Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije

Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije
Lazarice u Sirinićkoj župi, jedan od elemenata Nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije
Nematerijalno kulturno nasleđe
Region	Srbija
Zajednica	Srpski narod i sve nacionalne manjine koje žive na teritoriji Srbije
Predlagač	Nacionalni komiteta za nematerijalno kulturno nasleđe
Veb sajt	http://nkns.rs/cyr

Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije obuhvata elemente određene Uneskovom definicijom nematerijalnog kulturnog nasleđa: „praksa, prezentacija, izražavanje, kao i udružena znanja i neophodne veštine, koje zajednice, grupe i, u nekim slučajevima, pojedinci prepoznaju kao deo svog kulturnog nasleđa.

Detaljnije

U Etnografskom muzeju u Beogradu juna 2012. godine otvoren je Centar za nematerijalno kulturno nasleđe Srbije. Polaznu osnovu njegovog delovanja čini Uneskova Konvencija o očuvanju nematerijalnog kulturnog nasleđa, koju je Narodna skupština Republike Srbije ratifikovala u maju 2010. godine. Ovaj centar realizuje poslove na istraživanju, prikupljanju, dokumentovanju, očuvanju i prezentaciji elemenata nematerijalnog kulturnog nasleđa sa teritorije Republike Srbije. U cilju efikasnijeg rada na očuvanju nematerijalnog kulturnog nasleđa Centar sprovodi široku edukaciju o značaju očuvanja nematerijalnog kulturnog nasleđa, promociju elemenata upisanih u Nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa i sarađuje s drugim ustanovama, udruženjima, organizacijama i pojedincima u zemlji i inostranstvu. Zadatak Centra je i čuvanje Nacionalnog registra nematerijalnog kulturnog nasleđa, kao i celokupne dokumentacije o nematerijalnom kulturnom nasleđu u elektronskom, papirnom, video i audio obliku jedana je od najvažnijih zadataka Centra za nematerijalno kulturno nasleđe.

Odluku o dodeli statusa elementa nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije donosi se na osnovu odluka Nacionalnog komiteta za nematerijalno kulturno nasleđe. Predlog za upis elemenata u Nacionalni registar mogu da podnesu lokalna zajednica, institucija, odgovarajuća nevladina organizacija ili pojedinac koji je u mogućnosti da predlog dokumentuje odgovarajućom propratnom dokumentacijom. Nacionalni komitet za nematerijalno kulturno nasleđe Republike Srbije svake godine utvrđuje rokove za podnošenje zahteva za upis na liste nematerijalnog kulturnog nasleđa.

