Novo Brdo

Novo Brdo
Novo Brdo;
	Novo Brdo
	; (Republika Kosovo) Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Autonomna pokrajina	Kosovo i Metohija
Upravni okrug	Kosovskopomoravski
Opština	Novo Brdo
Stanovništvo
— 2011.	183
Geografske karakteristike
Koordinate	42° 36′ 58″ S; 21° 25′ 31″ I / 42.61605° S; 21.42515° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
	Novo Brdo Novo Brdo na karti Srbije

Novo Brdo (alb. Novobërdë ili Novobërda) je naseljeno mesto u Srbiji, u opštini Novo Brdo. Administrativno pripada Kosovu i Metohiji, odnosno Kosovskopomoravskom upravnom okrugu. Naselje je nakon 1999. godine poznato i kao Artana (alb. Artanë ili Artana). Prema popisu iz 2011. godine bilo je 183 stanovnika.^{[n. 2]} Novo Brdo nije sedište istoimene opštine, već je to naselje Bostane. Razvilo se iz podgrađa istoimenog utvrđenja čiji se ostaci i danas uzdižu nad njim.

Naziv

Ivan Jastrebov navodi podatak da se Novo Brdo zvalo i Ivanov grad i Irvanovo brdo i Irvanograd.^[1] Moguće je da je kasnije došlo do skraćenja naziva, pa je od Irvanovo brdo ostalo samo Novo Brdo.

Istorija

Novo Brdo je bio srednjovekovni grad i rudarsko središte. Leži na Velikoj Planini severno od Gnjilana, između izvorišta Prilepnice i Novobrdske reke i Krive reke, levih pritoka Binačke Morave. Novim Brdom nazivao se i predeo oko ovoga grada u porečju spomenutih dveju reka s okolnim planinskim područjem. Oko ruševina grada Novog Brda mnogobrojni su ostaci staroga rudarstva i rudarskih naselja. Grad Novo Brdo leži na usamljenoj glavici Velike Planine na visini od 1.124 m. Zidine unutrašnjeg i spoljašnjeg grada dobro su očuvane; zapremaju prostor 224x80 m. Sa svih strana grada Novog Brda, osim jugozapadne, ima bezbroj temelja od kuća velikog podgrađa ili varoši, sa razvalinama više crkava, od kojih su najznačajnije, iznad sela Bostana koja se naziva Šaška (Saska) i katedralna crkva Svetog Nikole, saborni hram novobrdskih i gračaničkih episkopa, u neposrednoj blizini tvrđave Novo Brdo.

Podgrađe oko Prilepnice branili su gradovi Prizrenac i Prilepac. Podgrađe se spuštalo i do Krive reke, koja se onda zvala Topolnica. Novo Brdo je bila varoš razbijenoga tipa, ogromno rudarsko naselje, podgrađe Novog Brda, gde je bio trg (mercatum), i gde se živelo po zakonu grada Novog Brda. Trgovačke veze Novog Brda prelazile su granice Balkana, osobito na zapadu, preko Jadrana, do u Italije i dalje, a zbog ogromnog rudnog bogatstva bilo je jedno od najčuvenijih mesta onoga doba (Novobrdsko-kopaoničko rudarsko područje).

Novo Brdo je postalo prvih godina vlade kralja Milutina (1282—1321). Postalo je jedna od najvažnijih naseobina nemačkih rudara Sasa (oni su Novo Brdo zvali Nyeu-berghe), a po njima se zvalo i Saško Mesto. Novo Brdo se prvi put pominje 1326, već kao poznato rudarsko i trgovačko središte, gde su Dubrovčani vodili trgovinu i držali carinu. Saski valturci (rupnici, rudari) bili su glavni rudari, a osim Dubrovčana i drugih na trgu su trgovali i saski purgari (građani). Sasi su imali svoj sud od građana, svoje notare i urburare (za knjiženje rudarskog desetka), svoje crkve, i zbog svoga naprednoga rudarstva u Novom Brdu toliko su bili čuveni, da su ih odavde u 14. i 15. veku pozivali u Italiju i Španiju.

Drugi pak smatraju, da je kula mnogo starija. Već u antici je bila Artana poznata po rudnicima zlata, srebra, olova i železa. Stručnjaci kažu, da je bilo utvrđenje postavljeno kao vizantijska ispostava u 9. veku, da bi nadziralo zlatne rudnike, koji se nalaze oko tvrđave; sav stari novac iz Dubrovnika su pridobivali na ovom području. Tvrđava, koja je izgrađena na vrhu brda, ima pregled nad dolinom i putevima, koji vode u druge rudnike.^[2]

Novobrdski rudnici bili su u 15. veku naročito poznati po proizvodnji glamskog srebra (lat. argentum de glama). Ova vrsta srebra sadržala je u sebi i do 33% zlata. Dubrovački trgovci nastojali su da ovakvu rudu otkupe po ceni običnog srebra, kako bi sami rafinirali zlato i tako stekli ogromnu dobit. Prema procenama istoričara iz novobrdskih rudnika se dobijalo godišnje i do 5 do 6 tona srebra. Francuski putnik Bertrandon de la Brokijer je prolazeći 1433. godine kroz Srbiju, istakao da srpski despot dobija godišnje 200.000 dukata prihoda iz ovog bogatog rudnika. Prema njegovoj proceni bez tih sredstava despot Đurađ Branković (1427—1456), bi odavno bio prognan iz svoje zemlje.

Usled turske opasnosti, tadašnji lipljanski mitropoliti su često boravili u Novom Brdu kao najbezbednijem mestu na području Lipljanske eparhije. Po gradu Novom Brdu, koje je bilo sedište episkopa i eparhija je nazvana Novobrdskom.

