Nebeske stolice

Pogled na lokalitet

Nebeske stolice ili Crkvina je arheološki lokalitet iz poznoantičkog (III/IV vek) i ranohrišćanskog perioda (kraj V/VI vek), koji se nalazi na nadmorskoj visini od 1800 metara, ispod istoimenog uzvišenja, pod samim Pančićevim vrhom (2017 metara nmv.) na Kopaoniku. Tokom istraživanja započetih 1998. godine, otkriveni su ostaci građevina i reprezentativne bazilike, specifične osnove, u čijoj unutrašnjosti je otkriven ranohrišćanski mozaik. Na lokalitetu nisu otkriveni tragovi srednjovekovnih dogradnji i građevina, kao ni drugi ostaci iz tog doba, zbog čega se smatra da je on posle rušenja/napuštanja tokom seobe naroda, više nije korišćen.

Prema dosadašnjim saznanjima, život na ovom lokalitetu je postojao od III do VI veka, prvo kao mali kasnoantički stambeni kompleks koji se u V ili VI veku razvio u važno hrišćansko kultno središte. Ovako značajnom središtu hrišćanstva, moralo je da odgovara i znatno veće naselje od onog otkrivenog uz njega (svega nekoliko građevina), zbog čega se pretpostavlja da se ono nalazilo u sklopu ili:

• Neistražene tvrđave iz ranovizantijskog doba, na brdu Čučaica, južno od Nebeskih stolica

ili

• Utvrđenja Gradac, u zaseoku Gornji Levići, kod sela Đerekare

Lokalitet Nebeske stolice

Nebeske stolice (1913 m nmv) su grupa stena ispod Pančićevog vrha, sa kojih se pruža pogled ka dolini Ibra i Kosovu, a naziv im je 1895. godine dao Živojin Mišić. Sam arheološki lokalitet se nalazi nešto istočnije, pored kolskog puta koji obilazi Pančićev vrh i povezuje Suvo rudište sa Vojetinom (1561 m nmv) odnosno selima Zaplaninom i Belim Brdom. Na samom terenu nije bilo nadzemnih ostataka, niti obrisa građevina, ali je u lokalnom narodu postojalo predanje da se tu nalazila crkvina Svetog Prokopija i svake godine se na dan ovog sveca (08.07.) izlazilo na ovo mesto.

Na osnovu ovog predanja, Zavod za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva je, uz pomoć i podršku NP Kopaonik, na čijoj se teritoriji lokalitet nalazi, započeo 1998. godine arheološka istraživanja, pod rukovodstvom arheologa Gordane Tošić.

Ostaci antičkih građevina

Kasnoantičko naselje

U južnom delu kompleksa, nalaze se ostaci građevina koje pripadaju kasnoantičkom dobu, odnosno periodu III i IV veka, prema pronađenim novčićima. Pored njih, u ovom delu su pronađeni ulomci posuda od stakla i keramike, narukvice od staklene paste na kojima je motiv lažne pletenice (okvirno se datuju od IV do VI veka), kao i fibule, koje se javljaju u dva karakteristična oblika:

• Fibule sa posuvraćenom nogom, čije se analogije sreću relativno često na tlu rimske Dardanije i datuju se u VI vek
• Krstaste fibule, koje se, na osnovu sličnih nalaza, smeštaju u drugu polovinu IV veka

Ranohrišćanska bazilika

Pogled na temelje bazilike

Dvostruka apsida bazilike

Bazilika na Nebeskim stolicama (prostire se pravcem jugozapad-severoistok) ima složenu i specifičnu osnovu, sa dvostrukom oltarskom apsidom, naosom, severnim brodom, južnim aneksom i narteksom. Cela građevina je napravljena istovremeno tj. nije građena iz više faza, a građevine sa analognom osnovom nisu otkrivene. Pravljena je lomljenog i tesanog kamena koji je vezivan krečnim malterom, a sam teren je uticao na njenu gradnju, pošto su u njoj (narteks i apsida) uočljivi delovi stena koje su se pre gradnje nalazile na tom prostoru. Njena unutrašnjost je bila ukrašena freskoslikarstvom i mozaikom, na patosu, što svedoči o njenom reprezentativnom izgledu. Danas su od bazilike opstali temelji i prizemni deo zida, koji su nakon otkopavanja konzervirani.

U unutrašnjosti crkve, pronađeni su delići stakla koji su pripadali prozorima, čiji je izgled i raspored nemoguće rekonstruisati. Pored njih, unutrašnjost crkve osvetljavao je i polijelej, od koga je pronađen jedan perforirani krst.

Mozaik

Patos bazilike bio je prekriven složenim mozaikom rađenim u opus tesselatum tehnici, od koga je sačuvan samo periferni segment u severoistočnom delu naosa. Smatra se da je centralni deo mozaika predstavljala neka složena kompozicija, oko koje se prostirao okvir (friz) podeljen u manje segmente ukrašene zoomorfnim i geometrijskim predstavama, među kojima je i predstava ptice, koja je imala svoju simboličku vrednost vezanu za duhovni svet, u ranohrišćanskim prikazima. Na osnovu očuvanog fragmenta, nastanak mozaika, a samim tim i cele bazilike smešta se u kraj V ili VI vek, dok se ovakva rešenja mozaičke kompozicije mogu naći i na drugim lokalitetima.

Sam otkriveni fragment je dimenzija 2.70 x 0.51 m, a pronađen je u veoma lošem stanju, kako zbog vremena, tako i zbog vatre kojoj je bio izložen u jednom periodu svoje istorije. Tokom arheoloških radova, on je sklonjen sa lokaliteta i prenet na konzervaciju, a planirano je da se njegova kopija kasnije postavi na njegovom mestu.

Pronađeni novac

Izgled lokaliteta

Tokom radova na Nebeskim stolicama, pronađeno je 96 novčića:

• 16 iz III veka (kriza III veka)
• 1 tetrarhijski folis
• 17 iz doba Konstantina I (306—337)
• 16 iz doba Konstancija II (337—361)
• 17 iz doba Valentinijana I (364—375), Valensa (364—378) i Gracijana (378—379)
• 8 iz perioda od 378. (invazija Gota) do oko 441. godine (invazija Huna)
• 1 iz VI veka
• 21 koji nije identifikovan, zbog izuzetno lošeg stanja

Galerija

• 
  Opština Raška - Kopaonik
• 
  Opština Raška - Kopaonik
• 
  Pogled na lokalitet, u pozadini su uočljivi Gradina i Vojetin
• 
  Pogled na Gradinu iznad Đerekara sa Crkvina na Nebeskim stolicama
• 
  Pogled na Vojetin (sa vidljivim tragovima starog rudarstva) sa Crkvina na Nebeskim stolicama
• 
  Pogled na Čučaicu, iznad Belog Brda

Vidi još

• Gradac
• Dub
• Kopaonik

Literatura

• Gordana Tošić, Dušan Rašković, „Ranohrišćanski spomenici na istočnim padinama Kopaonika“, Zbornik radova Vizantološkog intituta XLIV (2007)

Spoljašnje veze

• Drevni srpski gradovi u okolini Kopaonika