Spisak

Sledi spisak elemenata nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije

BR	Slika	Naziv	Opis	Predlagač	Datum upisa u registar	Napomena
1	Krsna slava	Krsna slava	Kompleks ritualnih i socijalnih praksi kojima porodica slavi sveca za kojeg veruje da je njen zaštitnik	Etnografski muzej u Beogradu		Unesko datum upisa: 27. 11. 2014.
2	Molitva, đurđevdanski obred	Molitva, đurđevdanski obred	Praksa koja se izvodi jednom godišnje u selu Vrtovac, na Staroj planini, na Đurđevdan	Opština Knjaževac	18. 6. 2012
3	Belmuž	Belmuž	Jelo od mladog ovčijeg sira i kukuruznog brašna, koje predstavlja jedinstveno nasleđe stočarskih zajednica na tlu istočne Srbije	Opština Knjaževac	18. 6. 2012
4	Običaj izlivanja i paljenja ratarskih sveća	Običaj izlivanja i paljenja ratarskih sveća	Jedan od uskršnjih običaja na području zapadne Srbije koji obuhvata izradu sveća od čistog voska i njihovo prinošenje manastiru Tronoša	Manastir Tronoša	18. 6. 2012
5	Izrada pirotskog kačkavalja	Izrada pirotskog kačkavalja	Izrada pirotskog kačkavalj, tradicionalnog proizvoda sa područja Stare planine, čija je osnovna sirovina ovčije mleko	Grad Pirot	18. 6. 2012
6	Pirotsko ćilimarstvo	Pirotsko ćilimarstvo	Veština izrade ćilima na vertikalnom razboju, tehnikom klečanja	Grad Pirot	18. 6. 2012
7	Filigranski zanat	Filigranski zanat	Tehnika obrade nakita od srebra i zlata koja je bila veoma zastupljena u starom srpskom zlatarstvu i predstavljala je najčešće nasleđe gradskih sredina, koje se proteže i do srednjeg veka	Narodni muzej Kraljevo	18. 6. 2012
8	Klesarski zanat u Beloj Vodi	Klesarski zanat u Beloj Vodi	Tradicionalni način obrade kamena, belovodskog peščara, čije izvorište su majdani u zaleđu ovog sela	Mesna zajednica Bela Voda	18. 6. 2012
9	Pazarske mantije	Pazarske mantije	Specijalitet gradske kuhinje sa područja Novog Pazara, jelo koje se pravi od lisnatog testa i nadeva od mlevenog mesa	Grad Novi Pazar	18. 6. 2012
10	Zlakuska lončarija	Zlakuska lončarija	Ručna izrada keramičkih posuda za termičku obradu hrane na ručnom vitlu, tehnikom zidanja dodavanjem slojeva gline, koja čini zlakusku lončariju jedinstvenom	Udruženje lončara Zlakusa	18. 6. 2012	Unesko datum upisa: 16. 12. 2020.
11	Kosovski vez	Kosovski vez	Visoko razvijen, stilizovan dekorativni vez izveden na tradicionalnoj odeći srpskog naroda	KUD „Kopaonik“, Leposavić
12	Pevanje uz gusle	Pevanje uz gusle	Izvođačka praksa koja obuhvata solističko pevanje narodnih epskih pesama u desetercu koje pevač izvodi prateći se na guslama	Opština Vrbas	18. 6. 2012	Unesko datum upisa: 2. 12. 2018.
13	Groktalica	Groktalica	Specifičan način pevanja uz potresanja glasa koji se zvučno zapaža kao izrazitiji vibrato	Muzička škola „Mokranjac“ (Beograd)
14	Pevanje iz vika	Pevanje iz vika	Starije dvoglasno pevanje iz vika spada u pevačke tradicije koje se ispoljavaju kao heterofono bordunski vokalni oblik pevanja, koje izvode dva pevača	Udruženje „Društvo za negovanje tradicionalnog pevanja izvika“
15	Erski humor	Erski humor	Forma usmenog izražavanja koja predstavlja spesifičan način šaljivog odnosa prema stvarnosti, karakterističan za područje Zlatiborskog okruga	Opština Čajetina
16	Kolo (igra)	Kolo (igra)	Kolo, kolo u tri, kolo u šest je veoma rasprostranjena narodna igra u aktuelnoj igračkoj praksi Srbije i vitalan oblik tradicionalne kulture	Ansambl narodnih igara i pesama „Kolo“		Unesko datum upisa: 9. 12. 2017.
17	Rumenka (igra u kolu)	Rumenka (igra u kolu)	igra u kolu, koju odlikuju simetrija igračkog obrasca, kao i bogaćenje igračkog obrasca različitim motivima: usitnjavanjem koraka u jednom taktu, poskocima i pozdvoženjem	Ansambl narodnih igara i pesama „Kolo“
18	Sviranje na gajdama	Sviranje na gajdama	Odnosi se na solističku praksu sviranja na dvoglasnim i troglasnim gajdama. Repertoar narodne muzike za ovaj instrument obuhvata narodne igre, pesme, improvizacione forme i specifične pesme ritualnog karaktera	Muzikološki institut SANU
19	Frulaška praksa	Frulaška praksa	Najtipičniji i najrasprostranjeniji duvački instrument u muzičkoj praksi Srbije. Iako se u novije vreme popularno imenuje kao frula, ovaj instrument poznat je pod starijim nazivima kao svirala ili kao duduk	Muzikološki institut SANU
20	Sviranje na kavalu	Sviranje na kavalu	Dugačka, polupoprečna svirala, otvorene cilindrične cevi sa sedam rupica za sviranje na prednjoj strani i jednu na zadnjoj. Označen je kao pastirski instrument, mada se na njemu izvode i melodije narodnih pesama, kao i tradicionalne igre	KUD „Cvetko Grbić“, Šabac