Turci su prvi put opseli Novo Brdo 1412. godine, ali bez uspeha. Cela Srbija 1439. pada u turske ruke ali se tvrdi novobrdski grad branio sve do 1441. kada se predao sultanu. U novoobnovljenoj Srbiji grad je postradao već 1444. kada je porobljen i popaljen. Sve ovo vreme rudarska proizvodnja nije prekidana jer su od nje imale koristi sve strane. Konačni pad pod tursku vlast nastupio je 1. juna 1455. godine. Ovaj događaj opisao je žitelj Novog Brda Konstantin Mihailović iz Ostrovice.

Ivan Jastrebov spominje da se i u vezi Novog Brda spominju u pomeniku manastira Sv. Trojice u Mušutištu hrišćanska imena priložnika. Od starih knjiga u manastiru, nema dostojnih posebne pažnje osim Pomenika, jednog Prologa i jedne nove knjige Filijada. U pomeniku su zapisana čisto srpska imena hrišćana onih mesta i sela u kojima tada nije ostalo nijedne pravoslavne duše. Između tih sela i mesta se spominju i: Jezerce, Kačanik, Polog, Pećane, Medvece, Mačitevo (više Mušutišta)... Topoljane (u Ljumi), Zaplužane, Janjevo i Novo Brdo. Prolog od meseca marta do septembra napisan je o trošku mitropolita novobrdskog Vasilija, prvobitno za Gračanicu, 1587. g.^[3]

Stanovništvo

Prema popisu iz 1981. godine naselje je većinski naseljeno Albancima. Nakon rata 1999. godine većina malobrojnih Srba je napustila Novo Brdo.

Etnički sastav prema popisu iz 1981.^[4]‍

Albanci	275	94,2%
Srbi	11	3,8%
Muslimani	5	1,7%
Ukupno: 292

Etnički sastav prema popisu iz 2011.^[5]‍

Albanci	176	96,2%
Turci	6	3,3%
Ukupno: 183

Broj stanovnika na popisima:

Demografija^[6]
Godina	Stanovnika
1948.	232
1953.	243
1961.	237
1971.	294
1981.	292
1991.	463

Vidi još

Napomene

^ Republika Kosovo (alb. Republika e Kosovës) jednostrano je proglašena država na teritoriji Republike Srbije, protivno Ustavu Republike Srbije i Rezoluciji Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija 1244. Prema Rezoluciji, cela teritorija Kosova i Metohije, pravno gledano, nalazi se u sastavu Srbije dok ne bude postignuto konačno rešenje. Srbija ne priznaje jednostrano otcepljenje, po međunarodnom pravu, njene teritorije, preciznije autonomne pokrajine pod privremenom upravom Ujedinjenih nacija (UNMIK). Vlada sa sedištem u Prištini ima defakto vlast nad većinom teritorije, dok pojedine strukture Srbije funkcionišu na severu i u srpskim enklavama.
^ Popis iz 2011. na Kosovu i Metohiji su sproveli organi samoproglašene Republike Kosovo. Ovaj popis je bio bojkotovan od strane velikog broja Srba, tako da je realan broj Srba na Kosmetu znatno veći od onog iskazanog u zvaničnim rezultatima ovog popisa.

Reference

^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 164., 165. Beograd: Službeni glasnik.
^ „Novo Brdo Fortress”. Geocaching. Pristupljeno 10. novembar 2020.
^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 241. Beograd: Službeni glasnik.
^ Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981. godine pod2.stat.gov.rs
^ Etnički sastav stanovništva Kosova i Metohije 2011. godine pop-stat.mashke.org (jezik: albanski)
^ Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.

Literatura

Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea.
Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU.
Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.

Spoljašnje veze

Kostić, Kosta (1922). Naši novi gradovi na jugu. Beograd.
Pristupačan program: Život i standardi: Novo Brdo i rudnici (RTS, 31. jul 2016) na sajtu Jutjub
Život i standardi: Besane noći u Novom Brdu (RTS, 7. novembar 2017) na sajtu Jutjub
Kada je naše Novo Brdo bilo veće od Londona dinastijanemanjic.weebly.com
"Politika", 3. mart 1935

[1] Republika Kosovo (alb. Republika e Kosovës) jednostrano je proglašena država na teritoriji Republike Srbije, protivno Ustavu Republike Srbije i Rezoluciji Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija 1244. Prema Rezoluciji, cela teritorija Kosova i Metohije, pravno gledano, nalazi se u sastavu Srbije dok ne bude postignuto konačno rešenje. Srbija ne priznaje jednostrano otcepljenje, po međunarodnom pravu, njene teritorije, preciznije autonomne pokrajine pod privremenom upravom Ujedinjenih nacija (UNMIK). Vlada sa sedištem u Prištini ima defakto vlast nad većinom teritorije, dok pojedine strukture Srbije funkcionišu na severu i u srpskim enklavama.

[2] Popis iz 2011. na Kosovu i Metohiji su sproveli organi samoproglašene Republike Kosovo. Ovaj popis je bio bojkotovan od strane velikog broja Srba, tako da je realan broj Srba na Kosmetu znatno veći od onog iskazanog u zvaničnim rezultatima ovog popisa.

[3] Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 164., 165. Beograd: Službeni glasnik.

[4] „Novo Brdo Fortress”. Geocaching. Pristupljeno 10. novembar 2020.

[5] Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 241. Beograd: Službeni glasnik.

[6] Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981. godine pod2.stat.gov.rs

[7] Etnički sastav stanovništva Kosova i Metohije 2011. godine pop-stat.mashke.org (jezik: albanski)

[Савезни_завод_за_статистику_СФРЈ-8] Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ: Popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine.

[n. 1]

[n. 2]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]