Kafana Grčka kraljica
Grčka kraljica je nekadašnja kafana u Beogradu. Izgrađena je 1835. godine u stilu akademizma, a nalazi se u Knez Mihailovoj ulici, u centru grada. Decenijama je bila jedna od omiljenih kafana u gradu, ali je zatvorena 2007. godine.[1]
Opšte karakteristike
[uredi | uredi izvor]Kafana se nalazi u Knez Mihailovoj ulici 51, blizu parka Kalemegdan u opštini Stari grad. Nalazi se na uglu Knez Mihailove ulice Rajićeve ulice. Zapadno od kafane preko puta Rajićeve, nalazi se Fakultet likovnih umetnosti, koji je deo Univerziteta umetnosti u Beogradu. Na severu i severozapadu preko Knez Mihailove nalaze se Biblioteka grada Beograda i tržni centar „Rajićeva”.[2][3]
Parcela na kojoj je izgrađena zgrada bila je lokacija jedne od tri vodene kule, koje su tokom osmanskog perioda činile gradski vodovod. Zemljište je kupio Despot Stefanović, koji je sagradio jednokratnicu 1835. godine. Kafana je izgrađena u stilu akademizma, autor projekta nije poznat, a objekat je odmah nakon izgradnje postao kafana, nazvana „Despotov han”, po svom vlasniku i nije promenila svoju svrhu naredne 172 godine, dok se nije zatvorila.[4] Zgrada ima dvorište i podrum koji je adaptiran u prostorije za iznajmljivanje. U početku je bilo 8 soba, kasnije 11, a potom 14. Nakon nekog vremena gornji sprat je prilagođen stambenom prostoru.[1][5]
Istorijat
[uredi | uredi izvor]Mesto na kome nalazi kafana smatra se važnom tačkom u razvoju beograskog ugostiteljstva, a ima i istorijski značaj.[1] Dana 15. juna 1862. godine dogodio se incident na Čukur česmi u današnjoj Dobračinoj ulici, jugoistično od „Despotovog hana”. U to vreme Turci su još uvek upravljali Beogradskom tvrđavom, zapadno od kafane, jer Srbija još uvek nije bila de jure nezavisna.[6][7][8] Tokom borbe sa Turcima u junu 1862. godine, Srbi su bili raspoređeni blizu tadašnje kafana „Despotovog hana” i još uvek nedovršenog Kapetan-Mišinog zdanja. Mesto predaje ključeva 1867. godine na Kalemegdanu takođe je blizu tada već nazvane kafane „Grčka kraljica”. Osamdesetih godina 19. veka kafane u Beogradu orijentalnog stila, po izgledu, usluzi i meniju masovno su se transformisale u restorane evropskog tipa.[5][9] Prvih dana austrougarskog bombardovanja 1914, jedno zrno je probilo u kafanu i uništilo stvari u njoj.[10]
Kafana „Grčka kraljica” bila je jedna od retkih građevina u Beogradu koja nije uništena tokom svih ratova. Iako je objekat više puta dograđivan i renoviran, zahvaljujući tome što nije uništena, sačuvala je najvećim delom autentični spoljašnji izgled.[1] Nakon dolaska komunista na vlast, kafana je pedesetih godina promenila ime u „Plavi Jadran”, a kasnije je u podrumu kafane otvorena diskoteka, koja je prvobitno nazvana „Zvezda”, a kasnije „Metro” i bila je veoma popularno mesto za izlaske u Beogradu. Prizemlje i podrum objekta su obnovljeni i prošireni 1990. godine, a restoran je svečano otvorio tadašnji gradonačelnik Beograda Aleksandar Bakočević, pod starim imenom „Grčka kraljica”.[1][5] Iako je kafana bila uvek prepuna, jedna od omiljenih gostionica trgovaca i putnika u Beogradu, tokom 19. veka nije se smatrala uvaženom. Posle Drugog svetskog rata kafana je postala izuzetno popularna kao mesto za ispijanje jutarnje kafe. Opisana je kao „lep i voljen restoran starijih Beograđana” i kao mesto koje se posećuje da bi se popilo piće ili ručalo, posle šetnje parkom Kalemegdan.
