Narodni heroj Jugoslavije

Ukoliko ste tražili knjigu, pogledajte članak Narodni heroji Jugoslavije (knjiga).

Orden i knjiga o Narodnim herojima

Narodni heroj Jugoslavije (ili samo Narodni heroj) (sloven. Nаrodni herоj Jugoslavije, mkd. Народен херој на Југославија) je bilo počasno zvanje u Socijalističkoj federativnoj Republici Jugoslaviji koje se dodeljivalo svim nosiocima Ordena narodnog heroja. Pored ovog zvanja, u SFRJ je postojalo i zvanje junaka socijalističkog rada, koje se dodeljivalo nosiocima Ordena junaka socijalističkog rada.

Istorijat

Pojedini narodni heroji na seriji jugoslovenskih poštanskih maraka iz 1973. godine.

Zvanje Narodnog heroja Jugoslavije uspostavio je Vrhovni štab Narodnooslobodilačke partizanske i dobrovoljačke vojske Jugoslavije, krajem 1941. godine, po ugledu na zvanje Heroja Sovjetskog Saveza (rus. Герой Советского Союза), koje se od 1934. godine dodeljivao u Sovjetskom Savezu. U „Biltenu Vrhovnog štaba NOP i DVJ“ broj 12-13 (za decembar 1941. i januar 1942) objavljeno je uspostavljanje zvanja Narodnog heroja - „kao najveće priznanje za borce, komandire, komandante i političke komesare, koji se svojim junaštvom i požrtvovanošću u Narodnooslobodilačkoj borbi protiv okupatora i domaćih izdajnika naročito istaknu“.

Prva osoba koja je proglašena za narodnog heroja, bio je Petar Leković, kamenorezački radnik iz Užičke Požege i borac Druge proleterske udarne brigade, proglašen još za života, februara 1942. godine. Pored Lekovića zvanje narodnog heroja, do 15. avgusta 1943. godine, kada je ukazom Vrhovnog štaba NOV i POJ uveden Orden narodnog heroja, steklo je još dvadeset troje boraca i rukovodilaca Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije: Savo Belović, Zdravko Čelar, Ante Jonić, Rade Končar, Špiro Mugoša, Đuro Petrović, Danilo Soldatić, dr Mladen Stojanović, Simo Šolaja, Miloje Milojević, Slobodan Princip Seljo, Milan Simović, Mihailo Đurić, Danilo Đokić, Mikan Marjanović, Živko Bronzić, Zarija Vujošević, Aleksa Dejović, Pero Ćetković, Sava Kovačević, Nikola Maraković Nina i Drago Štajnberger Adolf. Istim ukazom Vrhovnog štaba NOV i POJ odlučeno je da se svim osobama koje su stekle naziv narodnog heroja dodeli Orden narodnog heroja.

Najveći broj narodnih heroja je proglašen posthumno, pa je tako u trenutku donošenja ukaza o uvođenju Ordena narodnog heroja bilo živo samo dvoje narodnih heroja - Miloje Milojević i Boško Karalić. Do kraja Narodnooslobodilačkog rata proglašeno je ukupno 163 narodnih heroja, od kojih su njih 13 bili oficiri i vojnici sovjetske Crvene armije. Godine 1945. bilo je živo svega 32 narodnih heroja (20 Jugoslovena i 13 Rusa): Petar Borojević, Josip Broz Tito, Anton Vidmar Luka, Stojan Grujičić Jaruga, Peko Dapčević, Milan Žeželj, Albert Jakopič, Danilo Jauković, Boško Karalić, Đuran Kovačević, Dimitrije Lazarov Raša, Lazar Lopičić, Miloje Milojević, Savo Stanojević, Dušan Pekić, Jovo Radovanović Jovaš, Aleksandar Ranković, Stane Semič Daki, Ivan Hariš i Lazar Šteković; kao i državljani Sovjetskog Saveza: Ivan Bulkin, Andrej Vitruk, Pavel Dmitrijenko, Vladimir Ždanov, Pavel Jakimov, Boris Kalinkin, Semjon Kozak, Ivan Konstantinov, Aleksandar Managadze, Grigorij Ohrimenko, Fjodor Tolbuhin, Vasilj Ulisko i Aleksandar Šornikov.

Odluke o proglašenju narodnih heroja donosio je najpre Vrhovni štab NOV i POJ, a od Drugog zasedanja AVNOJ-a, 29. novembra 1943. godine, Predsedništvo AVNOJ-a. Obrazovanjem Narodne skupštine FNRJ, 1945. godine, odluke je donosio Prezidijum narodne skupštine, a od 1953. godine predsednik FNRJ. Od 1980. godine odluke je donosilo Predsedništvo SFRJ.

