Обична шимпанза
| Obična šimpanza | |
|---|---|
| |
| Pan troglodytes | |
Naučna klasifikacija 
| |
| Domen: | Eukaryota |
| Carstvo: | Animalia |
| Tip: | Chordata |
| Klasa: | Mammalia |
| Red: | Primates |
| Podred: | Haplorhini |
| Infrared: | Simiiformes |
| Porodica: | Hominidae |
| Potporodica: | Homininae |
| Pleme: | Hominini |
| Rod: | Pan |
| Vrsta: | P. troglodytes
|
| Binomno ime | |
| Pan troglodytes (Blumenbach, 1775)
| |
| |
| Rasprostranjenost podvrsta šimpanze: 1. Pan troglodytes verus. 2. P. t. vellerosus. 3. P. t. troglodytes. 4. P. t. schweinfurthii. | |
Obična šimpanza (lat. Pan troglodytes) je čovekoliki majmun iz porodice velikih čovekolikih majmuna koji nastanjuje prašume centralne i zapadne Afrike. Naziv troglodytes, grčki za „stanovnika pećine”, prvi put je objavio Johan Fridrih Blumenbah 1779. godine u svojoj knjizi „Priručnik za prirodnjake” (nem. Handbuch der Naturgeschichte). Obična šimpanza je jedna od dve vrste šimpanza u rodu Pan. Njen bliski rođak je bonobo (lat. Pan paniscus), drugi predstavnik ovog roda.
Podvrste
[uredi | uredi izvor]Nekoliko podvrsta šimpanze je poznato:
- centralnoafrička šimpanza (Pan troglodytes troglodytes): Kamerun, Centralnoafrička Republika, Ekvatorijalna Gvineja, Gabon, Republika Kongo i DR Kongo.
- zapadnoafrička šimpanza (Pan troglodytes verus): Gvineja, Mali, Sijera Leone, Liberija, Obala Slonovače, Gana i Nigerija.
- nigerijska šimpanza (Pan troglodytes vellerosus): Nigerija i Kamerun.
- istočnoafrička šimpanza (Pan troglodytes schweinfurthii): Centralnoafrička Republika, Sudan, DR Kongo, Uganda, Ruanda, Burundi, Tanzanija i Zambija.
Osnovne činjenice
[uredi | uredi izvor]
Šimpanze naseljavaju tropske šume i vlažne savane zapadne i centralne Afrike. Nekada su živele po celom ovom regionu, ali njihovo stanište je dramatično smanjeno u skorašnjim godinama.
Odrasli u divljini teže između 40 i 65 kg. Mužjaci su i do 160 cm visine, a ženke do 130 cm. Telo im je prekriveno grubom, tamnobraon dlakom, izuzev lica, prstiju, nožnih prctiju, dlanova i tabana. Palčevi su im postavljeni nasuprot ostalim prstima, tako da šimpanze imaju precizan i snažan stisak šake. Mužjaci imaju velike očnjake. Životni vek u zoološkim vrtovima je do 50 godina.
Iako su svaštojedi, ishrana šimpanza je uglavnom vegetarijanska, i sastoji se od voća, lišća, semena, koštunjavog voća, dopunjena insektima i manjim plenom. Šimpanze love i mlade leoparde, gazele i majmune kolobuse. Prijavljeni su i primeri kanibalizma. Bilo je i retkih slučajeva da su šimpanze napadale i mladu decu.[2]
Zapadnoafrička šimpanza je jedina životinja, osim čoveka, da redovno pravi i koristi specijalizovane alatke za lov. Posmatrane su šimpanze u Senegalu kao prave koplja, skidajući granje i koru sa stabla drveta, zašiljujući jedan kraj svojim zubima. Zatim bi ih koristili da ubiju galagose skrivene u šupljinama drveta.[3]
Razmnožavanje
[uredi | uredi izvor]Trudnoća traje osam meseci. Ženka po pravilu rađa jedno mladunče, no rađanje blizanaca je nešto češće nego kod ljudi. Mladunče se rađa teško do 2 kg. Prvih šest meseci beba se drži za majčino krzno na trbuhu, a kasnije „jaši” na njenim leđima. Sisanje prestaje kada napuni 3,5-4,5 godina, iako mladunac ostaje uz majku i do 10 godina. Ženka rađa na svakih šest do osam godina, osim ako mladunac ranije ugine. Pubertet nastupa u sedmoj godini. Ženke postaju polno zrele sa 13 do 14 godina, a mužjaci sa 15 do 16 godina. Menopauza ženki nastupa u periodu posle 40. godine života.
