Limitanci
Limitanci (lat. limitanei [milites], doslovno „graničari“) bili su poznorimske trupe rimske vojske stacionirane na limesu (granici). Potpadali su pod komandu „upravitelja limesa“ (lat. dux limitis), koji je bio odgovoran za jedan deo granice, koji je mogao da se prostire i na više provincija. Termin limitanei posvedočen je prvi put 363. godine naše ere u jednom zvaničnom dokumentu, u kojem je upotrebljen kako bi se napravila distinkcija između stacionarnih jedinica i vojnika pokretne vojske (lat. comitatenses), koji nisu bili stalno vezani za neko određeno područje. Stvaranje pokretne vojske verovatno datira u vreme Dioklecijana, koji je odbranu carstva temeljio na razmeštanju jakih stacionirnih trupa u mnogim provincijama.
Konstantin I je povećao pokretnu vojsku, što se odrazilo na granične trupe. One su se sada sastojale iz preostalih legija, pomoćnih ala i kohorti i novih pešadijskih i konjičkih jedinica. Jedan zakon iz 325. određuje da služba u jedinicama komitatensâ (lat. comitatenses), ripensâ (lat. ripenses) i protektorâ (lat. protectores) povlači više privilegija nego služba u alama i kohortama. S tim u vezi, oznaka ripenses može da se poistoveti sa kasnijim teritorijalnim trupama označenim kao limitanei. Moguće je da su naziv dobili po provincijama, koje su u Spisku dostojanstava (lat. Notitia dignitatum) — verovatno zbog toga što su bile omeđene nekom rekom ili obalom — opisane kao pribrežne (ripariensis ili ripensis).
Istoričar Zosim kritikovao je Konstantinovu vojnu politiku zbog toga što je — za razliku od Dioklecijana, koji je stvorio nesavladivu barijeru graničnih tvrđava — oslabio odbranu Rimskog carstva time što je povukao trupe iz pograničnih područja. Budući da Zosim ima izrazito negativan stav prema Konstantinu, ova se kritika može smatrati preteranom. Nema sumnje da su limitanci bili jake jedinice. Nije utemeljeno mišljenje da su limitanei u 4. veku bili milicija sastavljena od seljaka koji su se samo povremeno borili. Mada su neki verovatno posedovali zemlju, nisu primoravani na to da je doživotno obrađuju. Limitanci nisu bili samo obične pogranične trupe: upravitelj limesa u Palestini bio je 409. nadležan za tri Palestine (Prima, Sekunda i Salutaris), a limitanci pod njegovim zapovedništvom bili su u vojne svrhe stacionirani po čitavoj oblasti. Osim toga, graničar je mogao da bude prekomandovan u pokretnu vojsku, što se može tumačiti kao unapređenje. Oni limitanci koji su bili prekomandovani u pokretne jedinice označavani su kao „pseudokomitatensi“ (lat. pseudo-comitatenses). Taj termin prvi put je posvedočen 365. g. naše ere. Tako je „Septimova momčad“ (lat. Septimiani iuniores) iz Četvrte legije „Bliznakinje“ (lat. legio IV Gemina) stacionirane u Hispaniji, premeštena u Italiju u zapadni komitat (lat. comitatus). Služba u graničnim jedinicama, čiji su pripadnici bili regrutovani u okviru svog mesta boravišta, često je, kao i inače u rimskoj vojsci, bila nasledna.
Vojnici koji su obrađivali zemlju koja im je dodeljena u graničnom pojasu prvi put su posvedočeni 443. Mada su delimično morali sami da se staraju o svojim životnim potrepštinama, što je verovatno vodilo opadanju njihove borbene moći, limitanei nisu u potpunosti izgubili svoju vojnu funkciju. Na njihovo prisustvo u svim pograničnim oblastima ukazuju izvorna svedočanstva. Svake godine se morao podneti izveštaj o vojnicima i o stanju utvrđenja i brodova. Upravitelji limesa morali su voditi računa da vojnici redovno rade vežbe. U 6. veku Justinijan je pokušao da u Africi postavi limitance. Poslao je jednu jedinicu ovih trupa Velizaru i naložio mu da u svrhe odbrane regrutuje domaće stanovništvo i tražio da služe pod uobičajenim uslovima: zauzvrat za zemlju i platu, od njih se očekivalo da otklanjaju sve probleme u ovoj regiji.
Literatura
[uredi | uredi izvor]- Campbell, J. B. (1999). „Limitanei”. Der Neue Pauly. 7. Stuttgart/Weimar. str. 231—233.
