Pređi na sadržaj

Napadi na Srbe tokom srpsko-turskih ratova

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Progon i napadi na srpsko stanovništvo desili su se na osmanskom Kosovu 1878. godine, kao posledica srpsko-turskih ratova (1876–78).[1] U napadima su učestvovale i albanske trupe, po nalogu sultana Abdula Hamida Drugog.[1]

Srpskim oslobođenjem Niša, Kumanovci su dočekali srpsku vojsku koja je krenula na Vranje i Kosovo. Srpska artiljerijska paljba čula se tokom cele zime 1877/78.  Osmanske albanske trupe iz Debra i Tetova pobegle su sa fronta i prešle Pčinju, pljačkajući i silujući usput.[2][3][4][5][6] U sklopu srpsko-turskog rata, sultan Abdul Hamid Drugi je pustio svoje pomoćne trupe koje su se sastojale od kosovskih Albanaca na preostale Srbe pre i posle povlačenja osmanske vojske 1878. godine. [7] Tenzije u vidu osvetničkih napada na lokalne kosovske Srbe su rasle tokom dolazaka Albanskih izbeglica, koje su doprinele počecima tekućeg srpsko-albanskog sukoba u narednim decenijama.[8][9][10]

Dana 18. januara 1878. 17 naoružanih Albanaca sišlo je sa planina u Oslare. Prvo su stigli do kuće Arse Stojkovića, koju su opljačkali i ispraznili. Pogođen je u stomak, dok je bio još živ, uzeo je kolac i zadao snažan udarac strelcu u glavu, te je strelac umro sa njim. Seljani su zatim brzo ušli u oružanu borbu sa Albancima i ubili ih.[2]

Dana 19. januara 1878. godine 40 albanskih dezertera koji su se povlačili od osmanske vojske upali su u kuću starešine Taška, kmeta, u Bujanovačkom kraju, vezali muškarce i silovali njegove dve ćerke i dve snaje.[11] Albanski dezerteri su pijani presretnuti kod Lukarca, gde su svi pretučeni na smrt.[11]

Stara Priština

U isto vreme u Prištini je došlo do masakra Srba.[2] U Prištinu su 26. januara došle izbeglice iz sela naseljenih Albancima sa vestima da su srpske ispostave već u Gračanici. Naoružani Albanci su se okupili u mahali Panađurište naseljenoj Srbima.[12][13][14][15] Počeli su od kuće oružara Jovana Janićijevića-Đakovca, koji je imao mnogo oružja. Vrata su drhtala od udaraca, a niko se nije otvarao. U sukobu je ubrzo ubijena Jovanova žena, dok su Jovan i njegov rođak Stojan, braneći se, ubili nekoliko Albanaca. Kuća je tada bila izrešetana hicima. Snažno su se branili, a u samoj ulici su mnogi stradali. Napadači su se udaljili, pa se vratili sa senom i slamom da ih spale. Stojan je u sukobu obezglavljen, a napadači su potom njegovu odsečenu glavu bacili među sebe na ulicu. Jovan je ubrzo zatim ubijen. Za 20 Albanaca, tražena je odmazda i samo jedna od kuća, Hadži-Koste, dala je 17 žrtava.[16][17][18]

Nasleđe

[uredi | uredi izvor]

Otomanski poraz, uz nove geopolitičke okolnosti posle 1878. kojem su se protivili albanski nacionalisti, rezultirao je antihrišćanskim stavovima među njima koji su na kraju podržali ono što je danas poznato kao „etničko čišćenje“ koje je nateralo deo stanovništva kosovskih Srba da ode. [19]

Uoči Balkanskih ratova (1912–13), vođa zajednice kosovskih Srba Janjićije Popović izjavio je da su ratovi 1876–1878 „utrostručili“ mržnju Turaka i Albanaca prema Srbima.[10]

