Marin Getaldić

Marin Getaldić
Lični podaci
Datum rođenja	(1568-10-02)2. oktobar 1568.
Mesto rođenja	Dubrovnik, Dubrovačka republika
Datum smrti	11. april 1626.(1626-04-11) (57 god.)
Mesto smrti	Dubrovnik, Dubrovačka republika
Naučni rad
Polje	Matematika,Fizika
Poznat po	Optika, geometrija

Marin Getaldić (ital. Marino Ghetaldi, Dubrovnik, 2. oktobar 1568 — Dubrovnik, 11. april 1626), bio je jedan od najvećih dubrovačkih matematičara i fizičara. Poreklom je iz poznate italijanske dubrovačke vlastelinske porodice Getaldić. Glavna oblast interesovanja u fizici mu je bila optika kojom se tesno bavio, dok je kao matematičar bio poznat po primenama algebre u problemima vezanih za geometriju. Studirao je u Engleskoj, Italiji i Belgiji, a bio je i student poznatog francuskog matematičara Fransoa Vijeta.

Biografija

Marin Bete Getaldić je rođen 2. oktobra 1568. godine u gradu Dubrovniku, tadašnjoj Dubrovačkoj republici, mada negde se navodi kao godina rođenja i 1566. Rođen je u vlastelinskoj porodici Getaldić koja je iz italijanskog grada Taranta u pokrajini Apuliji, došla u Dubrovnik još 940. godine. Njegovi roditelji Maro Marinov Jakov Getaldić i Anica Andrije Restić su, uz njega, imali još petoro dece, od kojih četiri sinova - Andrija, Šimun, Matrolica i Jakov, i ćerku Niku. Kako je Nika sa 18. godina pristupila u samostan i tamo postala časna sestra, zbog toga se pretpostavlja da imovinsko stanje ove, ipak veoma ugledne porodice u Dubrovniku, nije bilo previše stabilno u tom momentu.

Osnovno znanje stekao je u svom rodnom gradu kod Franjevaca, a u gimnaziji je stekao odlično znanje latinskog jezika, kojeg je znao skoro kao maternji. U periodu oko 1590. godine, radio je u različitim državnim službama i kreće se po učenim krugovima u Dubrovniku gde su bili i astronom Nikola Nalješković, filozof i pedagog Marin Gučetić, inače njegov veliki prijatelj, i pesnici Viktor Beselji i Didak Pir. Nekoliko godina kasnije, na poziv Marina Gučetića, napušta Dubrovnik i odlazi da putuje po zapadnoj Evropi.

Marin Getaldić

Godine 1595. je sa Marinom Gučetićem otišao u London, a zatim 1597. godine odlazi u Antverpen u Belgiji. Tu je upoznao Federika Saminiatia, osobu koja ga je dovela do profesora Mikela Kojgneta (engl. Michel Coignet) koji je počeo da im predaje matematiku i preko koga se Getaldić upoznao sa naprednom matematikom i fizikom tog vremena. Iz Belgije dalje odlazi u Francusku, gde se upoznaje sa Fransoom Vijetom, velikim matematičarem i taj momenat predstavlja veliki značaj za dalji Getaldićev rad. Sa Vijetom je održavao veze dugo godina i naučio je od njega dosta stvari vezanih za matematiku, uključujući i algebarske metode kojima se Getaldić koristio u kasnijim radovima, a i zajedno su rešavali iste matematičke probleme. Može se slobodno reći da je Vijet svojim talentom za matematiku ostavio veoma povoljan utisak na Getaldića. Nakon toga, Getaldić i Gučetić odlaze u Italiju gde Getaldić u Padovi upoznaje čuvenog italijanskog velikana astronomije, fizike i matematike, Galilea Galiljea, čija je predavanja slušao. Činjenicu da su bili poznanici pokazuju i dva pisma koja je Getaldić uputio Galileu kasnije. Kasnije, kraće vreme je bio u Rimu, gde je na njega i njegov naučni rad ostavio veliki uticaj Kristofer Klavijus (engl. Christopher Clavius). Tamo je objavio dva svoja rada iz fizike i optike. Zbog nekog neugodnog događaja, 1603. godine je morao da napusti Rim, a dobio je i zabranu ulaska u taj grad, pa se vratio nazad u svoj rodni grad.

U Dubrovniku je dao najveći deo svog naučnog rada. Zahvaljujući dobroj staklarskoj proizvodnji i radnjama u gradu, intenzivno se bavio optikom i napisao je dosta radova, a uporedo je i izvršavao svoje vlastelinske dužnosti. Juna 1606. godine, za Dubrovačku vlast je obavio jedan veoma težak i opasan put u Carigrad radi pregovora oko harača, koji ga je veoma iscrpeo i verovatno bio zaslužan za kratkotrajan zastoj u njegovom naučnom radu. Čak su u to vreme kružile i priče da je on na tom putu umro, što se ispostavilo kasnije kao netačno. Uspešno je odradio i taj posao, i vratio se nazad u Dubrovnik, gde je nastavio sa svojim radom, ali se i bavio i različitim poslovima i državnim kancelarijama za vina, oružje i slično. Godine 1620. mu je skinuta zabrana ulaska u Rim, pa je tamo otišao i proveo samo godinu dana. Vrlo brzo se učlanio u Lincejsu akademiju, ali kada se vratio u Dubrovnik, Akademija ga je neuspešno kontaktirala zbog nekih problema u prijavi, pa nikada nije ispravno prihvaćeno njegovo članstvo. U Dubrovniku se oženio Marijom Sorkočević, takođe iz vlastelinske porodice, sa kojom je imao tri kćerke - Anicu, Franicu i Mariju. Nažalost, njegova supruga umire posle poslednjeg poroda, što ga je veoma pogodilo. Umro je u svom rodnom gradu, 11. aprila 1626. godine.