Ponašanje
[uredi | uredi izvor]Šimpanze žive u uređenim zajednicama koje mogu imati od 20 do 150 jedinki na određenoj teritoriji, a među susednim zajednicama šimpanzi dolazi i do nemilosrdnih sukoba za teritoriju (tzv. "životinjskih ratova"), koji mogu dovesti do potpunog nestanka slabije zajednice.[4] Cela zajednica nije uvek okupljena na jednom mestu njene teritorije, nego šimpanze vreme najviše provode putujući u malim grupama od samo po nekoliko jedinki. Podjednako provode vreme i na drveću i na zemlji. Uobičajen način hodanja je četvoronoške, koristeći se tabanima i zglobovima šaka, dok mogu i da šetaju uspravno na malim razdaljinama. Šimpanze imaju isti način kretanja kao i gorile, za razliku od orangutana i bonobo majmuna, koji šetaju na dlanovima šaka.
Šimpanze žive u pomešanim zajednicama, gde je parenje raznorodno. Srž svake društvene strukture je mužjak.
Zanimljivosti
[uredi | uredi izvor]- Populacija šimpanza je u poslednjih 50 godina pala sa jednog miliona na manje od 150.000 jedinki.
- Mlade šimpanze i pavijani se ponekad zajedno igraju.
- Čovek i šimpanze dele 98,4% DNK.
- Šimpanze su jedini majmuni koji mogu da raspoznaju svoj lik u ogledalu.
- Mogu da se oglašavaju na 30 različitih načina
- Rikanje šimpanze čuje se i do 30 kilometara udaljenosti
- Koža na licu šimpanze vremenom postaje tamnija
Interesantno je da odrasle šimpanze svake noći grade novo gnezdo za spavanje, a vrlo retko obnavljaju ili ponovo koriste staro. Od savijenih i isprepletanih grana izrađuju od lišća čvrstu platformu, obično 3-10 metara iznad šumskog tla, kako bi se zaštitili od grabljivaca. Mladunci spavaju na majčinom gnezdu dok ne napune 5-6 godina.
Galerija
[uredi | uredi izvor]-
Šimpanza u Zoološkom vrtu -
Šimpanze u igri -
Dve šimpanze -
Mladunče šimpanze -
Ilustracija šimpanze
_(14592344078).jpg)
Vidi još
[uredi | uredi izvor]Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ Humle, T.; Maisels, F.; Oates, J.F.; Plumptre, A. & Williamson, E.A. (2016). „Pan troglodytes”. IUCN Red List of Threatened Species. Version 2019.3. International Union for Conservation of Nature. Pristupljeno 12. 9. 2007.
- ^ „Frodo: The Alpha Male”. 2003. Arhivirano iz originala 16. novembar 2006. g. Pristupljeno 6. decembar 2006.
- ^ Jill D. Pruetz1 and Paco Bertolani (15. februar 2007). „"Savanna Chimpanzees, Pan troglodytes verus, Hunt with Tools"”. Current Biology. Arhivirano iz originala 6. mart 2007. g. Pristupljeno 13. 10. 2018.
- ^ Logos, Aleksandar A. (2022). „Jasenovac u Hrvatskoj, ili kratka priča o ratu i masovnim ubistvima u njemu”. str. 5—6.
Spoljašnje veze
[uredi | uredi izvor]
| Državne | |
|---|---|
| Ostale | |