Državno-ugostiteljsko preduzeće „Tri grozda” postalo je zakupnik kafane 1969. godine, a vlasništvo je prebačeno na opštinski Poslovni prostor „Stari grad”. „Tri grozda” su 2007. godine zatvorila kafanu zbog predstojeće obnove. Državna građevinska inspekcija je 2008. godine zaključila da preduzeće „Tri grozda” nema sve potrebe dozvole, jer zgrada, iako nije zaštićena zakonom, deo je prostorne kulturne-istorijske jedinice „Knez Mihailova”, od izuzetnog značaja. Preduzeće je obustavilo obnovu kafane, nije uspelo da dobije dozvole i bankrotiralo je 2012. godine.[1][5]
Kafana danas
[uredi | uredi izvor]Poslovni prostor „Stari grad” nije konkurisao za novog zakupca narednih godina, a zgrada je počela da propada. Prozori su bili razbijeni, a fasada je počela da gubi na kvalitetu, uništena je grafitima.[1] Grad Beograd je 1. decembra 2016. godine preuzeo vlasništvo nad Poslovnom prostorom „Stari grad” i zakupio mesto. U maju 2017. godine nastavljenjni su građevinski radovi na obnovi. Zamenjena je stolarija, vrata i prozori, a unutrašnjost objekta je očišćena. Međutim, nije bilo poznato ko će biti novi zakupac i koja će biti svrha rekonstruisane zgrade. Uprkos pitanja novinara, gradske vlasti nisu otkrile informacije. Neslužbeni izveštaji tvrde da se objekat kafane „Grčka kraljica” više neće koristiti za ugostiteljstvo, ali kako su ukazali u Sekreterijatu za imovinske i pravne poslove, u skladu sa ugovorom o zakupu, u prostoru je definisana delatnost ugostiteljstva i trgovine.[5] Dana 1. novembra 2017. godine objavljeno je da je zakupac kompanije „Reina Amalia”. Prve dve godine „Stari grad” nije slao račune zakupcu, jer je po dogovoru on trebalo da renovira objekat, umesto da plaća račune. Kada je grad preuzeo tu obavezu na sebe, počeli su da naplaćuju račune, ali su zakupci prijavili probleme sa dobijanjem dozvola i svađu sa komšijama, pa su prekinuli radove. Pošto nisu platili nikakvu zakupinu, grad je ugovor sa firmom „Reina Amalia” prolasio nevažećim.[11]
Mural u Rajićevoj
[uredi | uredi izvor]_03.jpg)
Mural se nalazi na uglu Knez Mihailove i Rajićeve ulice, a zgrada u Rajićevoj ulici 19 naslanja se na kafanu „Grčka kraljica” i znatno je viša. Kako je takođe i šira od kafane, pored nje nalazi se veliki deo fasade, bez prozora, okrenut prema kafani i Knez Mihailovoj. Godine 1984. grupa studenata umetnosti, koju je predvodio slikar i profesor Čedomir Vasić, naslikala je mural na ovom prostoru. Mural je predstavljao umetnika naslikanog sa leđa, koji drži knjigu ispod ruke i gleda u vodopad boja koje teku sa vrhe zgrade. Originalnu skicu odradio je Perica Donkov, dok je bio student, po uzoru na Mirka Ognjanovića, koji je takođe radio na komadu.[12] Godine 1982.
Centar za planiranje urbanog razvoja Beograda je na konferenciji „Komunikacije” razmotrio ideju popravljanja fasada slikanjem murala.[13] Godine 1983. Akademija umetnosti je ponudila nacrt sa 50 fasada koje bi se nacrtale na fasadama širom Beograda. Nacrt je bio deo inicijative „Akademije o umetničkoj intervenciji”, koji je imao za cilj da se oslikavanjem ulepšaju objekti u Beogradu koje nemaju veliki arhitektosni značaj, ali i da promene panoramski pogled na grad i ispune „urbanu prazninu”.[12] Mural je rađen u okviru Dana mladih koji se održava 25. maja.[13]
Iako su u Beogradu murali rađeni i sedamdestih godina, mural u Rajićevoj podstaknuo je pokret crtanja nazvan „Sređivanje grada” i umetnike, koji su želeli da građanima ulepšaju zgrade.[12] Iako su od tada mnogi studenti i crtači naslikali mnoge murale u Beogradu, mural u Rajićevoj, tik uz kafanu „Grčka kraljica”, u medijima je označen kao „legendaran”.[14] Vremenom su se grafiti oštetili, mural je obnovljen 2003. godine, a nakon toga potpuno u septembru 2018. godine.[12]
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ a b v g d đ e Dejan Aleksić, Daliborka Mučibabić (16. 3. 2014), „"Grčka kraljica" čeka povratak u ugostiteljski dvor”, Politika
- ^ Beograd - plan i vodič. Geokarta. 1999. ISBN 978-86-459-0006-0.
- ^ Beograd - plan grada. M@gic M@p. 2006. ISBN 978-86-83501-53-3.
- ^ istorijat objekta: Čuvena kafana deceniju „privremeno” zakatančena („Politika”, 3. april 2017)
- ^ a b v g d Dejan Aleksić (30. 5. 2017), „Posle decenije propadanja obnavlja se "Grčka kraljica"”, Politika, str. 19
- ^ V. Bubanj, The Drinking Fountains of Belgrade, Belgrade, 1986, 27–39
- ^ Vesković, Ivana (2010). Čukur česma = Čukur fountain. Belgrade: The Cultural Heritage Protection Institute of the City of Belgrade. ISBN 978-86-81157-45-9.
- ^ The Parliamentary Debates. Cornelius Buck. 1863. str. 13—18.
- ^ „Restoran Grčka kraljica”. starigrad.org.rs. Pristupljeno 6. 1. 2020.
- ^ „Politika”, 22. jul 1914
- ^ Dejan Aleksić, Daliborka Mučibabić (16. 11. 2017), „"Grčka kraljica" i dalje čeka rasplet klupka sudbine”, Politika, str. 19
- ^ a b v g Ana Vuković (13. 9. 2018). „Muralu u Rajićevoj vraćena nekadašnja lepota” [Former beauty restored to the mural in Rajićeva]. Politika. str. 15.
- ^ a b „Istorijat beogradskih murala” [History of Belgrade murals]. SEEcult.org. 26. 3. 2013.
- ^ „Vraćanje starog sjaja muralu u Rajićevoj” [Returning the former splendor to the mural in Rajićeva]. SEEcult.org. 6. 9. 2018.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]- Restoran Grčka kraljica na sajtu opštine Stari grad