4,30%
Muslimani
  
 448 0,74%
Slovenci
  
 353 0,58%
Crnogorci
  
 173 0,28%
Albanci
  
 166 0,27%
Makedonci
  
 159 0,26%
Mađari
  
 48 0,08%
Italijani
  
 15 0,02%
Česi
  
 14 0,02%
Nemci
  
 13 0,02%
Slovaci
  
 13 0,02%
Romi
  
 12 0,02%
Rusi
  
 12 0,02%
Ukrajinci
  
 8 0,01%
Rusini
  
 7 0,01%
Bugari
  
 6 0,01%
Austrijanci
  
 4 0,00%
Poljaci
  
 4 0,00%
Turci
  
 4 0,00%
Grci
  
 2 0,00%
Jevreji
  
 1 0,00%
ostali
  
 24 0,04%
neopredeljeni
  
 1.705 2,84%
region. opr.
  
 75 0,12%
nepoznato
  
 1.088 1,81%
ukupno: 59.999

Srbi u Karlovcu[uredi | uredi izvor]

Karlovac je "sazidan" 1579. godine, i tu su došli mnogi izbegli Srbi vojnici (konjanici i pešaci), sa naročitim povlasticama.[3]

Manojlo Grbić u "Karlovačkom vladičanstvu" u 1. knjizi (od tri zajedno objavljene u jednoj, reprint izdanje 1990, Topusko), na 85. strani piše da je Karlovac osnovan 13. avgusta 1593. godine na 900 turskih lobanja. Oko osnivanja grada govori da su straža bili Srbi iz Žumberka, ali su potom samo Nijemci katolici doseljavani u sam grad, a Srbi u okolna sela. Kasnije je dopušteno i pravoslavnim Srbima da se naseljavaju, pa navodi broj Srba po godinama, na 147. strani. 1783. - 53 Srba, 1790. - 130, 1797. - 182, 1800. - 157, 1880. - 496 Srba.

Pominje se 1805. godine kao pretplatnik knjige Joakima Vujića, mesni paroh Pavel Mejić. Načelnik grada Karlovca bio je 1858. godine Jovan Obradović.[4] U Karlovac je u jesen 1862. godine dospeo Rus, Vasilije Lazar i tu od bolesti ubrzo umro. Svoj imetak od 12.000 f. zaveštao je pravoslavnoj crkvi u mestu.[5]

Prema poslednjem predratnom popisu stanovništva iz 1991. godine, grad Karlovac imao je 59.999 stanovnika, od čega Srba — 14.529 (24,21%). Danas je broj Srba u gradu znatno manji. U Karlovcu je sedište Gornjokarlovačke eparhije Srpske pravoslavne crkve.

Poznate ličnosti[uredi | uredi izvor]

Kultura[uredi | uredi izvor]

Gradsko pozorište i osnovna škola

Središnja kulturna institucija u gradu danas je Gradsko pozorište „Zorin dom“, s bogatim dramskim, muzičkim i likovnim programom tokom godine.

Gradski muzej Karlovac kao jedina lokalna muzejska ustanova definiše svoje djelovanje u najširem mogućem opsegu nastojeći da obuhvati sve aspekte pripadnog prirodno-kulturno-istorijskog krajolika.

U Karlovcu je i sjedište Gornjokarlovačke pravoslavne eparhije Srpske pravoslavne crkve.

Znamenitosti[uredi | uredi izvor]

Crkva svetog Trojstva
  • Franjevački manastir s crkvom Svetog Trojstva
  • Pavlinski manastir u Kamenskom
  • Nacionalno svetište Svetog Josipa
  • Pravoslavna Saborna crkva Svetog Nikole
  • Gradski muzej
  • Stari grad Dubovac
  • „Zvijezda“ — istorijski centar Karlovca, planski izgrađen i okružen utvrdom u obliku šestokrake zvijezde.

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Osnovne škole[uredi | uredi izvor]

  • Osnovna škola Banija
  • Osnovna škola Braće Seljan (naziv iz SFRJ Ivo Lola Ribar)
  • Osnovna škola Dragojle Jarnević
  • Osnovna škola Dubovac
  • Osnovna škola Grabrik
  • Osnovna škola Mahično
  • Osnovna škola Švarča
  • Osnovna škola Turanj

Srednje škole[uredi | uredi izvor]

  • Ekonomsko-turistička škola Karlovac
  • Gimnazija Karlovac
  • Medicinska škola Karlovac
  • Mješovito industrijsko-obrtnička škola
  • Srednja škola Duga Resa
  • Šumarska i drvodjeljska škola Karlovac
  • Tehnička škola Karlovac
  • Tehnološko-hemijska škola Karlovac
  • Trgovačko-ugostiteljska škola Karlovac

Visokoškolske ustanove[uredi | uredi izvor]

  • Veleučilište u Karlovcu

Sport[uredi | uredi izvor]

Iako veličinom relativno malen, Karlovac je izrazito sportski grad, te je bio domaćin velikih međunarodnih sportskih događaja kao što su Svjetsko prvenstvo u košarci 1970, Evropsko prvenstvo u košarci 1975, Univerzijada 1987. i Svjetsko rukometno prvenstvo za žene 2003. godine.

U razdoblju između 1959. i 1974. godine, Karlovac je bio poznat i kao „grad košarke“, sa Željezničarom kao standardnim prvoligašem. U gradu je 1964. gostovala i odabrana selekcija NBA lige, s tadašnjim velikim zvijezdama poput Bila Rasela, Vilta Čejmberlena.

Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Popis stanovništva 2011.”. Državni zavod za statistiku RH. Pristupljeno 30. 4. 2013. 
  2. ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd 12. juna 1894.
  3. ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd 12. jun 1894.
  4. ^ Dimitrije Mihajlović: "Cveće srbskih pesama", Sremski Karlovci 1858.
  5. ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1863. godine

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9. 
  • Dabić, Vojin S. (2000). Vojna krajina: Karlovački generalat (1530-1746). Beograd: Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve. 
  • CD-rom: „Naselja i stanovništvo RH od 1857—2001. godine“, Izdanje Državnog zavoda za statistiku Republike Hrvatske, Zagreb, 2005.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Карловац&oldid=27687577”