21	Naivno slikarstvo Slovaka	Naivno slikarstvo Slovaka	Stvaralaštvo samoukih umetnika, pripadnika slovačke etničke zajednice na prostoru Srbije, čije osnovne karakteristike čini osoben stil, koji se zasniva na motivima ruralne sredine i svakodnevnice u kojoj slikari žive	Fond „Međunarodni etno centar Babka“, Kovačica
22	Lazarice u Sirinićkoj župi	Lazarice u Sirinićkoj župi	Ženske prolećne obredne povorke koje su deo običaja vezanih za praznovanje Lazareve subote, kao dela preduskršnjih praznika	Srpsko etnomuzikološko društvo
23	Izrada drvenih čutura u selu Pilica	Izrada drvenih čutura u selu Pilica	Veština izrade drvenih čutura na ručno pravljenom strugu, uz korišćenje ručnog alata, za čuvanje pića. Na ovaj način izrađuju se i drugi upotrebni predmeti od javorovog i vrbovog drveta	Zanatska radnja „Čutura“
24	Vukov sabor	Vukov sabor	Najstarija kulturna manifestacija u Srbiji, posvećena očuvanju jezika, pisma i usmene književnosti, ustanovljena je 1933. godine kao sećanje na reformatora srpskog jezika i pisma Vuka Stefanovića Karadžića	Centar za kulturu „Vuk Karadžić“ Loznica	18. 6. 2012
25	Ojkača	Ojkača	Izvorna krajiška pesma koja se izvode a cappella ili uz pratnju nekog narodnog instrumenta (najčešće tamburica samica, a ređe diple, dvojnice i dr)	Brankovo kolo (izdavačka kuća)	18. 6. 2012
26	Vranjska gradska pesma	Vranjska gradska pesma	Tradicionalne gradske pesme koje su nastale i koje se pevaju u Vranju, u a cappella i u vokalno-instrumentalnim aranžmanima	Grad Vranje	18. 6. 2012
27	Čuvanje Hristovog groba	Čuvanje Hristovog groba	Deo Uskršnjih običaja koji se odnosi na simboličko „čuvanje Hristovog groba“ od Velikog petka do Vaskrsa	Udruženje „Čuvari Hristovog groba“, Batajnica
28	Pirotsko pripovedanje	Pirotsko pripovedanje	Verbalno umetničko izražavanje u prozi i stihu na pirotskom govoru srpskog jezika (timočko-lužnički dijalekat, belopalanačko-pirotski podijalekat srpskog jezika)	Grad Pirot	25. 12. 2014
29	Đurđevdan	Đurđevdan	Veliki prolećni praznik kojim se odvaja novi, letnji period godine od zimskog	Etnografski muzej u Beogradu	15. 10. 2015
30	Rakija šljivovica	Rakija šljivovica	Alkoholno piće koje se dobija destilacijom prevrelog kljuka od šljiva	Narodni muzej Čačak	15. 10. 2015	Unesko datum upisa: 3. 12. 2022.
31	Kazandžijski zanat u Srbiji	Kazandžijski zanat u Srbiji	Izrada sudova i predmeta od bakra jedan je od najstarijih i u prošlosti široko rasporostranjenih zanata na području Srbije	Narodni muzej Valjevo	15. 10. 2015
32	Staparsko ćilimarstvo	Staparsko ćilimarstvo	Veština izrade staparskog ćilima koji je, uz pirotski, jedan od najpoznatijih autohtonih srpskih ćilima, nastala u domaćoj radinosti u selu Stapar (Bačka) u 18. veku	Grad Sombor	3. 3. 2016
33	Znanja i veštine pravljenja kajmaka	Znanja i veštine pravljenja kajmaka	Tradicionalni proces pravljenja kajmaka – mlečnog proizvoda koji nastaje izdvajanjem masnog sloja u fazi hlađenja kuvanog mleka	Muzej na otvorenom „Staro selo“	26. 12. 2016
34	Cipovka	Cipovka	Znanje i umeće pripremanja tradicionalnog hleba u Vojvodini	Balkankult fondacija	26. 12. 2016
35	Kuvanje žmara	Kuvanje žmara	Žmare – ritualno i svakodnevno jelo od ovčijeg mesa, praziluka i kukuruznog brašna	Opština Petrovac na Mlavi	25. 12. 2017
36	Bela vila	Bela vila	Običaj koji se u Velikoj Hoči praktikuje na treći dan Uskrsa, kao sastavni deo složenog kompleksa kolektivnih običajno-obrednih radnji koje se u sklopu praznovanja Uskrasa izvode u ovom naselju	Institut za srpsku kulturu Priština-Leposavić	25. 12. 2017
37	Paljenje petrovdanskih lila	Paljenje petrovdanskih lila	Lilanje - običaj pravljenja i paljenja petrovdanskih lila, vekovima prisutan kod stočarskog stanovništva na području zapadne Srbije, vezan za praznik Petrovdan, posvećen Svetim Apostolima Petru i Pavlu	Centar za kulturu „Vuk Karadžić” Loznica	25. 12. 2017
38	Zdravice	Zdravice	Kraći govor uz čašu koja se ispija za nečije zdravlje ili u čast nečega	Narodni muzej Čačak	13. 12. 2018
39	Opančarski zanat	Opančarski zanat	Izrada jednostavne kožne obuće koja je bila prvenstveno namenjena seoskom stanovništvu. Koreni su mu u srednjovekovnoj (vizantijskoj i evropskoj) kulturnoj tradiciji	Etnografski muzej u Beogradu	13. 12. 2018
40	Dvopređno pletenje vunenih čarapa	Dvopređno pletenje vunenih čarapa	Na ovaj način pletene vunene čarape jedan su od nacionalnih simbola Srbije i autentičan predmet knjaževačkog i timočkog kraja. Izrađuju se tehnikom pletenja vune na pet igala	Zavičajni muzej Knjaževac	13. 12. 2018
41	Pevanje uz rojenje pčela	Pevanje uz rojenje pčela	Da bi prilikom rojenja bezbedno uveo pčele u košnicu, domaćin tiho pevuši obredne pesme	Fakultet muzičke umetnosti u Beogradu	13. 12. 2018