Izvori

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b Lampe, 2000, p. 55.
  2. ^ a b v Krakov, Stanislav (2009). Plamen četništva : zašto, kada i kako je nastao četnički pokret. Nova iskra. ISBN 978-86-912319-6-5. OCLC 751570682. 
  3. ^ Pllana, Emin (1985). „Les raisons de la manière de l'exode des refugies albanais du territoire du sandjak de Nish a Kosove (1878–1878) [The reasons for the manner of the exodus of Albanian refugees from the territory of the Sanjak of Niš to Kosovo (1878–1878)]”. Studia Albanica. 1: 189—190. 
  4. ^ Rizaj, Skënder (1981). „Nënte Dokumente angleze mbi Lidhjen Shqiptare të Prizrenit (1878–1880) [Nine English documents about the League of Prizren (1878–1880)]”. Gjurmine Albanologjike (Seria e Shkencave Historike). 10: 198. 
  5. ^ Şimşir, Bilal N, (1968). Rumeli’den Türk göçleri. Emigrations turques des Balkans [Turkish emigrations from the Balkans]. Vol I. Belgeler-Documents. p. 737.
  6. ^ Elsie, Robert (2010). Historical Dictionary of Kosovo. Scarecrow Press. str. XXXII. ISBN 9780333666128. 
  7. ^ Lampe 2000, str. 55. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFLampe2000 (help)
  8. ^ Frantz, Eva Anne (2009). „Violence and its Impact on Loyalty and Identity Formation in Late Ottoman Kosovo: Muslims and Christians in a Period of Reform and Transformation”. Journal of Muslim Minority Affairs. 29 (4): 460—461. doi:10.1080/13602000903411366.  "In consequence of the Russian-Ottoman war, a violent expulsion of nearly the entire Muslim, predominantly Albanian-speaking, population was carried out in the sanjak of Niš and Toplica during the winter of 1877-1878 by the Serbian troops. This was one major factor encouraging further violence, but also contributing greatly to the formation of the League of Prizren. The league was created in an opposing reaction to the Treaty of San Stefano and the Congress of Berlin and is generally regarded as the beginning of the Albanian national movement. The displaced persons (Alb. muhaxhirë, Turk. muhacir, Serb. muhadžir) took refuge predominantly in the eastern parts of Kosovo. The Austro-Hungarian consul Jelinek reported in April of 1878.... The account shows that these displaced persons (muhaxhirë) were highly hostile to the local Slav population.... Violent acts of Muslims against Christians, in the first place against Orthodox but also against Catholics, accelerated. This can he explained by the fears of the Muslim population in Kosovo that were stimulated by expulsions of large Muslim population groups in other parts of the Balkans in consequence of the wars in the nineteenth century in which the Ottoman Empire was defeated and new Balkan states were founded. The latter pursued a policy of ethnic homogenisation expelling large Muslim population groups."; p. 467. "Clewing (as well as Müller) sees the expulsions of 1877 – 1878 as a crucial reason for the culmination of the interethnic relations in Kosovo and 1878 as the epoch year in the Albanian-Serbian conflict history."
  9. ^ Müller, Dietmar (2009). „Orientalism and Nation: Jews and Muslims as Alterity in Southeastern Europe in the Age of Nation-States, 1878–1941”. East Central Europe. 36 (1): 63—99. doi:10.1163/187633009x411485.  "For Serbia the war of 1878, where the Serbians fought side by side with Russian and Romanian troops against the Ottoman Empire, and the Berlin Congress were of central importance, as in the Romanian case. The beginning of a new quality of the Serbian-Albanian history of conflict was marked by the expulsion of Albanian Muslims from Niš Sandžak which was part and parcel of the fighting (Clewing 2000 : 45ff.; Jagodić 1998 ; Pllana 1985). Driving out the Albanians from the annexed territory, now called "New Serbia," was a result of collaboration between regular troops and guerrilla forces, and it was done in a manner which can be characterized as ethnic cleansing, since the victims were not only the combatants, but also virtually any civilian regardless of their attitude towards the Serbians (Müller 2005b). The majority of the refugees settled in neighboring Kosovo where they shed their bitter feelings on the local Serbs and ousted some of them from merchant positions, thereby enlarging the area of Serbian-Albanian conflict and intensifying it."
  10. ^ a b Stefanović, Djordje (2005). „Seeing the Albanians through Serbian eyes: The Inventors of the Tradition of Intolerance and their Critics, 1804–1939”. European History Quarterly. 35 (3): 469. doi:10.1177/0265691405054219.  |hdl-pristup= zahteva |hdl= (pomoć) "In 1878, following a series of Christian uprisings against the Ottoman Empire, the Russo-Turkish War, and the Berlin Congress, Serbia gained complete independence, as well as new territories in the Toplica and Kosanica regions adjacent to Kosovo. These two regions had a sizable Albanian population which the Serbian government decided to deport."; p.470. "The ‘cleansing’ of Toplica and Kosanica would have long-term negative effects on Serbian-Albanian relations. The Albanians expelled from these regions moved over the new border to Kosovo, where the Ottoman authorities forced the Serb population out of the border region and settled the refugees there. Janjićije Popović, a Kosovo Serb community leader in the period prior to the Balkan Wars, noted that after the 1876–8 wars, the hatred of the Turks and Albanians towards the Serbs ‘tripled’. A number of Albanian refugees from Toplica region, radicalized by their experience, engaged in retaliatory violence against the Serbian minority in Kosovo... The 1878 cleansing was a turning point because it was the first gross and large-scale injustice committed by Serbian forces against the Albanians. From that point onward, both ethnic groups had recent experiences of massive victimization that could be used to justify ‘revenge’ attacks. Furthermore, Muslim Albanians had every reason to resist the incorporation into the Serbian state."
  11. ^ a b Institut za savremenu istoriju 2007, str. 86 harvnb greška: više ciljeva (2×): CITEREFInstitut_za_savremenu_istoriju2007 (help)
  12. ^ Popović, Zar R. (1900). Pred Kosovom: beleške iz doba 1874.-1878. godine (na jeziku: srpski). Državna štamparija Kraljevine Srbije. „Panađurište beše centar arnautskih napada. Dođoše pet Arnauta pred vrata Jovanove kuće i stadoše lupati.” 
  13. ^ Brastvo (na jeziku: srpski). Društvo sv. Save. 1928. „Ali je napad poglavito bio upravljen na Panađurište, a u Panađurištu na kuću Jovana Đakovca.” 
  14. ^ Brastvo (na jeziku: srpski). Društvo sv. Save. 1930. „Posle nekoliko dana je u Prištini nastala seča Srba od Arnauta Malesoraca kojih je bio pun grad. Naročito je bio napad u mahali Panađurištu na kuću nepokornog Jovana Đakovca puškara.” 
  15. ^ Milan Budisavljević; Paja Adamov Marković; Dragutin J. Ilić (1899). Brankovo kolo za zabavu, pouku i književnost. 5. „Ali događaj 26. januara 1878. godine ostaće krvavim slovima zapisan na lnetoii- ma istorije grada Prištine.” 
  16. ^ Mihailo Vojvodić (1978). Srbija 1878: dokumenti. Srpska književna zadruga. 
  17. ^ Vladimir Stojančević (1998). Srpski narod u Staroj Srbiji u Velikoj istočnoj krizi 1876-1878. Službeni list SRJ. 
  18. ^ Bor. M. Karapandžić (1986). Srpsko Kosovo i Metohija: zločini Arnauta nad srpskim narodom. sn.n. 
  19. ^ Little 2007, str. 125. sfn greška: više ciljeva (2×): CITEREFLittle2007 (help)