Kako je veliki deo svog naučnog rada za vreme njegovog života Getaldić ostavio neobjavljen, njegova deca i poznavaoci su, ipak nakon njegove smrti objavili dosta njegovih radova, što ga je učinilo poznatim u to vreme. Za njega su njegovi prijatelji govorili da je "je bio anđeo po ćudi i životu, a demon u matematici", a smatra se da je prvi to zapisao njegov prijatelj Paolo Skapri.

Naučni rad

Getaldićev naučni rad je zbog vremena ostao nesrazmerno slabo zapamćen, iako je njegov doprinos bio veliki.

Marinovo delo Variorum problematum collectio, 1607, prednja strana

Najveći fokus mu je bila optika i napisao je sedam dela iz te oblasti. Među prvim njegovim delima iz optike bila je rasprava Nonnullae propositiones de parabola (Neki stavci o paraboli) objavljena u Rimu 1603. godine, gde je uspešno vodio raspravu oko toga iz kojih geometrijskih objekata se mogu dobiti dobra ogledala, u odnosnu na znanje tadašnjeg vremena.

U njegovim delima iz optike se vidi i njegovo veliko interesovanje za geometriju, odnosno matematiku, a i taj njegov rad ima značaj i za te oblasti. Ono što se posebno mora istaći jeste to da je gotovo 8 godina pre velikog francuskog filozofa i matematičara Renea Dekarta dao pokušaj primene algebarskih metoda na geometrijske probleme. To je izneo u kolekciji njegovih rešenja za 42 problema iz geometrije, Variorum problematum colletio i u delu De resolutione et compositione mathematica koje je objavljenom 1630. godine. Ovo jeste jedna od najznačajnijih činjenica vezanih za njegov rad. Nažalost nije uspeo da postigne kompletan rezultat, kao što je to kasnije uradio Dekart uspostavivši analitičku geometriju.

Ipak, njegovo najvažnije delo iz matematike jeste De resolutione et compositione mathematica (O matematičkoj sintezi i analizi) objavljeno posthumno. U njima se bavio načinima i obradom analize i sinteze u matematici i geometriji, a u njemu je koristio i slova kao oznake, što je preuzeo od Vijeta, a što se naziva i simbolička algebra. Ono što tu treba istaći jeste da je i algebarski metod koji je koristio bio onaj Vijetov, a ne klasičan, koji je korišćen u tom vremenskom periodu, što govori da taj njegov rad predstavlja rad sa naprednijom matematikom toga vremena.

Osim spomenutog rada, objavio je i delo Unapređeni Arhimed, odnosno u punom originalnom zapisu na latinskom Promotus Archimedes seu de variis corporum generibus gravitate et magnitudine comparatis. Ovo delo, u kome se bavio upoređivanjem težina objekata različitih vrsta, kao što i sam naslov govori, predstavlja zapravo jedini pravi njegov rad iz fizike, ne računajući optiku, jer je u ostalim uglavnom više doprinosio matematici. Delo je objavio u Rimu još 1603. godine.

Zahvaljujući dobrom poznavanju optike i geometrije, odlično je izrađivao ogledala i optičke instrumente. Nakon Getaldićeve smrti, njegov braj Jakov je poklonio parabolično ogledalo kardinalu Frančestu Barberiniju u Rimu, a ono se i danas čuva u Nacionalnom Pomorskom Muzeju u Griniču, Londonu.

Zanimljivosti

Po Marinu je Betina špilja, plaža sa pećinom pored Dubrovnika, dobila i ime, jer je on imao nadimak Bete, a tamo je sprovodio mnogobrojne eksperimente iz optike.

Na njegovom imanju koje se nalazi na Pločama, na ulaznim vratima i danas stoji natpis na kojem piše:

„ Budite daleko, zavisti, svađe, taštine, brige! Mir i spokoj krase pećine, pervoje, hridi! ”

Vidi još

• Dubrovačka republika
• Stjepan Gradić
• Ruđer Bošković
• Fransoa Vijet

Literatura

• Wingfield, William Frederick (1859). A tour in Dalmatia, Albania and Montenegro: with an historical sketch of the republic of Ragusa from the earliest times down to its final fall. London: R. Bentley. str. 297. Pristupljeno 21. 2. 2018. 
• "Marin Getaldić - Život i Djelo", Marko Vujić, Sveučilište Josipa Jurja Strossmayera, Odjel za fiziku, Osijek, 2015
• Stipanić E. Dva pisma Marina Getaldića Galileju, Nastava matematike i fizike, 5 (1957), 3-4, pp. 197-205
• Borić, M., "Getaldić, Descartes i analitička geometrija", Prilozi 76 (2012), pp. 167–196

Spoljašnje veze

• sajt Hrvatskog biografskog leksikona, Leksikografski zavod Miroslav Krleža Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. jun 2020)
• Galileo Projekat
• Getaldićeva biografija, sajt "MakTutor, Istorija matematike, arhiv"