42	Bezdanski damast	Bezdanski damast	Umeće ručnog tkanja ornamentisanog svilenog damasta žakar tehnikom	„Novi Dunav“, Bezdan	13. 12. 2018
43	Tkanje bošči	Tkanje bošči	Veština izrade tradicionalnih šarenih pregača, odnosno velikih marama	Institut za srpsku kulturu Priština – Leposavić	13. 12. 2018
44	Ženidba Kraljevića Marka (obred)	Ženidba Kraljevića Marka (obred)	Pokladna svadba u Štrpcu	Institut za srpsku kulturu Priština – Leposavić	13. 12. 2018
45	Vertep u Srbiji	Vertep u Srbiji	Tradicionalni Božićni obred - prikazivanje Hristovog rođenja	Muzej Srema	13. 12. 2018
46	Sjeničko-peštersko ćilimarstvo	Sjeničko-peštersko ćilimarstvo	Tradicionalna veština izrade ćilima na području Sjenice i Peštera	Opština Sjenica	13. 12. 2018
47	Ražanjsko crepuljarstvo	Ražanjsko crepuljarstvo	Izrada crepulja u selu Rujište kod Ražnja	Narodni muzej Čačak	5. 12. 2019
48	Krstovi od vremena	Krstovi od vremena	Podizanje „krstova od vremena“ je stara religijsko-društvena običajna praksa, u okviru koje se krstovi postavljaju na raskrsnicama, pored puta, na njivama ili imanjima radi zaštite od vremenskih nepogoda	Muzej Jadra	5. 12. 2019
49	Tetkica Bibija	Tetkica Bibija	Bibija je zaštitnica porodice, pre svega zdravlja dece, koju slave Romi koji žive u Srbiji, a koji su pravoslavne veroispovesti	Muzej romske kulture u Beogradu	5. 12. 2019
50	Dragačevski sabor trubača u Guči	Dragačevski sabor trubača u Guči	Dragačevski sabor trubača, u neprekidnom trajanju od skoro 60 godina, predstavlja svečani događaj koji je svojim širim značajem postao društveni ritual lokalne zajednice i marker identiteta njenih članova	Centar za kulturu i sport opštine Lučani	13. 10. 2020
51	Trubaštvo	Trubaštvo	Zvuk združenih limenih duvačkih instrumenata jedan je od savremenih kulturnih simbola Srbije.	Muzikološki institut SANU	13. 10. 2020
52	Uskršnji običaji - osvećivanje paske	Uskršnji običaji - osvećivanje paske	Tradicionalni običaj Rusina i Ukrajinaca u Vojvodini koji predstavljaju sintezu tradicionalnog porodičnog obeležavanja Uskršnjeg praznika	Muzej Vojvodine	14. 1. 2021
53		Malo kolo	Tradicionalni ples koji se izvodi uz muziku na teritoriji Banata, u Vojvodini	Akademsko društvo za negovanje muzike „Gusle“ iz Kikinde	14. 1. 2021
54	Tamburaši, tamburaške prakse	Tamburaši, tamburaške prakse	Tradicionalno sviranje, karakteristično za modernija doba (dva veka unazad) na tamburi tj. trzalačkim instrumentima	Muzej Vojvodine	7. 10. 2021
55		Ojice	Znanja, umeća i veštine izrade ojica, tradicionalnih ukrasnih čipki na ženskoj narodnoj nošnji bošnjačkog stanovništva u Sandžaku	Muzej „Ras” u Novom Pazaru	18. 3. 2022.
56		Maćanske ploče	Znanja i veštine koje se odnose na prepoznavanje, eksploataciju i oblikovanje kamenih krovnih prekrivki.	Opština Ivanjica	22. 11. 2022.
57		Drugaričenje	Drugaričenje ili kumačenje - običaj ritualnog sklapanja kumstva i pobratimstva/posestrimstva među decom i mladima na Pobusani ponedeljak	Narodni muzej Požarevac	22. 11. 2022.
58	Sarački zanat	Sarački zanat	Skup znanja i veština koji se odnose na pripremu materijala i izradu predmeta od kože, prvenstveno za potrebe konjarstva, ali i lova, uzgoja i dresure pasa i drugo.	Gradski muzej Sombor	21. 12. 2023.
59	Ćurčijski zanat	Ćurčijski zanat	Ćurčijski zanat predstavlja skup znanja i veština prerade i obrade kože i izrade predmeta od krzna i kože	Muzej Vojvodine	21. 12. 2023.
60		Štampujit	Vrsta veza „po pismu“ koji se izvodi tehnikom „omčastog boda“ na plišu, a kojim se u Negotinskoj Krajini i priobalju Dunava najčešće ukrašava svečana ženska nošnja.	Etno mreža	21. 12. 2023.
61		Mavanje kumbare	Praksa paljenja obrednih vatri koja se odvija kao sastavni deo običajno-obrednih radnji u sklopu praznovanja Belih poklada, odnosno Pročke, u Sirinićkoj župi.	Institut za srpsku kulturu Priština – Leposavić	21. 12. 2023.
62	Plivanje za Bogojavljenski krst	Plivanje za Bogojavljenski krst	Običaj plivanja za krst (časni krst, bogojavljenski krst) na otvorenim vodama na praznik Bogojavljenje, kojim se obeležava dan Hristovog krštenja.	Narodni muzej Čačak	21. 12. 2023.
63	Sviranje na tamburicama	Sviranje na tamburicama	Tamburice ili samice pripadaju porodici trzačkih žičanih instrumenata. Karakteristične su za dinarsku kulturu, tradicionalno se koriste kao solistički instrument. Predstavljaju deo kulture dinarskog stanovništva doseljenog u Srbiju	-	21. 12. 2023.
64		Sezonske seobe stoke u Srbiji	Praksa sezonske seobe stoke, gazde i pastira (izdig, zdič, bačijanje) podrazumeva odvođenje stoke, uglavnom ovaca i goveda, iz nižih, toplijih predela, u kojima boravi tokom zime, ka planinskim pašnjacima, na kojima boravi u letnjem periodu	Narodni muzej Užice	15. 10. 2024.

