Rudarstvo na tlu centralnog Balkana u drugoj polovini XX veka[uredi | uredi izvor]

Uvod[uredi | uredi izvor]

Logo Rudarsko-geološkog fakulteta

Posle završetka Drugog svetskog rata u porušenoj i opustošenoj zemlji rudnici su nacionalizovani. Ulagani su veliki napori u revitalizaciju rudnika i oživljavanje proizvodnje postojećih rudnika i otvaranje novih. U investicionom i stručnom smislu to nisu bili laki zadaci.

Osnivanje Rudarsko-geološkog fakulteta u Beogradu[uredi | uredi izvor]

Nedostatak stručnjaka bio je veoma izražen. Ministarstvo za nauku i kulturu Srbije donelo je 1946. godine o otvaranju Rudarskog odseka na tehničkom fakultetu u Beogradu, na kome će se školovati, pored rudarskih, i geološki stručnjaci. Za šefa Rudarskog odseka imenovan je ugledni rudarski inženjer Milovan Antunović Kobliška. Odsek je 1948. godine prerastao u Rudarski fakultet sa dva odseka: Rudarskim i Geološkim. Njihovim spajanjem 1956. godine nastao je Rudarsko-geološki fakultet Univerziteta u Beogradu.^[1]

Osnivanje insituta za rudarstvo[uredi | uredi izvor]

Zahvaljujući ljudima sa Rudarsko-gološkog fakulteta kao i usled sve većih potreba našeg rudarstva i geologije, po završetku Drugog svetskog rata počeo je sa radom Geloški zavod Srbije u Beogradu, formiran 1930. godine. Osnivaju se i novi instituti: Institut za ispitivanje nuklearnih i drugih mineralnih sirovina, odnosno Geoinstitut u Beogradu 1948. godine, Rudarski institut u Zemunu 1962. godine, a Institut za bakar u Boru 1964. godine. Instituti su dali ogroman doprinos razvoju našeg mineralnosirovinskog kompleksa.

Rudarski baseni posle Drugog svtskog rata[uredi | uredi izvor]

Kostolački basen[uredi | uredi izvor]

Zbog sve manje upotrebe podzemih eksploatacija jama "Klenovnik" zatvorena 1959. godine, a jama "Stari Kostolac" 1966. godine. Najkraći eksploatacioni vek imala je jama "Ćirikovac" - radila je od 1955. do 1957. godine. Na površinskom kopu uglja "Kostolac" obustavljena je pro- izvodnja 1980. godine, ali je pre toga otvoren površinski kop "Klenov- nik" 1968. godine i površinski kop "Ćirikovac", na kome je proizvodnja započeta 1973. godine. Oktobra 1977. godine započeta je i izgradnja površinskog kopa "Drmno" da bi eksploatacija uglja počela 1983. godine. Za 130 godina eksploatacije uglja u Kostolcu proizvodnja je porasla od 752,5 tona na 7,5 miliona tona uglja godišnje, odnosno ona je povećana za okvirno hiljadu puta. Takav trend proizvodnje odražava sve veću potrebu za ugljem ali i za napredovanje naučnog i tehničko-tehnološkog razvoja. U Kostolcu je prva termoelektrana "Mali Kostolac", snage osam megavata, izgrađena 1948. godine. Snaga kostolačkih termoelektrana danas iznosi 1010 megavata.

Rudarski basen Kolubara[uredi | uredi izvor]

Ugalj u kolubarskom basenu počinje da se eksploatiše 1907. godine, u malim količinama i na primitivan način. Izgradnjom termoelektrane u Vreocima 1936. godine počinje ozbiljna podzemna eksploatacija lignita u kolubarskom basenu, što je istovremeno početak razvoja basena koji je posle Drugog svetskog rata postao u najveći rudarsko-energetski proizvodni sistem Jugoslavije. Skupu i neproduktivnu podzemnu eksploataciju uglja, posle Drugog svetskog rata zamenila je površinska eksploatacija. Površinsko otkopavanje lignita počelo je 1952. godine na "Polju-A" u istočnom delu basena. U istom delu basena otvoreni su potom površinski kopovi "Polje-B" 1956. godine i "Polje-D" 1961. godine. U zapadnom delu kolubarskog basena otvoreni su i površinski kopovi: 1979. godine "Tamnava - Istočno polje" i 1994. godine "Tamnava - Zapadno polje". Kolubarski rudarski basen^[2] danas proizvodi godišnje 25 miliona tona uglja, koji pokreće termoelektrađne ukupne snage 3160 megavata.

Rudarsko-topioničarski basen Bor[uredi | uredi izvor]

Višefazno se grade i proširuju rudnički kapaciteti rudarsko-topioničarskog basena Bor, kako i objekti podzemne tako i površinske eksploatacije, flotacije i topionice. Nekolicina manjih ležišta je otvoreno i otkopano. Od 1958. do 1967. godine površinskom eksploatacijom je otkopano ležište "Lipe" u blizini Crnog vrha. U selu Mali Krivelj je od 1960. do 1969. godine jamski otkopavana bogata ruda. U blizini metalurških pogona i flotacije rudnika otkriveno je rudno telo "X", koje je površinski otkopano od 1978. do 1984. godine. Nakon toga, u blizini rudničkog okna, nađeno je rudno telo "Novo okno", koje je jamski otkopano. Godine 1982. otvoren je veliki površinski kop sa modernom flotacijom "Veliki Krivelj", godišnje proizvodnje oko 12 miliona tona rude, a 1993. godine otvoren je manji površinski kop "Cerovo I".

U Borskom rudniku do sada je proizvedeno dva miliona tona bakra, čija je tržišna protivvrednost 4,2 milijarde dolara, 137 tona zlata protiv-vrednosti 1,55 milijardi dolara, 410 tona srebra tržišne vrednosti 49,7 miliona dolara.