Dodatna literatura

[uredi | uredi izvor]
  • Krakov, Stanislav (1990) [1930]. Plamen četništva (na jeziku: srpski). Belgrade: Hipnos. 
  • Institut za savremenu istoriju (2007). Gerila na Balkanu (na jeziku: srpski). Tokyo: Institute for Disarmament and Peace Studies. 
  • Popović, Zarija R. (1900). Pred Kosovom: beleške iz doba 1874-1878 godine. Drž. štamp. Kralj. Srbije. str. 86—87. „Panađurište beše centar arnautskih napada. Dođoše pet Arnauta pred vrata Jovanove kuće i stadoše lupati.” 
  • Milan Budisavljević; Paja Adamov Marković; Dragutin J. Ilić (1899). Brankovo kolo za zabavu, pouku i književnost. 5. „Ali događaj 26. januara 1878. godine ostaće krvavim slovima zapisan na lnetoii- ma istorije grada Prištine.” 
  • Društvo sv. Save (1928). Brastvo. 22. Društvo sv. Save. str. 58. „Ali je napad poglavito bio upravljen na Panađurište, a u Panađurištu na kuću Jovana Đakovca. Jovan je po zanjimanju puškar. Njegovo srpsko odušev- ljenje bilo je pojačano uticajem prištevačkog učitelja Kova- čevića, kome je Jovan često odlazio. I kad bi Jovan sa svojim šesnaestogodišnjim sinom išao jutrom u dućan, ili se ve- čerom vraćao iz dućana, bili su vazda naoružani revolverima i martinkama. Turci bi na ovako naoružane kaure popreko gledali, ...” 
  • Društvo sv. Save (1930). Brastvo. 24–26. Društvo sv. Save. „Posle nekoliko dana je u Prištini nastala seča Srba od Arnauta Malesoraca kojih je bio pun grad. Naročito je bio napad u mahali Panađurištu na kuću nepokornog Jovana Đakovca puškara. Jovan se junački borio, dok mu nije kuća upaljena te mu zagrožena opasnosg da se u dimu uguši ili da u plamenu izgori. Zamenivši svoje glave desetorostruko glavama arnautskim, najzad su junački pali Jovan, žena mu i šurak.” 
  • Lampe, John R. (28. 3. 2000). Yugoslavia as History: Twice There Was a Country. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-77401-7. 
  • Little, David (2007). Peacemakers in Action: Profiles of Religion in Conflict Resolution. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-85358-3. 
  • Mihailo Vojvodić (1978). Srbija 1878: dokumenti. Srpska književna zadruga. 
  • Vladimir Stojančević (1998). Srpski narod u Staroj Srbiji u Velikoj istočnoj krizi 1876-1878. Službeni list SRJ. 
  • Bor. M. Karapandžić (1986). Srpsko Kosovo i Metohija: zločini Arnauta nad srpskim narodom. sn.n. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Напади_на_Србе_током_српско-турских_ратова&oldid=26947236”