Galerija

• 
  Srpska slava u 19. veku. Krsna slava je 2014. godine upisana na Uneskovu Reprezetnativnu listu nematerijalnog kultnrog nasleđa čovečanstva
• 
  Tradicionalno kolo iz Šumadije. Tradicionalno srpsko kolo je 2017. godine upisano na Uneskovu Reprezetnativnu listu nematerijalnog kultnrog nasleđa čovečanstva
• 
  Guslar okružen decom (Uroš Predić, 1882). Pevanje uz gusle je 2018. godine upisano na Uneskovu Reprezetnativnu listu nematerijalnog kultnrog nasleđa čovečanstva
• 
  Tradicionalna zlakuska lončarija na prodajnom štandu u selu Zlakusa. Zlakuska lončarija je 2020. godine upisana na Uneskovu Reprezetnativnu listu nematerijalnog kultnrog nasleđa čovečanstva

Vidi još

• Svetska baština
• Pamćenje sveta
• Projekat Gutenberg

Spoljašnje veze

• „Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije”. Zvanična prezentacija. Ministarstvo kulture i informisanja Republike Srbije i Etnografski muzej u Beogradu. Pristupljeno 13. 1. 2019. 
• „Serbia and the 2003 Convention (Listing of ICH)”. UNESCO Intangible Cultural Heritage. UNESCO. Pristupljeno 22. 3. 2019. 
• „Upisi u nacionalni registar nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije”. Institut za srpsku kulturu Priština - Leposavić. 2019-02-08. Pristupljeno 2024-04-10.