Rudnik Majdanpek[uredi | uredi izvor]

Posle Drugog svetskog rata izgradnja rudnika bakra Majdanpek počinje donošenjem rešenja Savezne vlade 1954. godine. Izgradnja novog rudnika trajala je skoro četiri godine, od 1957. do 1961. godine. Radovi na otvaranju površinskog kopa "Južni revir" na brdu Švajc započeti su 1958. godine. Prve tone bakra poslate su u topionicu 25. juna 1961.godine i ta godina je protekla u razradnji proizvodnje. Redovna proizvodnja počela je 1962. godine, sa planom da se u toku godine otkopa šest miliona tona jalovine i tri miliona tona rude, odnosno oko sto hiljada tona koncentrata sa 20% sadržaja bakra.

Naftno rudarstvo[uredi | uredi izvor]

Najnovija oblast mineralno-sirovinskog kompleksa je naftno rudarstvo. Počelo je da se razvija pre više od 70 godina i povezano je sa nastankom i razvojem naftne industrije Srbije^[3]. Prva strukturna bušenja u potrazi za naftom i gasom počela su u Vojvodini1947. godine, a prva gravimetrijska ispitivanja obavljena su 1948.godine.

Naftogas[uredi | uredi izvor]

Početak razvoja NIS za istraživanje i proizvodnju nafte i gasa, formirano u Zrenjaninu odlukom Vlade FNRJ 1949. godine. Preduzeće je formirano sa ciljem da započne istraživanja i proizvodnju nafte i gasa u severoistočnom delu Srbije. Ono je 1953. godine dobilo novi naziv Naftagas.

Prva naftna polja[uredi | uredi izvor]

Početni period razvoja trajao je od 1949. do 1956. godine na području Banata. Kad je 13. jula 1949. godine otkriveno gasno polje Vg-2 kod Velike Grede. Potom je 1950. godine u Bečeju otkriveno još jedno gasno polje, ali sa ugljen-dioksidom. Pronađeno je takođe i prvo naftno polje kod sela Jermenovci, nedaleko od Vršca. To polje nije veliko, ali je njegov značaj znatan za razvoj našeg naftnog rudarstva jer je time demantovano mišljenje da u istočnom delu Panonskog basena nema nafte.

U periodu od 1952. do 1956. godine ulažu se napori i koncentrišu svi raspoloživi resursi da se prvo naftno polje pusti u proizvodnju. Polje je trebalo potpuno istražiti, izbušiti eksploatacionim bušotinama, izraditi projekte, izgraditi instalacije i osposobiti ga za eksploataciju. Sve je to okončano 1956. godine, kada je na polju "Jermenovci" proizvedeno prvih 6 500 tona nafte. U narednom periodu intenziviraju se i osavremenjavaju aktivnosti na istra- živanjima i proizvodnji nafte i gasa i aktiviraju nova naftna, naftno-gasna i gasna polja: Lokve (1957), Elemir (1959), Plandište (1962), Kikinda (1963), Mokrin (1963), Kikinda - Varoš (1965), Janošik (1966), Velebit (1968), Gospođinci (1969), Tilva (1969), Mramorak (1970), Begejci (1971) i tako redom do polja Martonoš (1987). Naftno polje "Turija sever", jedno od većih naftnih ležišta, u proizvodnju je pušteno 1991. godine.

U periodu od 1949. do 1987. godine u Srbiji je ukupno izbušeno oko 1700 bušotina, odnosno oko dva miliona i 700 hiljada metara istražnih i eksploatacionih bušotina.

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Literatura[uredi | uredi izvor]

Kostolac 1870-1970 (1970), Združeno elektroprivredno preduzeće Srbije, Industrijsko-energetski kombinat Kostolac

Kostolac 2000 (2000), JP Površinski kopovi Kostolac

Nafta-gas 1949-1989 (1989), Nafta-gas, Novi Sad

P.Nikolić i D.Dimitrijević (1990), Ugalj Jugoslavije, Pronalazaštvo, Beograd

Rudnik bakra Majdanpek: 1961-1986 (1986), RO Rudnik bakra Majdanpek

S. Ćirković, D. Kovačević-Kojić i R. Ćuk (2002), Staro srpsko rudarstvo, Prometej - Vukova zadužbina, Beograd

S. Stanković (1989), Netrdeset godina NIS Nafta-gas, Nafta-gas 1949-1989, Novi Sad

V.Simić (1951), Istorijski razvoj našeg rudarstva, Savet za energetiku i ekstraktivnu industriju Vlade FNRJ, Beograd

V.Simić (1960), Iz skorašnje prošlosti rudarstva u Srbiji, Zavod za geološka i geofizička istraživanja, knjiga 9, Beograd

V.Simić (1966), Istaknuti rudari Srbije, Rudarski glasnik, sveska br.Z (117-125)

^ „Univerzitet u Beogradu, Rudarsko - geološki fakultet”. www.rgf.bg.ac.rs. Pristupljeno 2019-05-21.
^ „Ogranak Kolubara - Lazarevac - Proizvodnja”. www.rbkolubara.rs. Pristupljeno 2019-05-21.
^ „Naftna industrija Srbije”. NIS (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2019-05-21.

[1] „Univerzitet u Beogradu, Rudarsko - geološki fakultet”. www.rgf.bg.ac.rs. Pristupljeno 2019-05-21.

[2] „Ogranak Kolubara - Lazarevac - Proizvodnja”. www.rbkolubara.rs. Pristupljeno 2019-05-21.

[3] „Naftna industrija Srbije”. NIS (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2019-05-21.

[1]

[2]

[3]