Ukupno je proglašeno 1.322 narodnih heroja od čega 91 žena. Najveći broj narodnih heroja je odlikovan posthumno i to u periodu od 1951. do 1955. godine, povodom desetogodišnjice Narodnooslobodilačkog rata. Pored boraca i rukovodilaca NOVJ, Ordenom je odlikovano 22 stranih državljana, 32 jedinice i ustanove NOVJ, 8 gradova u Jugoslaviji i 4 društveno-političke organizacije. Jedini višestruki nosilac Ordena bio je Josip Broz Tito, koji je odlikovan tri puta: 19. novembra 1944, 15. maja 1972. i 16. maja 1977. godine. Odlukom iz 1946. godine, Ordeni poginulih i preminulih narodnih heroja čuvaju se u Vojnom muzeju u Beogradu.

Zanimljivosti

Ukaz o proglašenju za narodnog heroja Milorada Jovančevića

Među narodnim herojima nalazi se jedanaest bračnih parova:

1. Rade i Dragica Končar,
2. Aleksandar i Anđa Ranković
3. Anton i Vida Tomšič
4. Rade Bulat i Milka Kufrin
5. Vladimir Dolničar i Zorka Regancin
6. Filip Kljajić i Đuka Dinić
7. Lojze Kebe i Mira Svetina
8. Jovan Milosavljević i Radmila Trifunović
9. Mitar Minić i Ravijojla Janković Rava
10. Ljubiša Miodragović i Đina Vrbica
11. Savo Drljević i Mara Naceva

Među narodnim herojim nalaze se i braća i sestre:

1. Josip, Ivica i Drago Mažar
2. Vasilije, Vojo i Mirko Kovačević
3. Trajko i Dragi Stamenković
4. Stevan i Stanko Opsenica
5. Ilija i Tomica Popović
6. Albin i Franjo Herljević
7. Mirče i Vera Aceva
8. Blagota i Vukosava Mićunović
9. Isa Jovanović i Anđa Ranković
10. Milovan i Aleksa Đilas
11. Marko i Slavko Mrkoci

Među narodnim herojima bili su otac i sin — Dragojlo i Miloš Dudić, kao i stric i sinovac — Sava i Mitar Kovačević.

Pored direktnih srodničkih i bračnih veza, među narodnim herojima je bilo i drugih daljih srodničkih ili bračnih veza:

• Stevo Opačić bio je oženjen Ankom Opačić-Bulat, rođenom sestrom Radeta Bulata
• Jakov Blažević bio je oženjen Verom Gerovac-Blažević, rođenom sestrom Ljubice Gerovac
• Milica Sarić-Vukmanović bila je supruga Đura Strugara, a posle njegove pogibije udala se za Svetozara Vukmanovića
• Rođeni brat i supruga Dragoslava Markovića — Moma Marković i Božidarka Damnjanović-Marković Kika bili su narodni heroji
• Rođeni brat i suprug Pepce Kardelj — Ivan Maček i Edvard Kardelj bili su narodni heroji
• supruga Brace Petrova bila je Olga Radišić-Petrov, narodni heroj, dok je njegova sestra Jelisaveta bila udata za Žarka Zrenjanina, takođe narodnog heroja
• Poslednji živi narodni heroj bio je Petar Matić Dule, rođen 6. jula 1920. u Irigu (preminuo 2024. godine).

Galerija

• 
  Petar Leković, prvi narodni heroj
• 
  Josip Broz Tito, Vrhovni komandant NOV i POJ i trostruki narodni heroj
• 
  Stjepan Steva Filipović
• 
  Ivan Milutinović
• 
  Franjo Kluz
• 
  Rudi Čajavec
• 
  Silvira Tomazina
• 
  Boško Buha, narodni heroj

Vidi još

• Orden narodnog heroja
• Žene narodni heroji
• Spisak narodnih heroja odlikovanih u toku NOR-a
• Gradovi heroji u SFRJ
• Spisak vojnih jedinica i ustanova odlikovanih Ordenom narodnog heroja
• Grobnica narodnih heroja na Kalemegdanu
• Grobnica narodnih heroja u Ljubljani
• Grobnica narodnih heroja u Zagrebu

Literatura

• Zbornik narodnih heroja Jugoslavije, „Omladina“, Beograd 1957. godina
• Vojna enciklopedija (knjiga šesta), Beograd 1973. godina
• Narodni heroji Jugoslavije. Beograd: Mladost. 1975. 
• Narodni heroji Jugoslavije. Ljubljana - Beograd - Titograd: Partizanska knjiga - Narodna knjiga - Pobjeda. 1982. 
• Lugarić Vukas, Danijela (2014). „Boško Buha i Pavlik Morozov: novi (jugoslavenski / sovjetski) čovjek u tijelu malenoga dječaka”. Narodna umjetnost. 51/2: 133—154. 
• Lučić-Todosić, Ivana (2015). „Genealogija ‘narodnog heroja’, određivanje okvira za istraživanje herojskog lika unutar kategorija ‘zvanja’ i ‘ordena’ kao koda vremena” (PDF). Antropologija. 15/3: 139—155. Arhivirano iz originala (PDF) 14. 04. 2018. g. Pristupljeno 06. 06. 2017.